Từ đánh giá thực tiễn sau 30 năm đổi mới, những dự báo về tình hình thế giới, yêu cầu phát triển đất nước hiện nay, Nghị quyết Đại hội XII đã thể hiện rõ tính cách mạng, khoa học về xác định mục tiêu, phương hướng và nhiệm vụ phát triển đất nước nhiệm kỳ 2016 - 2020 và những năm tiếp theo.

GS,TS. Hoàng Chí Bảo đang trình bày "Những vấn đề lý luận mới trong các dự thảo văn kiện trình Đại hội lần thứ XII của Đảng Cộng sản Việt Nam" tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền (Ảnh: ajc.edu.vn)

1. Đại hội XII và thời kỳ phát triển mới của đất nước

Trong lịch sử đấu tranh cách mạng vẻ vang của Đảng, từ khi ra đời đến nay, mỗi lần đại hội là mỗi lần Đảng và dân tộc ta ghi thêm một mốc son mới trên con đường phát triển; nhất là tại Đại hội VI, Đảng đã đề ra đường lối đổi mới, trước hết là đổi mới về kinh tế. Từ đó đến nay, trải qua các kỳ đại hội, Đảng ta đã hình thành về cơ bản hệ thống các quan điểm lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, được kết tinh ở Cương lĩnh 1991 và Cương lĩnh 2011 (bổ sung, phát triển năm 2011) cũng như bản Hiến pháp năm 2013 của Nhà nước.

Nhờ đường lối đổi mới đúng đắn, có nguyên tắc, với những bước đi phù hợp, phát huy được sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, Việt Nam đã giải quyết thành công cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng giữa những năm 80 của thế kỷ trước; giữ vững ổn định chính trị - xã hội để phát triển, không để xảy ra khủng hoảng chính trị, ngay cả khi đất nước đứng trước những thử thách hiểm nghèo khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ. Thành tựu có ý nghĩa lịch sử đó đã tạo nên thế và lực, một diện mạo mới của Việt Nam, để lại cho chúng ta những bài học kinh nghiệm quý báu, luôn vững tin vào sức mạnh của dân tộc, sự thủy chung son sắt, một lòng theo Đảng của nhân dân ta; vào năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu và bản lĩnh cầm quyền của Đảng ta - một Đảng cách mạng chân chính do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và rèn luyện.

Đại hội XII diễn ra khi đất nước đứng trước thời cơ, vận hội lớn để phát triển nhanh và bền vững đan xen cùng những khó khăn, thách thức cũng không hề nhỏ. Vì vậy, Đại hội lần này lại có tầm quan trọng và ý nghĩa lịch sử, bởi: (1). Sau 30 năm đổi mới, sự phát triển đất nước đòi hỏi phải ở trình độ mới về chất, muốn vậy Đảng phải nỗ lực có những đột phá mới, trước hết về lý luận để có lời giải đúng cho những đột phá trong thực tiễn để phát triển nhanh, bền vững và hiện đại hóa, sớm đưa nước ta trở thành nước công nghiệp. (2). Mang tinh thần cách mạng và bản lĩnh sáng tạo của Đại hội VI, Đại hội XII đánh dấu một bước ngoặt, mở đầu thời kỳ mới của tiến trình đổi mới, cũng có thể hình dung như công cuộc đổi mới lần thứ hai ở nước ta. Đòi hỏi Đại hội XII phải xác định đúng và phát huy tốt các động lực phát triển đất nước, giải quyết thành công các mối quan hệ lớn trong đổi mới mà Đảng đã nêu ra trong Cương lĩnh 2011. (3). Là đại hội phát huy sức mạnh toàn dân tộc và dân chủ xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, đồng bộ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị. (4). Đại hội nêu cao quyết tâm bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển. Do đó, phát huy lòng yêu nước, tăng cường sức mạnh nội sinh của dân tộc, nuôi dưỡng tiềm lực và phát triển thực lực quốc gia trở nên vô cùng hệ trọng. (5). Đại hội đặt lên hàng đầu nhiệm vụ tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, chú trọng nội dung toàn diện trong xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nhất là xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược đủ năng lực, phẩm chất và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ.

Những điểm nêu trên đã được thể hiện tập trung và nổi bật trong chủ đề của Đại hội, nó mang ý nghĩa một thông điệp phát triển mà Đảng ta gửi tới toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và bạn bè quốc tế trong thời kỳ phát triển mới của đất nước. Sự thành công của Đại hội đã đáp ứng lòng mong đợi và kỳ vọng của nhân dân, của toàn thể đội ngũ đảng viên, cán bộ.

2. Nghị quyết Đại hội XII - tính cách mạng và khoa học

Việc soạn thảo các Văn kiện trình Đại hội XII đã được chuẩn bị hết sức công phu, nghiêm túc, đầy trách nhiệm của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI), mà trực tiếp là Bộ Chính trị, Ban Bí thư. Đại hội lần này không chỉ kiểm điểm, đánh giá việc thực hiện Nghị quyết Đại hội XI mà còn nhìn lại tình hình đất nước sau 30 năm đổi mới. Do đó, cần phải tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn của 30 năm đổi mới; nhất là đi sâu tổng kết chặng đường 10 năm (2006 - 2016), thấy rõ những diễn biến phức tạp có tính tình huống gần đây để trù tính những đột phá của phát triển trước yêu cầu mới.

Với phương châm nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật, không tô hồng, không bôi đen; toàn diện - khách quan chứ không phiến diện, siêu hình, cực đoan, Trung ương đã huy động một lực lượng đông đảo các nhà khoa học, các cơ quan lý luận, các tỉnh ủy, thành ủy, các cấp, các ngành tham gia tổng kết 30 năm đổi mới. Cách làm và bước đi của quá trình tổng kết đã được chỉ đạo thống nhất. Chúng ta đã tiến hành nhiều đợt khảo sát thực tiễn ở địa phương và cơ sở, nhất là các vấn đề về kinh tế, mô hình phát triển và cơ chế quản lý, phát hiện ra những mâu thuẫn, bất cập giữa lý luận với thực tiễn, giữa thể chế và chính sách để kịp thời điều chỉnh. Trong tổng kết lần này, có sự quan tâm đúng mức về tính đồng bộ giữa đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị. Trong đổi mới hệ thống chính trị, Đảng đặc biệt đi sâu tổng kết lý luận về Đảng lãnh đạo và cầm quyền; quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân; đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và công tác dân vận trong tình hình mới. Từ tổng kết thực tiễn đổi mới, Đảng ta đã xác lập hệ thống quan điểm lý luận về chủ nghĩa xã hội và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, nhận rõ nội dung toàn diện của xây dựng, chỉnh đốn Đảng, từ chính trị, tư tưởng, tổ chức đến đạo đức và văn hóa. Tám mối quan hệ lớn được xác định trong Cương lĩnh 2011 đã định hình thành quy luật và những vấn đề mang tính quy luật của đổi mới, phát triển bền vững và hiện đại hóa đất nước.

Trên cơ sở đó, tiểu ban Văn kiện Đại hội đã xây dựng Báo cáo Chính trị trình Đại hội XII; được Trung ương (khóa XI) dành nhiều thời gian tại nhiều hội nghị để nghiên cứu, thảo luận, đề xuất những định hướng lớn ở tầm quan điểm và nguyên tắc để hoàn thiện, nhất là các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Theo những mức độ khác nhau, Báo cáo Chính trị còn được thảo luận, đóng góp nhiều kiến nghị và giải pháp thiết thực ở các cấp đại hội Đảng, thể hiện trách nhiệm và tâm huyết của đảng viên đối với các công việc trọng đại của Đảng, của đất nước. Dự thảo Văn kiện đã được công bố rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng để toàn Đảng, toàn quân, các tầng lớp nhân dân và đồng bào ta đang làm ăn, sinh sống ở nước ngoài đóng góp ý kiến.

Với cách làm đó, Nghị quyết Đại hội XII là tổng hợp, chắt lọc các ý kiến đóng góp phong phú, đa dạng; sự kết tinh trí tuệ, tâm huyết, trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân. Điều đó cho thấy, Nghị quyết được xây dựng với phương pháp khoa học, tinh thần dân chủ, thực sự cầu thị, nhất quán với tư tưởng chỉ đạo và quan điểm đổi mới, sáng tạo của Đảng. Ai đó nói rằng, những mục tiêu, nhiệm vụ trong 5 năm tới là thiếu cơ sở, không khả thi, phục vụ cho lợi ích “nhóm nhỏ” trong xã hội là cố tình xuyên tạc, phủ nhận, chống phá vai trò lãnh đạo của Đảng.

Tính cách mạng và khoa học trong các Văn kiện Đại hội XII, đặc biệt trong Báo cáo Chính trị còn được thể hiện tập trung và nổi bật ở những điểm mới về lý luận dưới đây:

Một là, ở tư tưởng chủ đề của Đại hội XII. Đảng ta đặt vấn đề tăng cường xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh lên hàng đầu. Đây là vấn đề cốt tử, hệ trọng, quyết định thắng lợi của cách mạng nước ta, của công cuộc đổi mới trong thời kỳ mới hiện nay. Đảng có trong sạch mới trở nên vững mạnh. Có trong sạch, vững mạnh, Đảng mới nâng cao được năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của mình, mới giữ vững được địa vị lãnh đạo, cầm quyền của Đảng trước những thử thách bước ngoặt hiện nay. Chính từ quan niệm đó, tại Đại hội này, Đảng ta  nhấn mạnh nội dung xây dựng với chỉnh đốn Đảng, coi đó là nhiệm vụ hàng đầu trong sáu nhiệm vụ trọng tâm của nhiệm kỳ Đại hội XII. Nêu cao dũng khí tự phê phán, Đại hội thẳng thắn thừa nhận, do những khuyết điểm, yếu kém còn mắc phải, do việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) chưa đạt được yêu cầu như mong muốn, nên trên thực tế, Đảng chưa thật sự trong sạch, vững mạnh. Tinh thần tự phê phán này là rất nghiêm túc và nghiêm khắc. Trên tinh thần đó, toàn bộ nội dung xây dựng chỉnh đốn Đảng trong Nghị quyết Đại hội đều thể hiện quyết tâm và hành động của toàn Đảng phải tạo ra sự chuyển biến thực sự về chất của Đảng, phải làm cho Đảng vươn lên ngang tầm nhiệm vụ.

Chủ đề Đại hội đặc biệt nhấn mạnh đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, bảo vệ vững chắc Tổ quốc. Hơn lúc nào hết, độc lập dân tộc, chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc là thiêng liêng. Phát triển đất nước là lợi ích cốt lõi của quốc gia. Lợi ích dân tộc là tối cao. Phải làm cho đất nước có tiềm lực dồi dào, có thực lực mạnh. Muốn vậy, phải phát huy sức mạnh toàn dân tộc và dân chủ xã hội chủ nghĩa; phải giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để xây dựng nền tảng sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Trong mục tiêu tổng quát này, căn cứ vào thực tế, Đảng ta đã có sự cân nhắc, điều chỉnh nhằm khắc phục hạn chế của cách nhìn chủ quan, có phần duy ý chí trước đó. Đây cũng là điểm mới của Nghị quyết.

Hai là, một điểm nhấn nổi bật và quan trọng trong Văn kiện là nhận thức lý luận mới của Đảng về kinh tế thị trường. So với trước đây, Nghị quyết Đại hội XII trình bày sáng tỏ hơn rất nhiều về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là mô hình kinh tế thị trường của Việt Nam, là kết quả tìm tòi lý luận của Đảng từ thực tiễn đổi mới kinh tế ở nước ta. Lần đầu tiên chúng ta khẳng định nền kinh tế thị trường mà chúng ta xây dựng phải là một nền kinh tế vận hành đồng bộ, đầy đủ theo quy luật của kinh tế thị trường, là một nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế; đồng thời, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước, có sự quản lý của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản lãnh đạo, nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Quan niệm này sẽ là cơ sở lý luận, tư tưởng và định hướng để tiếp tục đột phá về thể chế, chính sách, cơ chế và phương thức phân bổ nguồn lực nhằm phát triển mạnh mẽ kinh tế nước ta trong thời gian tới.

Ba là, Văn kiện Đại hội XII khẳng định, sự tồn tại, phát triển lâu dài của kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng để phát triển kinh tế, nhấn mạnh sự bình đẳng của các chủ thể các thành phần kinh tế trong cạnh tranh, trước pháp luật. Chú trọng kết hợp tăng trưởng theo chiều rộng với tăng trưởng theo chiều sâu trong đổi mới mô hình tăng trưởng, trong tái cấu trúc nền kinh tế, tập trung vào cơ cấu lại các doanh nghiệp nhà nước, đầu tư, trong đó có đầu tư công, các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, v.v. Đáng lưu ý là, Văn kiện nêu rõ chủ trương khuyến khích tinh thần sản xuất, kinh doanh của mọi người, thể chế hóa quyền tài sản, quyền quản lý, thu lợi của Nhà nước đối với tài sản công, quyền bình đẳng trong việc tiếp cận tài sản công của mọi chủ thể trong nền kinh tế; hoàn thiện thể chế bảo vệ nhà đầu tư, quyền sử hữu và quyền tài sản, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng; áp dụng khoa học - công nghệ hiện đại trong sản xuất, gắn công nghiệp hóa, hiện đại hóa với phát triển kinh tế tri thức và bảo vệ môi trường, v.v.

Trên quan điểm phát triển bền vững và hiện đại hóa, Nghị quyết đặc biệt chú trọng phát huy nội lực trong phát triển, tận dụng các nguồn lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, phát huy vai trò nhân tố con người, nhấn mạnh phát triển vùng với những đặc điểm lợi thế đặc thù trong mối liên hệ với phát triển tổng thể, toàn quốc, khắc phục tình trạng nền kinh tế bị chia cắt theo lãnh thổ và địa giới hành chính.

Bốn là, cái mới và là điểm nhấn trong lĩnh vực đổi mới chính trị được đặt ra trong Nghị quyết XII là, xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, tăng cường các hoạt động giám sát, kiểm soát quyền lực, đảm bảo cho Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; trong đó, điểm mấu chốt là xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Đây là lần đầu tiên, Đảng ta nêu ra một định hướng quan trọng về nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn để làm sáng tỏ quan niệm khoa học về Đảng cầm quyền, xác định rõ mục đích cầm quyền, phương thức cầm quyền, nội dung cầm quyền, điều kiện cầm quyền, phát huy dân chủ trong điều kiện một Đảng duy nhất cầm quyền, các nguy cơ cần lưu ý phòng ngừa đối với Đảng cầm quyền, v.v. Trong đó xác định: Nghiên cứu thực hiện thí điểm hợp nhất một số cơ quan Đảng và Nhà nước tương đồng về chức năng, nhiệm vụ. Cách đặt vấn đề này sẽ mở ra những khả năng mới trong cải cách, đột phá thể chế, tạo động lực mới của chính trị cho phát triển kinh tế - xã hội, hơn nữa còn là một trong những giải pháp chiến lược để giảm thiểu quan liêu, bài trừ tham nhũng.

Năm là, giải quyết các vấn đề xã hội bức xúc, tăng cường quản lý xã hội và quản lý các biến đổi xã hội theo mục đích phục vụ dân sinh, chăm lo cho sự phát triển con người, theo chuẩn mực dân chủ - pháp quyền và nhân văn cũng là một điểm mới trong tư duy lý luận của Đảng; nhất là, tập trung vào đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, nâng cao chất lượng y tế và các dịch vụ xã hội cộng đồng; xây dựng, phát triển văn hóa để hoàn thiện nhân cách con người.

Ngoài những vấn đề nêu trên đây, Nghị quyết Đại hội XII, xuất phát từ yêu cầu phát triển đất nước còn có những lý giải sâu sắc và những trù tính chiến lược về an ninh - quốc phòng - đối ngoại, vừa chú trọng xây dựng lực lượng và tiềm lực, vừa quan tâm sâu sắc tới việc xử lý các mối quan hệ quốc tế, nhằm kiến tạo vững chắc môi trường hòa bình, ổn định để phát triển.

Rõ ràng, nội dung phong phú, sâu sắc thể hiện tầm nhìn mới, quyết sách mới của Đảng ta qua Văn kiện, Nghị quyết Đại hội XII đem lại niềm tin cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân vững bước trên con đường đổi mới và phát triển, vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì tự do và hạnh phúc của nhân dân ta. Thực tế đó là không thể phủ nhận, nó hoàn toàn bác bỏ những luận điệu xuyên tạc, kích động của các thế lực thù địch cho rằng Văn kiện Đại hội XII không có gì mới, hòng chia rẽ Đảng với nhân dân, reo rắc hoài nghi trong Đảng, phân tâm trong xã hội./.

GS,TS. HOÀNG CHÍ BẢO – Hội đồng Lý luận Trung ương.