Năng lực giảng dạy của giảng viên là năng lực chuyên biệt, nhân tố quyết định đến chất lượng giảng dạy của người giảng viên và kết quả giáo dục - đào tạo. Vì vậy, các nhà trường Quân đội cần quan tâm hơn nữa vấn đề này.

Năng lực giảng dạy của người giảng viên là tổng hòa các yếu tố liên hệ hữu cơ với nhau, gồm: kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, phẩm chất nhân cách, phương pháp, tác phong và tư chất của nhà giáo,... hợp thành khả năng, điều kiện nội tại đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ giảng dạy của người giảng viên. Những năm qua, các nhà trường Quân đội đã ngày càng quan tâm bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng dạy cho đội ngũ quan trọng này. Thông qua quá trình bồi dưỡng và tự bồi dưỡng, năng lực giảng dạy của hầu hết giảng viên ngày càng phát triển, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ giáo dục, đào tạo. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đã đạt được, năng lực giảng dạy của một bộ phận giảng viên, nhất là giảng viên trẻ có mặt còn hạn chế, trình độ, kiến thức, kỹ năng giảng dạy, phương pháp sư phạm chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Nguyên nhân của vấn đề này là do việc tiến hành các giải pháp nâng cao năng lực giảng dạy cho giảng viên ở một số học viện, nhà trường, cơ quan, khoa giảng viên chưa đồng bộ, hiệu quả còn thấp. Để khắc phục kịp thời thực trạng đó, cần phải nghiên cứu tìm ra giải pháp để tiếp tục bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng dạy cho đội ngũ giảng viên. Đây là vấn đề đặt ra cấp thiết hiện nay.

Giờ học thực hành của học viên tại Khoa Cơ điện, Học viện Hải quân. Nguồn: qdnd.vn

Thực tiễn đã minh chứng, việc đánh giá đúng năng lực giảng dạy của giảng viên là cơ sở quan trọng để xác định nội dung, hình thức, phương pháp bồi dưỡng cho họ. Thực tế cho thấy, nâng cao năng lực giảng dạy cho giảng viên chỉ thực sự hiệu quả và bền vững khi có sự đánh giá thường xuyên, chính xác, khách quan năng lực giảng dạy của đội ngũ này. Theo đó, cấp ủy, người chỉ huy các cơ quan, khoa giảng viên cần nghiên cứu, tham mưu, đề xuất để học viện, nhà trường xây dựng, hoàn thiện và ban hành khung đánh giá năng lực giảng dạy của giảng viên sát đúng, phù hợp. Quá trình xây dựng khung đánh giá năng lực giảng dạy, cần chú ý tới tính đặc thù của môi trường sư phạm quân sự và hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo của mỗi học viện, nhà trường; bám sát thực tiễn hoạt động giảng dạy của giảng viên thông qua các khâu, các bước (chuẩn bị giảng dạy; thực hành giảng dạy; kiểm tra, đánh giá kết quả; định hướng nhận thức, chính trị - tư tưởng và truyền cảm hứng cho học viên, v.v). Quá trình này đòi hỏi phải đổi mới, vận dụng linh hoạt các nội dung, hình thức, phương pháp trong tiến hành kiểm tra hoạt động giảng dạy của bộ môn, khoa giảng viên; trong đó, chú trọng hình thức, phương pháp đánh giá thông qua việc khảo sát lấy ý kiến của học viên ở từng môn học, khóa học và ý kiến đánh giá của đồng nghiệp tại bộ môn, khoa giảng viên. Đồng thời, có thể vận dụng hình thức đánh giá tham chiếu thông qua kết quả học tập của học viên và số liệu, hoạt động giám sát, quản lý công tác giảng dạy từ cơ quan đào tạo, khảo thí (số giờ giảng; số lượt kiểm tra giảng; việc duy trì quản lý lớp học; chấp hành quy định giảng đường; giờ giấc lên xuống lớp của giảng viên,…). Cùng với đó, phát huy vai trò của bộ môn, hội đồng phương pháp và chỉ huy các khoa giảng viên trong việc phê duyệt kế hoạch giảng dạy, giáo án, bài giảng, đề cương môn học để chuẩn hóa khung năng lực. Đề cao tính chủ động, sáng tạo trong tự đánh giá năng lực giảng dạy của giảng viên, từng bước trau dồi kỹ năng, phương pháp, đáp ứng tốt yêu cầu giảng dạy.

Năng lực giảng dạy của giảng viên là “năng lực thực hiện” được tích lũy, hình thành và phát triển trong thực tiễn. Do vậy, việc tổ chức tốt các hoạt động bồi dưỡng, rèn luyện cho giảng viên là phương thức hiệu quả nhất để nâng cao năng lực giảng dạy. Giảng viên được trải nghiệm nhiều hoạt động khác nhau sẽ là con đường nhanh và hiệu quả nhất để tích lũy kinh nghiệm, nâng cao năng lực toàn diện, trong đó có năng lực giảng dạy. Theo đó, khâu đầu tiên mang tính nguyên tắc là phải thực hiện tốt công tác chuẩn bị bài giảng bằng các hoạt động cụ thể, như: sưu tầm, đọc tài liệu; biên soạn bài giảng (bài giảng giấy, điện tử) và luyện giảng. Trong hoạt động này ở các bộ môn, khoa cần có sự phân công người giúp đỡ, hướng dẫn; thực hiện tốt hoạt động thông qua bài giảng (giảng viên tiến hành giảng bài trước các đồng nghiệp ở khoa, bộ môn). Sau khi giảng viên thực hiện xong bài giảng, tiến hành trao đổi thảo luận, đánh giá, nhận xét chất lượng bài giảng trên cả ba mặt: nội dung, phương pháp, kỹ năng sư phạm; qua đó, giảng viên rút kinh nghiệm, phát huy điểm mạnh và khắc phục dần những hạn chế, khuyết điểm. Chú trọng tổ chức hội thi giảng viên giỏi ở các cấp, xem đây là một “kênh” quan trọng để bồi dưỡng, rèn luyện giảng viên; vì mỗi lần giảng bài (tham gia hội thi) là một lần thục luyện, một lần nhìn lại, giảng viên sẽ tích lũy được nhiều kinh nghiệm, dần trưởng thành hơn về trình độ, kỹ năng, nghiệp vụ sư phạm. Đây cũng là hoạt động để giảng viên thể hiện được năng lực giảng dạy, được đánh giá và công nhận về năng lực, điều đó có tác dụng rất lớn đối với việc khích lệ, động viên giảng viên. Ngoài ra, việc bố trí giảng viên tham gia diễn tập và cử giảng viên đi thực tế tại đơn vị cũng là những hoạt động thiết thực, giúp họ tích lũy kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn, nắm bắt đặc điểm hoạt động ở đơn vị cơ sở. Qua đó, giúp giảng viên nâng cao kiến thức, năng lực, tác phong chỉ huy thực hiện các nội dung về quản lý lớp học, phân tích, lý giải, lấy ví dụ cũng như định hướng hành động sát đối tượng học viên, sát chức trách, nhiệm vụ học viên sẽ đảm nhiệm sau khi tốt nghiệp.

Một trong những nhân tố hợp thành năng lực, chi phối và tác động trực tiếp đến năng lực và chất lượng giảng dạy của giảng viên là chuẩn mực sư phạm của người giảng viên Quân đội. Các chuẩn mực sư phạm sẽ thúc đẩy sự hình thành về quan điểm, thái độ, tư cách đạo đức, lối sống, nếp sống, phương thức hành xử, ứng xử của đội ngũ giảng viên. Vì vậy, cần giải quyết tốt các mối quan hệ trong tập thể sư phạm, như: quan hệ thầy - trò; giữa lãnh đạo, chỉ huy trong khoa với bộ môn; giữa các cơ quan với khoa; giữa đồng nghiệp, cấp trên với cấp dưới. Các học viện, nhà trường và cơ quan, khoa giảng viên cần xây dựng môi trường văn hóa sư phạm quân sự lành mạnh, tạo tiền đề thiết lập, hình thành nên các hiệu ứng có tác động tích cực đến quá trình giảng dạy của giảng viên. Quá trình thực hiện, cần tập trung xây dựng bầu không khí dân chủ, cởi mở, thúc đẩy đội ngũ giảng viên phát huy tính tích cực, sáng tạo trong nghiên cứu, đề xuất, phát huy sáng kiến, cải tiến, áp dụng vào hoạt động giảng dạy mang lại chất lượng, hiệu quả cao. Trong hoạt động giảng dạy, cần có sự trao đổi, hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa khoa, bộ môn và các giảng viên, tạo sự đoàn kết, gắn bó trong tập thể sư phạm. Đồng thời, tổ chức tốt các hoạt động trao đổi, tọa đàm, hội thảo khoa học với bầu không khí vui vẻ, đoàn kết, thân thiện, nhân văn để giảng viên được bày tỏ những quan điểm, suy nghĩ của cá nhân trong hoạt động giảng dạy; xây dựng tinh thần say mê, ý chí tiến thủ, trách nhiệm cao và sự sáng tạo trong công việc. Quá trình này, đòi hỏi mỗi giảng viên phải tự rèn luyện về lễ tiết, tác phong, phương pháp sư phạm, đạo đức, lối sống, thực sự là tấm gương “mô phạm” trước học viên, đồng nghiệp.

Quá trình nâng cao năng lực giảng dạy cho giảng viên chịu sự chi phối, tác động rất lớn của nhiều yếu tố, như: sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp; điều kiện cơ sở vật chất; môi trường sư phạm, v.v. Những yếu tố này có vai trò rất quan trọng. Song, tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của đội ngũ giảng viên mới là nhân tố trực tiếp quyết định. Theo đó, mỗi giảng viên cần nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực giảng dạy đối với kết quả hoàn thành nhiệm vụ của bản thân và hoạt động giáo dục, đào tạo của học viện, nhà trường. Trên cơ sở đó, xây dựng động cơ, mục đích và thái độ tích cực trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Trong thực tiễn hoạt động, phải phát huy tính tích cực, tự giác tu dưỡng, rèn luyện tư chất sư phạm; rèn luyện khả năng ghi nhớ, sức khỏe dẻo dai, bền bỉ; luyện giọng nói truyền cảm, cách diễn đạt lưu loát, lôgic và khoa học. Không ngừng học tập, lĩnh hội tri thức, rèn luyện kĩ xảo, kỹ năng, kinh nghiệm giảng dạy bằng nhiều hình thức, biện pháp khác nhau ở mọi lúc, mọi nơi, mọi điều kiện trong quá trình giảng dạy để nâng cao năng lực của bản thân.

Hiện nay, trước yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục - đào tạo, đòi hỏi các nhà trường Quân đội phải tích cực huy động các nguồn lực đầu tư hiện đại hóa hệ thống cơ sở hạ tầng, trang thiết bị, công nghệ, tạo nền tảng nâng cao năng lực giảng dạy cho đội ngũ giảng viên. Để làm tốt vấn đề này, các nhà trường cần nắm bắt thành tựu mới về khoa học công nghệ để lựa chọn, đi tắt đón đầu công nghệ tiên tiến, hiện đại phù hợp với mục tiêu, nội dung ứng dụng trong từng nhiệm vụ: giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học và quản lý, chỉ huy. Tập trung đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, cơ sở vật chất cơ bản, đồng bộ, bảo đảm cho công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học của giảng viên. Trong đó, ưu tiên xây dựng mới hệ thống bài giảng, giáo trình, tài liệu điện tử theo tiêu chuẩn thống nhất ở tất cả các môn học, học phần; đẩy mạnh quá trình mã hóa, số hóa toàn bộ cơ sở dữ liệu dùng chung, nhất là hệ thống giáo trình, tài liệu, sách tham khảo, v.v. Mặt khác, một trong những đặc thù của Quân đội là các ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ dạy và học các nội dung chuyên ngành, vũ khí, khí tài quân sự đều không có sẵn trên thị trường. Do vậy, các học viện, nhà trường phải coi trọng tiếp nhận, chuyển giao các phần mềm đã xây dựng cho giảng viên để sử dụng, đánh giá hiệu quả và có những nghiên cứu, cải tiến để nâng cao năng lực giảng dạy của đội ngũ quan trọng này trước yêu cầu chuyển đổi số trong giai đoạn hiện nay.

Mỗi giải pháp trên đều có cơ sở khoa học, vai trò, vị trí riêng; song, có mối liên hệ chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau và đều hướng đến việc nâng cao năng lực giảng dạy cho giảng viên một cách hiệu quả và bền vững. Do vậy, trong quá trình thực hiện các giải pháp cần bảo đảm tính đồng bộ, lấy hiệu quả, mức độ nâng cao năng lực giảng dạy cho giảng viên làm thước đo để đánh giá và điều chỉnh phù hợp với nhiệm vụ giáo dục - đào tạo ở mỗi học viện, nhà trường.

Đại tá, TS. PHẠM NGUYỄN NGỌC ANH, Chủ nhiệm Chính trị Trường Sĩ quan Công binh