Đề án “Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đến năm 2025” được Hội nghị Trung ương 10 (khóa XI) cho ý kiến chỉ đạo; đến nay, bước chỉnh sửa, hoàn thiện lần cuối cơ bản đã xong. Đề án quan trọng này đã thu hút sự quan tâm của tất cả các cơ quan báo chí, đội ngũ những người làm báo và công chúng. Tuy nhiên, việc thực hiện Đề án đang đặt ra nhiều vấn đề cần nhận thức rõ, chỉ đạo tập trung và thực hiện nghiêm túc, hiệu quả.

Ảnh minh họa

 1. Sự cần thiết xây dựng và thực hiện Đề án

Tính đến tháng 5 năm 2015, cả nước có hơn 840 cơ quan báo chí, hơn 17.000 người được cấp thẻ nhà báo và hàng chục ngàn cộng tác viên. Cùng với đó, là hàng ngàn cán bộ, kỹ sư, nhân viên làm việc trong các cơ quan báo chí; tham gia các công đoạn in ấn, tiếp thị, quảng cáo, phát hành,… sống chủ yếu bằng dịch vụ nghề báo. So với năm 1986 - thời điểm khởi đầu công cuộc đổi mới, số lượng các cơ quan báo chí, số lượng báo, đài, tạp chí và đội ngũ những người làm báo hiện nay tăng từ 3 đến 4 lần. Nhìn tổng thể, báo chí nước ta đã có bước phát triển nhanh chóng, mạnh mẽ, đa dạng về nhiều mặt. Phần lớn các cơ quan báo chí hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, định hướng chính trị, thực hiện tốt chức năng vừa là cơ quan tuyên truyền của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội, nghề nghiệp, vừa là diễn đàn của nhân dân. Báo chí tích cực tuyên truyền chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; thông tin, cổ vũ phong trào hành động cách mạng, phản ánh tâm tư, nguyện vọng chính đáng của các tầng lớp nhân dân; phát hiện, cổ vũ nhân tố mới, điển hình tiên tiến, thành quả của công cuộc đổi mới; tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu; chống thông tin, quan điểm sai trái, âm mưu “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch, phản động, góp phần quan trọng vào quá trình dân chủ hóa đời sống xã hội, củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, chế độ và sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước.

Tuy nhiên, hoạt động báo chí của ta thời gian qua cũng bộc lộ những yếu kém, khuyết điểm mà Thông báo kết luận 41-TB/TW của Bộ Chính trị (khoá X), Nghị quyết Trung ương 5 (khoá X), Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI),... của Đảng đã nêu ra chậm được khắc phục, có mặt đáng lo ngại. Một bộ phận không nhỏ người làm báo, kể cả một số cán bộ lãnh đạo cơ quan báo chí, văn học, nghệ thuật chưa quán triệt đầy đủ, sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về báo chí và trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân của người làm báo. Đã xuất hiện trên một vài tờ báo, tạp chí, cuốn sách những bài viết nhạy cảm, chệch định hướng chính trị: hoài nghi, phê phán hoặc phủ nhận chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đòi xem xét lại hoặc xoá bỏ Điều 4 của Hiến pháp; tán thành, cổ vũ quan điểm đa nguyên chính trị, đa đảng đối lập; đòi lật lại một số vấn đề lịch sử đã được kết luận và đưa thông tin không đúng, thậm chí xuyên tạc lịch sử, v.v. Một số cơ quan báo chí chưa bám sát nhiệm vụ chính trị của đất nước, của ngành, địa phương, đoàn thể nơi công tác, còn sa đà khi phản ánh hoặc chọn in sách, báo các vụ án, mặt tiêu cực, mặt trái của xã hội; thậm chí tiết lộ bí mật quốc gia, tạo tư liệu, chứng cứ để các thế lực thù địch khai thác, vu cáo, đả kích ta về các vấn đề dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo. Khi trình bày, thể hiện nội dung, không chú ý cân nhắc liều lượng, mức độ, thời điểm, tiêu đề bài viết, mặt lợi hại của thông tin.

Đáng chú ý là, nhận thức một số khái niệm, vấn đề trong hoạt động báo chí, như: quyền tự do báo chí; quyền tự do ngôn luận trên báo chí; thông tin trung thực về mọi mặt của tình hình đất nước, thế giới và việc xâm phạm lợi ích nhà nước, tập thể và công dân chưa được mọi người hiểu một cách đúng đắn, rõ ràng, dẫn đến tình trạng lạm quyền, không đề cao trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của người làm báo. Các vấn đề: “thương mại hoá” hoạt động báo chí; xây dựng các tập đoàn truyền thông; nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng trong cơ quan báo chí; chính sách tài chính, thuế, tiền lương, tiền thưởng, quỹ phúc lợi, quảng cáo, kinh doanh trong hoạt động báo chí; phương pháp lãnh đạo, quản lý báo chí, kể cả việc bổ sung, sửa đổi Luật Báo chí và văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực này chưa được quan tâm đúng mức, không theo kịp bước phát triển của tình hình. Các thế lực thù địch, phản động lợi dụng báo chí và một số nhà báo không vững vàng về bản lĩnh chính trị để xâm nhập, thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”,... dưới nhiều hình thức. Để phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam ngày càng vững mạnh, việc xây dựng và thực hiện Đề án “Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đến năm 2025” là đúng đắn và cấp thiết.

2. Mục tiêu, quan điểm của Đề án

Mục tiêu của Đề án “Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đến năm 2025” là sắp xếp, cơ cấu lại hệ thống báo chí gắn với đổi mới mô hình hoạt động; phát triển các loại hình, các cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, đáp ứng yêu cầu thông tin, tuyên truyền của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các ban, bộ, ngành, đoàn thể, địa phương và nhu cầu thông tin của các tầng lớp nhân dân. Rà soát, đánh giá đúng thực trạng báo chí hiện nay để đưa ra cơ chế, chính sách giúp báo chí phát triển cũng như tìm ra phương thức lãnh đạo, quản lý phù hợp với thực tiễn và yêu cầu mới là đòi hỏi cấp thiết. Xây dựng và thực hiện Đề án là để giúp các cơ quan báo chí mạnh lên, về: hệ thống, cơ cấu, số lượng, chất lượng; tư tưởng chính trị; nội dung, hiệu quả thông tin; đội ngũ người làm báo; đảm bảo thực hiện đúng tôn chỉ mục đích, đối tượng phục vụ. Xây dựng một số cơ quan báo chí chủ lực, đa phương tiện làm nòng cốt, thực hiện tốt vai trò định hướng thông tin; khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lặp về nội dung, hiệu quả thấp, lãng phí nguồn lực. Xác định rõ trách nhiệm của các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí; cơ quan chủ quản; cơ quan báo chí và người làm báo. Quy hoạch báo chí không chỉ tính đến việc tăng hay giảm số cơ quan báo chí một cách cơ học, mà phải rà soát, đánh giá toàn bộ hệ thống các cơ quan báo chí; đội ngũ người làm báo, kể cả phóng viên, biên tập viên, bộ máy lãnh đạo cơ quan báo chí và cơ quan chủ quản, chỉ đạo, quản lý báo chí,… tìm ra điểm mạnh, bài học tốt, mô hình tốt để khuyến khích phát triển và kịp thời điều chỉnh, khắc phục triệt để những bất cập, yếu kém, lỗi thời.

Để xây dựng và thực hiện có kết quả Đề án, cần quán triệt quan điểm sau: Một là, báo chí là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, của tổ chức chính trị - xã hội và là diễn đàn của nhân dân, đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật; phải đảm bảo tính tư tưởng, tính chân thật, tính nhân dân, tính chiến đấu và tính đa dạng của các hoạt động báo chí. Nhiệm vụ của báo chí là: nắm vững, tuyên truyền sâu rộng, kịp thời, có hiệu quả đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, bám sát nhiệm vụ công tác tư tưởng, tích cực tuyên truyền, cổ vũ thành tựu công cuộc đổi mới. Coi trọng đúng mức việc phát hiện, biểu dương các nhân tố mới, điển hình tiên tiến; tích cực đấu tranh, góp phần ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng, lãng phí, quan liêu, các tiêu cực và tệ nạn xã hội; phản bác có hiệu quả những thông tin, quan điểm sai trái, phản động, thù địch, bảo vệ vững chắc trận địa tư tưởng của Đảng. Đồng thời, tiếp tục phát huy tiềm lực, ưu điểm, khắc phục các yếu kém, khuyết điểm, nâng cao chất lượng tư tưởng, văn hóa, mở rộng đối tượng độc giả, vươn lên hiện đại về mô hình tổ chức hoạt động và cơ sở vật chất, kỹ thuật, công nghệ. Hai là, phát triển báo chí đi đôi với quản lý tốt, theo hướng cách mạng, chuyên nghiệp, hiện đại, chất lượng, hiệu quả đáp ứng nhu cầu thông tin của nhân dân và công tác lãnh đạo, quản lý xã hội của Đảng, Nhà nước, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Ba là, Nhà nước có cơ chế, chính sách để phát triển báo chí một cách khoa học trên các mặt: quy hoạch hệ thống các cơ quan báo chí; quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí đội ngũ cán bộ, phóng viên, nhân viên các cơ quan báo chí; hỗ trợ về tài chính, pháp lý, công nghệ.

Tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt là phát triển tốt trên cơ sở quản lý tốt, quản lý tốt tạo điều kiện để báo chí phát triển bền vững, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Phát triển báo chí nước ta theo hướng cách mạng, chuyên nghiệp, hiện đại, nâng cao chất lượng, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng của nhân dân, phù hợp với từng lĩnh vực, từng loại hình, từng đối tượng, vùng miền. Qua quy hoạch sẽ tạo ra những cơ chế chính sách về tài chính, về đào tạo nguồn nhân lực, huy động đúng đắn các nguồn lực xã hội để phát triển báo chí. Với số lượng các cơ quan báo chí hiện nay chưa hẳn là nhiều so với một đất nước có trên 90 triệu dân, địa hình trải dài từ Nam chí Bắc, trải rộng từ miền núi xuống đồng bằng, ra biển, đảo. Song, nhìn về cơ cấu, đặc biệt là xem xét chất lượng, hiệu quả,... thì còn nhiều bất cập, yếu kém. Việc cho ra đời và duy trì hoạt động một tờ báo, tạp chí, kênh sóng, đài phát thanh, truyền hình không thể và không đơn thuần là do ý chí chủ quan của một tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp mà là từ nhu cầu của xã hội, của bạn đọc. Nếu sinh ra tờ báo này, kênh sóng nọ nhưng thông tin ở đó không nhanh nhạy, thiết thực, bổ ích, hấp dẫn, không trở thành món ăn tinh thần của nhiều người thì sự tồn tại là điều cần cân nhắc. Báo chí không chỉ là loại hàng hóa thuần túy, mà là loại “hàng hóa đặc biệt”. Nhưng diễn đạt cách nào, thì nó vẫn có “thuộc tính hàng hóa”, nghĩa là sản xuất ra để bán, để cung ứng trên thị trường. Nếu không bán được báo, không bán được các quảng cáo gắn trong nhiều chương trình phát thanh, truyền hình thì cơ quan báo, đài đứng trước câu hỏi: tồn tại hay không tồn tại? Do vậy, việc “tái cấu trúc” báo chí, cả hệ thống cũng như trong từng loại hình, từng cơ quan báo chí là một tất yếu khách quan.

3. Triển khai thực hiện

Trong quá trình triển khai thực hiện Đề án, những cơ quan báo chí hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, hiệu quả cao, cần cho công chúng, cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc vẫn được giữ nguyên và tạo điều kiện phát triển. Những cơ quan, sản phẩm báo chí không bảo đảm yêu cầu vừa nêu, có thể đoán được “số phận” của mình. Xây dựng và thực hiện Đề án là tạo điều kiện tốt hơn cho báo chí phát triển mạnh mẽ, vững chắc. Tất nhiên, phát triển luôn đi cùng quản lý. Phát triển tốt đi đôi với quản lý tốt. Quản lý phải tạo điều kiện để phát triển chứ không phải là hạn chế, càng không phải là bóp nghẹt phát triển. Trong quá trình sắp xếp, thu gọn một số cơ quan báo chí, cần đặc biệt lưu ý giải quyết thỏa đáng các vấn đề liên quan đến con người.

Báo chí là nơi phản ánh bức tranh xã hội một cách sinh động và chân thực nhất; khoảng cách về thời gian, không gian, từ đời sống xã hội đến tác phẩm báo chí rất gần và ngày càng gần, nhất là với điều kiện và khả năng của công nghệ, kỹ thuật hiện đại. Hiện nay, khái niệm báo chí “chính thống” hay “không chính thống” (mạng xã hội, blog cá nhân,…), càng ngày càng khó phân định một cách rạch ròi. Trên in-tơ-nét, mọi thông tin, dù lớn hay nhỏ, về cơ bản bình đẳng như nhau. Khi phản ảnh về một vấn đề, sự kiện, sự việc, thông tin của một cơ quan báo chí có hàng nghìn người hay thông tin trên trang điện tử của một cá nhân (facebook, blog,...) đôi khi không khác nhau, nhất là cách thức mà thông tin đó đến với công chúng. Sự khác nhau, hơn nhau nhiều khi chỉ là thông tin nào đến trước, đến với bao nhiêu người, tác động ra sao? Ngay cả một thông tin sai, nhưng nó đi trước thì nó cũng để lại dấu ấn khá đậm trong suy nghĩ, nhận thức của bạn đọc. Vì thế, việc báo chí chủ động cung cấp thông tin cho công chúng là cách để chúng ta vươn lên chiếm lĩnh trận địa tư tưởng, trận địa thông tin truyền thông tốt nhất. Bây giờ sự thắng, thua được tính đến từng giây, từng phút chứ không phải chỉ là một buổi, một ngày; tất nhiên, sự nhanh nhạy phải đi đôi với sự cẩn trọng, vì nếu không sẽ dễ sai sót. Một cá nhân sai sót đã thành chuyện nhưng cơ quan báo chí sai sót sẽ thành chuyện lớn. Bởi vậy, khi xây dựng Đề án, những người soạn thảo cần phải tính đến cả vấn đề quan hệ, tác động giữa báo chí và mạng xã hội. Việc lãnh đạo Bộ Giao thông - Vận tải đi đầu trong thực hiện Đề án “Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đến năm 2025”, diễn ra khá suôn sẻ và thuận lợi có thể là một tham khảo thú vị: từ 9 cơ quan báo chí trực thuộc, Bộ Giao thông - Vận tải quyết định ngừng xuất bản, sắp xếp, cấu trúc gọn, tập trung cho Báo Giao thông.

Như vậy, việc xây dựng và thực hiện Đề án “Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đến năm 2025” là xuất phát từ yêu cầu khách quan của công tác báo chí, hoạt động báo chí, của chính các cơ quan chủ quản, cơ quan báo chí và nhà báo. Từ tinh thần chung của Đề án, các cơ quan chủ quản, cơ quan báo chí, với sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng, tự tìm cách thực hiện của mình, cho mình, do mình; lấy sự cần thiết, khoa học, hiệu quả làm đích ngắm, thước đo. Những cơ quan, bộ phận nào dư thừa, trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ, gây lãng phí, tốn kém về nhân lực, vật lực thì kiên quyết thu gọn hoặc loại bỏ. Việc thực hiện bước 1 Đề án sẽ được tập trung từ nay đến năm 2020, bước 2 từ 2020 đến năm 2025.

PGS, TS. NGUYỄN THẾ KỶ, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương