Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã bước sang năm thứ tư và trở thành điểm nóng địa chính trị phức tạp nhất kể từ sau Chiến tranh lạnh tới nay, với những ảnh hưởng sâu rộng đến trật tự khu vực và thế giới. Trong bối cảnh giao tranh vẫn diễn ra ác liệt, các nỗ lực ngoại giao còn gặp nhiều bế tắc, một số kịch bản kết thúc cuộc xung đột này đã được các bên liên quan đưa ra và được cộng đồng quốc tế hết sức quan tâm.

Kịch bản của Mỹ và NATO

Kịch bản này dựa vào một nguyên lý bất biến: chiến tranh là sự kế tục chính trị bằng các phương tiện bạo lực vũ trang. Do đó, để có thể dự báo kịch bản kết thúc cuộc xung đột Nga - Ukraine cần xuất phát từ mục đích chính trị của các bên trong cuộc xung đột này. Theo các nhà nghiên cứu quốc tế, nhìn bề ngoài, đây là cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine, nhưng về bản chất là “cuộc chiến tranh ủy nhiệm” của NATO và các nước phương Tây sử dụng Ukraine để chống lại Nga. Mục đích chính trị của các nước phương Tây trong cuộc chiến này từng được Tổng thống Joe Biden khi còn tại nhiệm và nhiều quan chức trong bộ máy lãnh đạo của NATO, EU tuyên bố công khai rằng, sẽ buộc Nga phải chịu “thất bại chiến lược”, lâm vào khủng hoảng toàn diện và tan rã. Khi đó, Mỹ, NATO và các nước phương Tây sẽ “xóa sổ” được cản trở lớn nhất đối với nỗ lực duy trì quyền chi phối trật tự thế giới đã hình thành từ sau Chiến tranh lạnh đến nay. Còn mục đích của Nga khi tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt này là hóa giải các nguy cơ an ninh trực tiếp xuất phát từ chiến lược của Mỹ, NATO và các nước phương Tây đối với Nga.

Phái đoàn Nga (trái) và Ukraine tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 2/6. Ảnh: Bộ Quốc phòng Ukraine

Dư luận quốc tế cho rằng, sau hơn ba năm diễn ra cuộc xung đột, toan tính của Mỹ và NATO bước đầu đã thất bại. Nga từng bước đạt được mục tiêu, duy trì được sự ổn định chính trị và kinh tế - xã hội, trở thành nền kinh tế dẫn đầu châu Âu và đứng thứ tư thế giới (xét theo chỉ số sức mua tương đương); đồng thời, vẫn đi đầu trong xu hướng xây dựng trật tự thế giới đa cực. Theo Phó Tổng thống Mỹ James David Vance từng tuyên bố, nỗ lực duy trì trật tự thế giới đơn cực do Washington chi phối không chỉ là ảo vọng mà còn nguy hiểm, bởi trật tự thế giới đang hướng đến đa cực, trong đó không thể thiếu vai trò của Nga. Do đó, kịch bản kết thúc cuộc xung đột Nga - Ukraine của Mỹ và NATO, đứng đầu là Tổng thống Donald Trump đưa ra là: công nhận Nga có chủ quyền đối với Crimea và không ủng hộ chủ trương của NATO kết nạp Ukraine làm thành viên. Tuy nhiên, một số quốc gia thành viên của NATO, như: Pháp, Đức và Anh vẫn theo chủ trương tiếp tục chi viện toàn diện cho Ukraine để Nga “không thể thắng” trong cuộc xung đột này, với lập luận nếu Nga thắng ở Ukraine thì mục tiêu tiếp theo có thể sẽ là các nước khác ở châu Âu.

Kịch bản do các bên thực chiến đề xuất

Đối với Nga: Trong cuộc đàm phán ngày 02/6/2025, Nga đã chuyển cho Ukraine bản ghi nhớ về các điều kiện kết thúc xung đột gồm 03 phần. Phần 1, đưa ra các yêu cầu để Ukraine thực hiện: công nhận tính hợp pháp quốc tế của việc Moscow sáp nhập Crimea và 04 khu vực Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson; rút các lực lượng quân sự của Ukraine ra khỏi các khu vực mà Nga đã sáp nhập; chấp nhận quy chế trung lập vĩnh viễn; các nước thứ ba không được tiến hành hoạt động quân sự, bố trí lực lượng hoặc căn cứ quân sự trên lãnh thổ Ukraine; chính quyền Kiev chấm dứt mọi hiệp ước, thỏa thuận quốc tế hiện hành mà Ukraine đã từng ký kết và từ chối bất kỳ thỏa thuận nào tương tự trong tương lai; chấp nhận quy chế một quốc gia không có vũ khí hạt nhân hoặc vũ khí huỷ diệt hàng loạt khác; chỉ được xây dựng lực lượng vũ trang với quy mô hạn chế và giải tán toàn bộ các lực lượng dân tộc chủ nghĩa; phải đảm bảo đầy đủ các quyền và lợi ích của người dân Nga, người nói tiếng Nga và xác lập địa vị chính thức của tiếng Nga ở Ukraine; chính quyền Kiev phải ban hành các đạo luật cấm tôn vinh và tuyên truyền chủ nghĩa quốc xã và chủ nghĩa tân quốc xã; giải tán các tổ chức và các đảng phái dân tộc chủ nghĩa; bãi bỏ mọi lệnh trừng phạt và cấm vận kinh tế chống Nga; giải quyết các vấn đề liên quan tới đoàn tụ gia đình và người di cư; cả Ukraine và Nga từ bỏ các yêu cầu bồi thường thiệt hại phát sinh trong chiến sự; dỡ bỏ các hạn chế đối với Giáo hội Chính thống Ukraine; từng bước khôi phục quan hệ ngoại giao và kinh tế (bao gồm cả vận chuyển khí đốt), giao thông vận tải kết nối khác giữa Nga với Ukraine và với các nước thứ ba.

Phần 2, quy định các điều kiện ngừng bắn theo hai phương án lựa chọn. Phương án 1, lực lượng vũ trang và các lực lượng bán quân sự khác của Ukraine phải rút khỏi các vùng lãnh thổ đã sáp nhập về Nga; đồng thời, lực lượng vũ trang Ukraine rút khỏi biên giới Liên bang Nga đến khoảng cách do hai bên thỏa thuận. Phương án 2, gọi là “giải pháp cả gói”. Theo phương án này, Ukraine không được tái triển khai lực lượng vũ trang và các lực lượng bán quân sự khác, ngoại trừ các hoạt động rút khỏi biên giới Liên bang Nga đến khoảng cách mà các bên đã thỏa thuận; chấm dứt hoạt động tuyển quân và bắt đầu quá trình giải trừ quân bị; các quốc gia khác ngừng cung cấp viện trợ quân sự cho Ukraine; xoá bỏ sự hiện diện quân sự của nước thứ ba trên lãnh thổ Ukraine và chấm dứt sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài vào các hoạt động quân sự của Ukraine; Kiev cam kết từ bỏ các hoạt động phá hoại, lật đổ chống Liên bang Nga và công dân Nga; thành lập Trung tâm song phương giám sát và kiểm soát chế độ ngừng bắn; đại xá lẫn nhau cho các tù nhân chính trị và trả tự do cho các thường dân bị giam giữ; gỡ bỏ chế độ thiết quân luật ở Ukraine; Ukraine công bố ngày bầu cử Tổng thống và Quốc hội, chậm nhất là 100 ngày sau khi dỡ bỏ thiết quân luật; ký kết thỏa thuận thực hiện các quy định trên.

Phần 3, xác định trình tự các bước và thời gian thực hiện, bao gồm: hai bên bắt đầu soạn thảo văn kiện của hiệp ước hòa bình; tuyên bố ngừng bắn trong hai đến ba ngày để thu gom thi thể những người đã thiệt mạng trong “khu vực xám”; Nga đơn phương chuyển giao cho Ukraine thi thể các quân nhân của Các lực lượng vũ trang Ukraine; Nga và Ukraine sẽ ký bản ghi nhớ về ngừng bắn vào thời hạn cụ thể và xác định ngày ký văn bản cuối cùng của hiệp ước hòa bình; chế độ ngừng bắn 30 ngày sẽ có hiệu lực kể từ thời điểm Các lực lượng vũ trang Ukraine bắt đầu rút quân khỏi lãnh thổ của Liên bang Nga và thực hiện đầy đủ “thỏa thuận cả gói” trong vòng 30 ngày ngừng bắn; tiến hành bầu cử và thành lập các cơ quan chính phủ trên lãnh thổ Ukraine; hai bên ký kết hiệp ước hòa bình và hiệp ước này sẽ được Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua và có giá trị pháp lý quốc tế; Nga và Ukraine sẽ phê chuẩn hiệp ước hòa bình để thực thi và triển khai.

Đối với Ukraine: Cũng tại cuộc hội đàm ở Istanbul ngày 02/6/2025, Ukraine đã chuyển cho Nga bản ghi nhớ về các điều kiện kết thúc cuộc xung đột. Trong đó có các nội dung cơ bản, như: hai bên chấp nhận lệnh ngừng bắn toàn diện và vô điều kiện trên không, trên bộ và trên biển; thực hiện các biện pháp xây dựng lòng tin gồm trao đổi tù binh theo nguyên tắc “tất cả đổi tất cả”, trả lại trẻ em Ukraine đã bị trục xuất hoặc chuyển đến Nga và trả tự do cho “tất cả tù nhân dân sự”; bảo lưu quyền của Ukraine gia nhập EU và NATO; không hạn chế số lượng của Các lực lượng vũ trang Ukraine; quân đội nước ngoài có quyền triển khai lực lượng và căn cứ trên lãnh thổ Ukraine; chính quyền Kiev và cộng đồng quốc tế không công nhận những thay đổi về lãnh thổ của Nga kể từ tháng 02/2014; cuộc đàm phán về vấn đề lãnh thổ chỉ được thảo luận sau khi ngừng bắn toàn diện và vô điều kiện; các lệnh trừng phạt đối với Nga chỉ được dỡ bỏ từng bước và có thể được gia hạn nếu cần thiết; tài sản bị đóng băng của Nga có thể được sử dụng để tái thiết Ukraine hoặc sẽ vẫn bị phong tỏa khi Nga chưa bồi thường chiến tranh cho Ukraine; sau cuộc họp đàm phán ở Istanbul, các cuộc đàm phán tiếp theo phải được tổ chức với sự tham gia của Mỹ và châu Âu; thực hiện lệnh ngừng bắn toàn diện trong ít nhất 30 ngày và có thể gia hạn dưới sự giám sát của Mỹ và với sự hỗ trợ của các nước thứ ba.

Như vậy, những điều kiện cơ bản do Nga và Ukraine đề xuất để kết thúc cuộc xung đột là hoàn toàn trái ngược nhau. Do đó, theo các chuyên gia nghiên cứu quốc tế, cuộc xung đột Nga - Ukraine kết thúc theo kịch bản nào sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào cục diện trên chiến trường.

Kịch bản đóng băng xung đột

Bên cạnh những kịch bản trên, Tổng thống Mỹ Donald Trump và một số chuyên gia còn đề xuất kịch bản “đóng băng xung đột” hay được gọi là “kịch bản tạm đình chiến” hoặc “kịch bản Triều Tiên”. Theo kịch bản nay, Nga và Ukraine sẽ tạm đình chiến theo đường phân định dọc theo tuyến tiếp xúc của hai bên kéo dài gần 1.000 km và thiết lập khu vực phi quân sự xung quanh phòng tuyến này. Sẽ có lực lượng “gìn giữ hòa bình” của châu Âu hay Liên hợp quốc giám sát lệnh ngừng bắn. Tuy nhiên, Nga tuyên bố không chấp nhận kịch bản này vì cho rằng, chính quyền Kiev sẽ lợi dụng quy chế đình chiến để nhận thêm nhiều vũ khí mới, tuyển thêm lực lượng để giành lại thế chủ động nhằm thực hiện cuộc phản công chiến lược chống Nga trong bối cảnh NATO sẵn sàng tái vũ trang cho Ukraine. Một số giới chức cho rằng, kịch bản này sẽ không dẫn đến hòa bình lâu dài, thậm chí không được như trên Bán đảo Triều Tiên, mà chỉ là khoảng lặng giữa hai giai đoạn giao tranh quyết liệt.

“Kịch bản Phần Lan”

Ngoài các kịch bản trên, một số quốc gia và các nhà nghiên cứu quốc tế cũng đưa ra một kịch bản khác gọi là “kịch bản Phần Lan”. Theo kịch bản này, Ukraine vẫn duy trì chế độ dân chủ và tương đối tự do trong chính sách đối ngoại, nhưng có nghĩa vụ phải duy trì sự trung lập và hạn chế số lượng lực lượng vũ trang cũng như số lượng vũ khí hạng nặng; chính quyền Kiev công nhận nguyên trạng 04 vùng Luhansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson do Nga kiểm soát nhưng không chính thức công nhận đó là lãnh thổ của Nga; Moscow không can thiệp vào các vấn đề nội bộ của Ukraine, chấp nhận Ukraine duy trì quan hệ với phương Tây, trong đó có việc gia nhập EU. Tuy nhiên, kịch bản này có thể thực hiện được hay không vẫn còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là chính quyền Moscow và Kiev.

Theo các nhà nghiên cứu chính trị, quân sự thế giới, hiện vẫn chưa có kịch bản kết thúc cuộc xung đột Nga - Ukraine nào là chắc chắn. Tuy nhiên, thế giới đều hiểu, hồi kết của cuộc xung đột trên sẽ không chỉ định hình tương lai của hai quốc gia này mà còn kiểm định sự kiên cường của các nguyên tắc luật pháp quốc tế, đồng thời cũng sẽ góp phần định hình lại cấu trúc an ninh khu vực và có thể là cả trật tự thế giới trong nhiều thập kỷ tới. Dư luận quốc tế mong rằng, với kịch bản nào thì cuộc xung đột Nga - Ukraine cũng cần kết thúc sớm để mang lại hòa bình, ổn định cho khu vực và thế giới.

Đại tá LÊ THẾ MẪU