Dân quân tự vệ là một thành phần của lực lượng vũ trang nhân dân - lực lượng bảo vệ cấp ủy, chính quyền, tính mạng, tài sản của cơ quan, tổ chức và nhân dân trong thời bình; đồng thời, làm nòng cốt cùng toàn dân đánh giặc ở địa phương, cơ sở khi chiến tranh xảy ra. Vì vậy, lực lượng này cần được tiếp tục xây dựng “vững mạnh, rộng khắp”, với nhiều giải pháp đồng bộ, phù hợp, đáp ứng yêu cầu cao của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Quán triệt quan điểm, đường lối quốc phòng, quân sự, bảo vệ Tổ quốc của Đảng, nhất là chủ trương xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân nói chung, lực lượng dân quân tự vệ nói riêng “vững mạnh, rộng khắp”, những năm qua, Cục Dân quân tự vệ đã tham mưu cho Bộ Tổng Tham mưu, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đề xuất với Đảng, Nhà nước sửa đổi, ban hành và tổ chức chỉ đạo, hướng dẫn, triển khai thực hiện nhiều nghị quyết, kết luận, chỉ thị, văn bản pháp lý về tổ chức, trang bị, quản lý, duy trì hoạt động và bảo đảm chế độ, chính sách cho lực lượng dân quân tự vệ cả trên đất liền và trên biển, đảo¹, đạt nhiều kết quả tích cực.

Trên thực tế, cấp ủy, chính quyền các cấp, người đứng đầu các cơ quan, tổ chức đã nhận thức ngày càng đầy đủ vai trò của lực lượng dân quân tự vệ; có nhiều chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo củng cố tổ chức biên chế; bảo đảm vũ khí, trang bị, trang phục, tổ chức huấn luyện, diễn tập nâng cao chất lượng tổng hợp, trình độ, khả năng sẵn sàng chiến đấu²; xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện. Cùng với đó, tích cực huy động các nguồn lực xây dựng lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh, phối hợp với các lực lượng khác hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ bảo vệ Đảng, Nhà nước, bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân, phát huy vai trò nòng cốt trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh; ứng phó sự cố, thiên tai, dịch bệnh; tuần tra bảo vệ biên giới, đấu tranh phòng, chống tội phạm và âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch; giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở địa phương, cơ sở³.

Bên cạnh kết quả đạt được, việc phối hợp nắm tình hình an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở một số địa bàn, nhất là địa bàn trọng điểm  còn chưa kịp thời, hiệu quả; nhận thức về chức năng, nhiệm vụ của lực lượng dân quân tự vệ của một số cán bộ, đảng viên và nhân dân chưa sâu sắc, toàn diện; việc cụ thể hóa, triển khai các nghị quyết, chỉ thị, văn bản pháp luật ở một số cơ quan, tổ chức còn chậm; xây dựng tổ chức tự vệ và phát triển Đảng trong các doanh nghiệp ngoài khu vực nhà nước, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài còn gặp nhiều khó khăn, bất cập, v.v.

Thời gian tới, trước yêu cầu đòi hỏi cao của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, nhất là việc đấu tranh làm thất bại âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch, giữ ổn định tình hình đất nước ngay từ cơ sở, cần tiếp tục xây dựng lực lượng dân quân tự vệ theo hướng “vững mạnh, rộng khắp trên các vùng, miền, trên biển”⁴, cùng với các lực lượng khác bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống, bằng những nội dung, giải pháp đồng bộ, phù hợp; trong đó, tập trung vào một số vấn đề cơ bản sau:

Trước hết, các cấp, ngành, địa phương cần tiếp tục quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị, văn bản quy phạm pháp luật về xây dựng lực lượng dân quân tự vệ. Đây là nội dung quan trọng hàng đầu bảo đảm cho quá trình xây dựng lực lượng dân quân tự vệ đúng định hướng của Đảng, đạt hiệu quả thiết thực và sát thực tiễn tình hình, nhiệm vụ của địa phương, cơ quan, tổ chức. Vì vậy, cơ quan quân sự, đơn vị dân quân tự vệ các cấp cần tập trung tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương và cấp ủy, người đứng đầu cơ quan, tổ chức đẩy mạnh công tác giáo dục, quán triệt làm cho cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân nhận thức sâu sắc ý nghĩa, tầm quan trọng và sự cần thiết phải xây dựng lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh; đủ sức bảo vệ cấp ủy, chính quyền, tính mạng, tài sản của nhân dân, của cơ quan, tổ chức; đồng thời, làm nòng cốt cùng toàn dân thực hiện thắng lợi nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, giữ vững an ninh chính trị, trật tư, an toàn xã hội ở cơ sở. Trong đó, tập trung quán triệt, cụ thể hóa, triển khai thực hiện hiệu quả các nghị quyết, chỉ thị, văn bản mới của Đảng, Nhà nước, như: Luật Dân quân tự vệ, các đề án, chỉ tiêu, nhiệm vụ trên giao; nghĩa vụ, quyền lợi, chế độ, chính sách của dân quân tự vệ; trách nhiệm của công dân đối với việc tham gia lực lượng dân quân tự vệ, v.v. Trên cơ sở đó, phát huy vai trò, trách nhiệm, sự vào cuộc của các cấp, ngành, địa phương, của cả hệ thống chính trị,... trong thực hiện nhiệm vụ quan trọng này. Quá trình quán triệt, triển khai thực hiện, các địa phương, cơ quan, tổ chức cần coi trọng làm tốt công tác sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, kịp thời phát hiện những bất cập, vướng mắc, các vấn đề nảy sinh từ thực tiễn, làm cơ sở đề xuất biện pháp tháo gỡ khó khăn và điều chỉnh, bổ sung chủ trương, giải pháp nâng cao chất lượng xây dựng lực lượng dân quân tự vệ trong tình hình mới.

Đội tuyển võ dân quân Quận 7 biểu diễn trong Lễ ra quân huấn luyện tại Bộ Tư lệnh Thành phốHồ Chí Minh năm 2023. Ảnh: hcmcpv.org.vn

Hai là, tập trung xây dựng lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh về mọi mặt, trọng tâm là vững mạnh về chính trị, làm cơ sở hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Với vai trò là cơ quan đầu ngành, Cục Dân quân tự vệ tiếp tục phối hợp, chỉ đạo cơ quan quân sự các cấp tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương và lãnh đạo các cơ quan, tổ chức đẩy mạnh xây dựng lực lượng dân quân tự vệ ngày càng “vững mạnh, rộng khắp”, đủ cơ cấu, thành phần (thường trực, tại chỗ, cơ động, binh chủng và dân quân biển), có tổ chức, biên chế chặt chẽ, thống nhất, hoạt động chất lượng, hiệu quả. Trước mắt, tập trung củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động của chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới đất liền, tổ chức tự vệ trong các doanh nghiệp. Kết hợp triển khai thực hiện hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ trong các đề án về dân quân tự vệ, nhất là nhiệm vụ giai đoạn tiếp theo của Đề án “Xây dựng hải đội dân quân thường trực tham gia bảo vệ chủ quyền biển, đảo trong tình hình mới”,… với nghiên cứu, xây dựng, hoàn thiện các đề án về nâng cao hiệu quả hoạt động của ban chỉ huy quân sự, lực lượng dân quân tự vệ cấp xã biên giới, ven biển, trên các đảo, dân quân cơ động, v.v. Đồng thời, nghiên cứu, sớm ban hành, hướng dẫn, triển khai xây dựng mô hình điểm: đơn vị dân quân tự vệ vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”, chốt chiến đấu của dân quân thường trực biên giới đất liền gắn với điểm dân cư liền kề và đồn Biên phòng,… để từng bước nhân rộng.

Cùng với đó, đẩy mạnh công tác phát triển Đảng và phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong lực lượng dân quân tự vệ gắn với chủ trương kiện toàn, thành lập, nâng cao hiệu quả hoạt động của chi bộ quân sự ở 100% xã (phường, thị trấn) theo Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII). Chú trọng phát triển Đảng trong lực lượng dân quân tự vệ ở địa bàn trọng điểm, bộ phận làm nhiệm vụ quan trọng, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Tăng cường giáo dục pháp luật theo Đề án “Tuyên truyền, phổ biến, tập huấn pháp luật dân quân tự vệ năm 2019”, xây dựng lực lượng dân quân tự vệ thật sự vững mạnh về chính trị, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.

Ba là, tăng cường huấn luyện, diễn tập, đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng tổng hợp, trình độ, khả năng sẵn sàng chiến đấu, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Đây là vấn đề quan trọng, mang tính động lực, bảo đảm cho lực lượng dân quân tự vệ luôn xứng đáng là lực lượng chính trị, lực lượng chiến đấu trung thành, tin cậy của cấp ủy, chính quyền và nhân dân ở địa phương, cơ sở. Vì vậy, cùng với đẩy mạnh kiện toàn tổ chức, biên chế, các cơ quan, đơn vị, nhất là cơ quan quân sự các cấp cần phối hợp tổ chức tốt công tác tập huấn, bồi dưỡng, huấn luyện, diễn tập, hội thi, hội thao, nâng cao hiệu quả hoạt động theo Đề án “Tổ chức lực lượng huấn luyện, hoạt động và bảo đảm chế độ, chính sách cho dân quân tự vệ giai đoạn 2021 - 2025”, phù hợp với đặc điểm, nhiệm vụ, địa bàn của từng địa phương. Tập trung huấn luyện, bồi dưỡng nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn, nhất là khả năng nắm, xử lý tình huống an ninh, quốc phòng tại thực địa cho dân quân tự vệ, v.v. Coi trọng luyện tập, diễn tập theo phương án sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu phòng thủ cấp xã và các phương án phòng, chống khắc phục hậu quả sự cố, thiên tai, dịch bệnh, tìm kiếm cứu nạn,... không để bị động, bất ngờ. Đồng thời, tập trung rà soát, đối chiếu tiêu chí, tiêu chuẩn, độ tuổi, xây dựng kế hoạch, chỉ tiêu, tổ chức đào tạo, chuẩn hóa trình độ đại học ngành quân sự cơ sở cho đội ngũ cán bộ ban chỉ huy quân sự cấp xã; chú trọng bồi dưỡng, sắp xếp, bố trí, sử dụng cán bộ sau đào tạo, phù hợp với quy hoạch cán bộ của địa phương. Tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt trong giáo dục, bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh cho các đối tượng và toàn dân; phối hợp, hướng dẫn, chỉ đạo, kiểm tra, thanh tra, phúc tra,… nâng cao chất lượng công tác quốc phòng ở các bộ, ngành, địa phương.

Bốn là, tiếp tục nghiên cứu, nâng cao chất lượng bảo đảm chế độ, chính sách, cơ sở vật chất phục vụ lực lượng dân quân tự vệ hoạt động. Trước hết, các địa phương, cơ quan, tổ chức cần tiếp tục nghiên cứu kỹ văn bản, hướng dẫn của trên, đặc điểm hoạt động, yêu cầu nhiệm vụ, nhu cầu của lực lượng dân quân tự vệ và khả năng tài chính, kinh tế để xây dựng nội dung, kế hoạch bảo đảm đầy đủ, toàn diện cho các thành phần, lực lượng; ưu tiên lực lượng hoạt động ở địa bàn chiến lược, trọng điểm về quốc phòng, an ninh, vùng sâu, vùng xa, biên giới, biển, đảo, bộ phận làm nhiệm vụ quan trọng. Tập trung bảo đảm ngân sách, vũ khí, trang bị, phương tiện, công cụ hỗ trợ, trang phục, trụ sở ban chỉ huy quân sự cấp xã, nơi ăn, nghỉ của dân quân thường trực, cơ sở vật chất,… đồng bộ, thống nhất cho dân quân tự vệ hoạt động. Tích cực đổi mới phương thức bảo đảm theo hướng “trực tiếp, công khai, dân chủ, minh bạch, công bằng, đúng quy định của pháp luật”; tổ chức chi trả đúng, đủ tiêu chuẩn, chế độ tiền lương, phụ cấp, công tác phí cho các đối tượng, trợ cấp ngày công lao động, tiền ăn cho cán bộ, chiến sĩ và các chế độ, chính sách khác. Cấp ủy, chính quyền địa phương cần có cơ chế huy động các nguồn lực tại chỗ kết hợp nguồn kinh phí trên cấp nâng cao chất lượng công tác bảo đảm, nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất để lực lượng này hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao. Quá trình thực hiện phải bảo đảm chặt chẽ, đúng quy định, tuyệt đối không để thất thoát, lãng phí, tiêu cực, dẫn đến sai phạm, vi phạm pháp luật của Nhà nước.

Xây dựng lực lượng dân quân tự vệ “vững mạnh, rộng khắp” là chủ trương chiến lược, quan trọng, vừa mang tính cấp bách, vừa cơ bản lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc, phát huy trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng, góp phần nâng cao sức mạnh của lực lượng vũ trang, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.

Trung tướng PHẠM QUANG NGÂN, Cục trưởng Cục Dân quân tự vệ
___________________

1 - Luật Dân quân tự vệ (năm 2019); Đề án “Xây dựng hải đội dân quân thường trực tham gia bảo vệ chủ quyền biển, đảo trong tình hình mới; Đề án “Đào tạo chỉ huy trưởng ban chỉ huy quân sự cấp xã ngành quân sự đến năm 2020 và những năm tiếp theo; Đề án “Ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục quốc phòng và an ninh”, v.v.

2 - Năm 2022, cả nước huấn luyện 13.407 cơ sở, 06 hải đội dân quân thường trực, quân số 729.801 dân quân tự vệ.

3 - Năm 2022, cả nước huy động 934.662 lượt dân quân tự vệ/19.263.347 ngày công tham gia phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai.

4 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 158.