Công tác tư pháp có vị trí quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhận thức rõ điều đó, Đảng ta luôn quan tâm lãnh đạo, nâng cao chất lượng cải cách tư pháp, đảm bảo cho công tác này thực hiện tốt chức năng, theo kịp sự phát triển của đời sống xã hội.

Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc làm việc với Quân ủy Trung ương về việc tiếp tục thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 trong Quân đội (Nguồn: chinhphu.vn)

Nghị quyết 49-NQ/TW, ngày 02-6-2005 về “Chiến lược Cải cách tư pháp (CCTP) đến năm 2020” của Bộ Chính trị (khóa IX) khẳng định: “Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam XHCN; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả cao”. Đây là quan điểm của Đảng và là định hướng chiến lược cho công tác CCTP ở nước ta.

Từ định hướng chiến lược trên, công tác CCTP được xác định: phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, bảo đảm sự ổn định chính trị, phù hợp với bản chất Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Đồng thời, phải xuất phát từ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, giữ vững sự ổn định chính trị - xã hội, bảo vệ vững chắc Tổ quốc. Việc đổi mới, thực hiện CCTP phải gắn với đổi mới công tác lập pháp, cải cách hành chính; phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội; các cơ quan tư pháp, bổ trợ tư pháp được đặt dưới sự giám sát của các cơ quan dân cử và nhân dân; kế thừa truyền thống pháp lý dân tộc, những thành tựu đã đạt được của nền tư pháp XHCN Việt Nam, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của nước ngoài, đáp ứng xu thế phát triển của xã hội trong tương lai. Triển khai thực hiện CCTP phải đảm bảo khẩn trương, đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm với những bước đi vững chắc.

Theo đó, công tác CCTP cần thực hiện tốt bốn phương hướng và tám nhiệm vụ. Trước hết, hoàn thiện chính sách, pháp luật hình sự và dân sự phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; hoàn thiện các thủ tục tố tụng tư pháp bảo đảm tính đồng bộ, dân chủ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ quyền con người. Việc tổ chức các cơ quan tư pháp và các chế định bổ trợ tư pháp phải hợp lý, khoa học, hiện đại về cơ cấu và điều kiện, phương tiện làm việc; trong đó, xác định tòa án có vị trí trung tâm, xét xử là hoạt động trọng tâm; xã hội hóa mạnh mẽ hoạt động bổ trợ tư pháp. Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp, nhất là cán bộ có chức danh tư pháp, theo hướng đề cao quyền hạn, trách nhiệm pháp lý, nâng cao và cụ thể hóa tiêu chuẩn về chính trị, phẩm chất, đạo đức, chuyên môn nghiệp vụ và kinh nghiệm, kiến thức xã hội đối với từng loại cán bộ, tiến tới thực hiện chế độ thi tuyển đối với một số chức danh. Đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử, công luận và nhân dân đối với hoạt động tư pháp.

Quán triệt, thực hiện chủ trương CCTP của Đảng, Đảng ủy Quân sự Trung ương, nay là Quân ủy Trung ương (QUTƯ) đã nghiên cứu, xây dựng và ban hành Chiến lược CCTP trong Quân đội đến năm 2020. Theo đó, mục tiêu công tác CCTP trong Quân đội là: “Xây dựng các cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các cơ quan tư pháp trong Quân đội mà trọng tâm là hoạt động xét xử, nhằm giữ nghiêm pháp luật Nhà nước, phục vụ tốt yêu cầu nhiệm vụ chính trị, góp phần tăng cường kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của Quân đội; đồng thời, góp phần tích cực vào việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp, danh dự, nhân phẩm của quân nhân, công nhân viên quốc phòng và của nhân dân; bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ, bảo vệ sự thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của đất nước”¹. Nhiệm vụ công tác CCTP trong Quân đội là: xây dựng và hoàn thiện pháp luật nhằm đáp ứng yêu cầu CCTP trong Quân đội theo Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính trị; xây dựng và hoàn thiện về chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và tổ chức hoạt động của các cơ quan tư pháp trong Quân đội; xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp trong sạch, vững mạnh; xây dựng và hoàn thiện các chế định bổ trợ tư pháp; hoàn thiện chế độ giám sát và chất vấn; tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tư pháp, thực hiện nguyên tắc Đảng lãnh đạo Quân đội tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt, v.v. Trong đó, tập trung vào nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các Cơ quan Điều tra, Viện Kiểm sát, Tòa án và Thi hành án trong Quân đội; đảm bảo điều tra, truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm; nâng cao hiệu quả thi hành các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án Quân sự. Đồng thời, nghiên cứu, đề xuất với cơ quan nhà nước có thẩm quyền những nội dung cần sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật liên quan đến tổ chức hoạt động của các cơ quan pháp luật trong Quân đội; tham gia xây dựng các dự án luật, pháp lệnh theo tinh thần CCTP và các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật trong phạm vi chức năng, thẩm quyền của Bộ Quốc phòng. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn việc tổ chức, hoạt động và nhiệm vụ của Quân đội; chú ý đến khách thể đặc biệt cần được bảo vệ là: kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của Quân đội; yếu tố bí mật quân sự để xác định hợp lý phạm vi thẩm quyền xét xử của Tòa án Quân sự. Xác định mô hình tổ chức các cơ quan pháp luật trong Quân đội: Tòa án Quân sự, Viện Kiểm sát quân sự, Cơ quan điều tra, Thi hành án phù hợp với hệ thống tổ chức tư pháp của Nhà nước, đặc thù của Quân đội và theo đúng quy định của pháp luật². Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp trong Quân đội có bản lĩnh chính trị vững vàng, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cao, phẩm chất đạo đức, lối sống tốt, đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ được giao, v.v. Để thực hiện các nghị quyết của Bộ Chính trị, QUTƯ, Bộ Quốc phòng đã thành lập Ban Chỉ đạo CCTP trong Quân đội, phân công một đồng chí Ủy viên Thường vụ QUTƯ làm Trưởng ban và căn cứ vào từng thời kỳ để ban hành các kế hoạch triển khai thực hiện các nghị quyết trên đảm bảo sát thực, hiệu quả.

Những năm qua, được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên của Thường vụ QUTƯ, Thủ trưởng Bộ Quốc phòng, sự chỉ đạo, hướng dẫn của Ban Chỉ đạo CCTP Trung ương, sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan hữu quan, các cơ quan pháp luật trong Quân đội đã tích cực triển khai thực hiện các nhiệm vụ CCTP và đã đạt được kết quả quan trọng. Tòa án Quân sự Trung ương đã triển khai nghiên cứu, xây dựng Đề án về thẩm quyền của Tòa án Quân sự theo hướng “Các Tòa án Quân sự xét xử các vụ án hình sự mà người phạm tội là quân nhân tại ngũ; công nhân, công chức quốc phòng; quân nhân dự bị trong thời gian tập trung huấn luyện, kiểm tra tình trạng sẵn sàng chiến đấu; dân quân tự vệ trong thời gian huấn luyện, phối thuộc với Quân đội trong chiến đấu hoặc phục vụ chiến đấu; những người được trưng tập vào phục vụ trong Quân đội; và những người khác phạm tội gây thiệt hại cho Quân đội hoặc liên quan đến bí mật quân sự. Khi đất nước được tuyên bố trong tình trạng chiến tranh hoặc tình trạng khẩn cấp về quốc phòng thì Tòa án Quân sự xét xử tất cả các tội phạm xảy ra trong địa bàn thiết quân luật”. Các quy định này đã trình cơ quan có thẩm quyền và được thể hiện trong Dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân. Các cơ quan pháp luật đầu ngành trong Quân đội: Tòa án Quân sự Trung ương, Viện Kiểm sát Quân sự Trung ương, Cục Điều tra hình sự, Cục Bảo vệ an ninh Quân đội, Cục Thi hành án đã chủ trì xây dựng các đề án về mô hình tổ chức. Trong đó, lấy mô hình tổ chức các Tòa án Quân sự làm trung tâm, hoạt động xét xử của Tòa án Quân sự làm trọng tâm; xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu quả, đồng bộ với việc tổ chức lại lực lượng, cải cách hành chính trong Quân đội; xây dựng các đề án: về xây dựng đội ngũ cán bộ cơ quan pháp luật, về bảo đảm cơ sở vật chất cho hoạt động của các cơ quan pháp luật.

Trên cơ sở các đề án của cơ quan tư pháp, QUTƯ, Bộ Quốc phòng tổng hợp, hệ thống thành các đề án chung: “Về hoàn thiện thẩm quyền xét xử của các Tòa án Quân sự”; “Về mô hình tổ chức các cơ quan tư pháp trong Quân đội”,… để trình lên Ban Chỉ đạo CCTP Trung ương và các cơ quan có thẩm quyền. Các đề án này đã quán triệt nghiêm túc mục tiêu, quan điểm, phương hướng và nhiệm vụ CCTP của Đảng và Nhà nước, bám sát nhiệm vụ quân sự, quốc phòng và đặc thù tổ chức, hoạt động của Quân đội. Đồng thời, xác định cụ thể, rõ ràng thẩm quyền của Tòa án Quân sự; tổ chức các cơ quan tư pháp theo cấp và khu vực hành chính quân sự, lấy Tòa án Quân sự làm trung tâm; mạnh dạn thu gọn đầu mối, tinh giảm biên chế,… nhưng vẫn bảo đảm để mỗi cơ quan hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao. Do vậy, các đề án có tính khả thi và nhận được sự đồng tình cao trong và ngoài Quân đội. Cùng với đó, Bộ Quốc phòng còn cử cán bộ tham gia các ban soạn thảo, các tổ biên tập các dự án pháp luật quan trọng, như: Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, Luật Tổ chức điều tra hình sự, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự..., nhằm đảm bảo để các dự án đó thể hiện được tinh thần CCTP trong Quân đội. Ban Chỉ đạo CCTP Bộ Quốc phòng thường xuyên được kiện toàn với nòng cốt là chỉ huy các cơ quan tư pháp và đại diện lãnh đạo các cơ quan hữu quan, mà thường trực là Vụ Pháp chế. Hằng quý, hằng năm, Ban Chỉ đạo đã tổ chức sơ kết, tổng kết công tác CCTP trong Quân đội; theo dõi, kiểm tra các cơ quan, đơn vị trong triển khai thực hiện các nhiệm vụ và tham gia các hoạt động CCTP với Nhà nước, v.v. Đến nay, hoạt động của Ban Chỉ đạo CCTP Bộ Quốc phòng đã đi vào nền nếp, hiệu quả, thực sự là “Bộ Tham mưu” của CCTP trong Quân đội, là cầu nối giữa QUTƯ, Bộ Quốc phòng với Bộ Chính trị, Ban Chỉ đạo CCTP Trung ương.

Trong gần 10 năm qua, hàng ngàn vụ án hình sự thuộc thẩm quyền đã được khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử kịp thời, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không có oan sai, hạn chế để lọt tội phạm. Việc tranh tụng tại phiên tòa được thực hiện và ngày càng tiến bộ. Chính sách hình sự nhân đạo, hướng thiện, coi trọng tính phòng ngừa được tuân thủ. Các bản án, quyết định của Tòa án Quân sự về hình sự cũng như dân sự được thi hành đầy đủ, có hiệu quả. Tổ chức, biên chế các cơ quan điều tra trong Quân đội, các Viện Kiểm sát Quân sự, các Tòa án Quân sự và các cơ quan thi hành án được kiện toàn theo hướng tinh gọn, hiệu quả, phù hợp với xu thế cải cách hành chính và tổ chức lại lực lượng trong Quân đội. Đội ngũ cán bộ tư pháp được lựa chọn, đào tạo, sử dụng đúng, đủ, chất lượng ngày càng cao; trình độ chính trị, chuyên môn nghiệp vụ đảm bảo đúng tiêu chuẩn quy định. Đến nay, gần 100% cán bộ có chức danh tư pháp có trình độ cử nhân luật (trong đó gần 20% sau đại học), trung cấp hoặc cao cấp chính trị; cán bộ các cơ quan pháp luật thường xuyên được bồi dưỡng nghiệp vụ ngắn và dài hạn, v.v. Cơ sở vật chất, trụ sở, phương tiện làm việc cho các cơ quan pháp luật ngày càng được bảo đảm tốt hơn. Nhiều trụ sở mới được đầu tư xây dựng hoặc cải tạo lớn tương xứng với vị thế các cơ quan tư pháp, nhất là các Tòa án Quân sự. Các cơ quan: Điều tra, Viện Kiểm sát, Tòa án và Thi hành án đều có phương tiện hoạt động, trong đó hoạt động chuyên môn nghiệp vụ đã từng bước  tin học hóa. Cùng với đó, cơ chế lãnh đạo của cấp ủy các cấp với cơ quan pháp luật được đổi mới, đảm bảo sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện về mọi mặt của Đảng đối với Quân đội nói chung, với cơ quan pháp luật trong Quân đội nói riêng. Quy định của QUTƯ với Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát Quân sự, Tòa án Quân sự, cơ quan Thi hành án trong Quân đội được ban hành và thực hiện nghiêm túc. Có thể khẳng định, việc thực hiện công tác CCTP trong Quân đội theo Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa X) và Nghị quyết 67/NQ-ĐUQSTƯ của Đảng ủy Quân sự Trung ương (nay là QUTƯ) QUTƯ đã đạt kết quả tích cực. Tuy nhiên, công tác này vẫn còn những hạn chế. Một số cấp ủy, chỉ huy chưa quán triệt thật tốt tinh thần CCTP của Đảng và Nhà nước; việc triển khai thực hiện nhiệm vụ còn chậm, thiếu kiên quyết, vẫn còn tư tưởng ngóng chờ; chất lượng hoạt động tư pháp có vụ, có việc chưa đáp ứng yêu cầu đề ra; việc bảo đảm trang bị, trụ sở làm việc còn chậm so với kế hoạch, v.v.

Từ nay đến năm 2020, nhiệm vụ CCTP rất nặng nề, đòi hỏi cấp ủy, chỉ huy các cấp, đặc biệt là các cơ quan pháp luật trong Quân đội cần tích cực, chủ động, nêu cao trách nhiệm hơn nữa, tập trung thực hiện tốt một số chủ trương, giải pháp cơ bản sau:

Một là, tiếp tục quán triệt sâu sắc phương hướng, nhiệm vụ công tác CCTP của Đảng trong Quân đội; đồng thời, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp đối với công tác này. Kiên quyết triển khai thực hiện việc đổi mới mô hình, tổ chức các cơ quan pháp luật theo khu vực hành chính quân sự; thu gọn biên chế, đáp ứng yêu cầu đổi mới, tạo sự đồng thuận cao.

Hai là, kịp thời triển khai thực hiện tốt các luật được ban hành, như: Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân (trong đó có các quy định về tổ chức, hoạt động của các Tòa án Quân sự, các Viện Kiểm sát Quân sự). Đồng thời, tham gia tích cực vào việc biên soạn, đóng góp ý kiến vào các dự án luật khác có liên quan đến công tác tư pháp trong Quân đội, như: Luật Tổ chức Điều tra hình sự, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, v.v.

Ba là, không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động tư pháp trong Quân đội; thực hiện tốt chính sách hình sự hướng thiện, nhân đạo, coi trọng phòng ngừa. Hoạt động tư pháp phải đảm bảo cho việc xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không để lọt tội phạm, góp phần tăng cường kỷ luật, nâng cao sức mạnh chiến đấu, xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại.

Bốn là, tăng cường sự phối hợp của các cơ quan pháp luật, các cơ quan hữu quan trong Quân đội, đảm bảo các nhiệm vụ CCTP được thực hiện đồng bộ, hiệu quả và kịp thời. Đồng thời, phấn đấu đến năm 2020, bằng các nguồn đầu tư khác nhau, tất cả các cơ quan pháp luật trong Quân đội có trụ sở khang trang, phương tiện làm việc tốt, trang thiết bị văn phòng hiện đại.

Quán triệt, đẩy mạnh công tác CCTP trong Quân đội là trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy các cấp. Thực hiện có hiệu quả các chủ trương, giải pháp cơ bản công tác CCTP sẽ đảm bảo công tác này đạt được mục đích, yêu cầu đề ra, góp phần tạo môi trường tư pháp lành mạnh, nghiêm túc trong Quân đội.

Trung tướng, PGS,TS. TRẦN VĂN ĐỘ, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao

Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương
_________________

1, 2 - Nghị quyết 67/NQ-ĐUQSTƯ, ngày 08-3-2007 Về việc lãnh đạo thực hiện Chiến lược CCTP trong Quân đội đến năm 2020.