Các trưởng đoàn chụp ảnh chung tại Hội nghị ASEAN lần thứ 8. (Nguồn: qdnd.vn)

Với chủ đề: “Hợp tác quốc phòng hướng tới Cộng đồng ASEAN hòa bình và thịnh vượng”, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN lần thứ 8¹ tiếp tục thể hiện vai trò là cơ chế tham vấn và hợp tác quốc phòng, an ninh cấp cao nhất trong ASEAN. Tham gia Hội nghị, Việt Nam đã có đóng góp tích cực, khẳng định vị thế, vai trò của mình tại diễn đàn quốc phòng đa phương này.

Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng (BTQP) các nước ASEAN (ADMM) được thiết lập chính thức ngày 09-5-2006 tại Ku-a-la Lăm pơ, Mai-lai-xi-a. Qua 8 kỳ Hội nghị, đến nay, cơ chế này đã trở thành hoạt động thường niên của BTQP các nước ASEAN. Trên cơ sở nguyên tắc của Hiến chương ASEAN, Chủ tịch ADMM được thực hiện luân phiên theo nhiệm kỳ của nước đảm nhiệm Chủ tịch ASEAN và là cơ quan thường trực tổng hợp, báo cáo kết quả hoạt động trực tiếp lên Hội nghị cấp cao ASEAN. Là một thành phần quan trọng của Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN (APSC), ADMM tạo ra khuôn khổ cho đối thoại và tham vấn cấp BTQP về các vấn đề chiến lược, quốc phòng - an ninh (QP-AN); đồng thời, cũng tạo ra nền tảng thúc đẩy sự hợp tác trên thực tế giữa lực lượng vũ trang các nước trong khu vực. Hiện tại, ADMM là cơ chế hợp tác quốc phòng (HTQP) cao nhất của ASEAN; là diễn đàn để các nước chia sẻ, bày tỏ quan điểm và sự hiểu biết lẫn nhau nhằm tăng cường hợp tác sâu, rộng trên các lĩnh vực cụ thể. Mục tiêu của ADMM nhằm giúp các nước thành viên tăng cường hợp tác để đối phó có hiệu quả với những thách thức an ninh đang nổi lên; bảo đảm duy trì môi trường hòa bình, ổn định trong khu vực thông qua đối thoại và HTQP, góp phần xây dựng lòng tin, tăng cường đoàn kết nội khối ASEAN để cùng nhau hiện thực hóa Cộng đồng Chính trị - An ninh vào năm 2015.

Hội nghị BTQP các nước ASEAN lần thứ 8 (ADMM-8) diễn ra trong thời điểm quan trọng, khi cột mốc 2015 đang đến gần, tình hình an ninh - chính trị khu vực diễn biến phức tạp, nhất là vấn đề nội bộ Thái Lan và căng thẳng trên Biển Đông. Để nâng cao vai trò trung tâm cũng như hiệu lực, vị thế của ASEAN trong giải quyết các vấn đề an ninh của khu vực, quốc tế, Hội nghị đã tập trung bàn thảo và quyết định nhiều nội dung quan trọng.

Trao đổi về tình hình an ninh quốc tế và khu vực, lãnh đạo Bộ Quốc phòng các nước ASEAN đều cho rằng, hiện nay, xu thế đa cực trong quan hệ quốc tế đã tác động sâu sắc đến tình hình an ninh - chính trị quốc tế, việc tranh giành ảnh hưởng quyền lực, tìm kiếm thị trường, lợi ích giữa các nước lớn làm tình hình nóng lên ở một số nước, như: Xy-ri, U-crai-na, I-rắc,… Đối với khu vực châu Á - Thái Bình Dương, các vấn đề liên quan đến QP-AN, nhất là an ninh biển đang diễn biến mau lẹ, phức tạp, khó lường, đòi hỏi các nước ASEAN cần có những nỗ lực vượt bậc trong củng cố sự đoàn kết và tự cường với sự chia sẻ trách nhiệm thường xuyên đối với an ninh toàn diện ở khu vực cũng như toàn cầu. Trên cơ sở kết quả cuộc họp quan chức cấp cao ASEAN - Trung Quốc lần thứ 7 (tháng 4-2014) ở Thái Lan, Hội nghị cấp cao ASEAN 24 và một số hội nghị liên quan vừa diễn ra ở Mi-an-ma, các BTQP đều bày tỏ sự quan ngại sâu sắc về môi trường an ninh phức tạp và biến đổi nhanh chóng của khu vực do căng thẳng gia tăng tại bán đảo Triều Tiên, Biển Đông và Biển Hoa Đông cùng sự cạnh tranh giữa các cường quốc, các nước mới nổi và những hậu quả nặng nề do thảm họa thiên nhiên gây ra. Đặc biệt, trước những diễn biến căng thẳng tại Biển Đông liên quan đến việc Trung Quốc đơn phương hạ đặt trái phép giàn khoan nước sâu Hải Dương-981 trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, một nước thành viên của ASEAN, Hội nghị đã nhấn mạnh tầm quan trọng của hòa bình, ổn định tại khu vực này. BTQP các nước ASEAN cũng đồng nhất khẳng định lại cam kết của các nước ASEAN trong việc thực hiện đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và nguyên tắc 6 điểm của ASEAN đối với Biển Đông; ủng hộ nỗ lực xây dựng hoàn chỉnh Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông giữa ASEAN và Trung Quốc (COC).

Đánh giá về hợp tác trong khuôn khổ ADMM giai đoạn 2011 - 2013, Hội nghị thống nhất khẳng định, HTQP đã và đang đóng góp quan trọng vào việc xây dựng trụ cột Chính trị - An ninh của Cộng đồng ASEAN. Nổi bật là việc triển khai thực hiện các ý tưởng, sáng kiến thiết thực nhằm thúc đẩy HTQP hướng vào việc giải quyết những thách thức an ninh mới đặt ra hiện nay, như: thiết lập đường dây liên lạc trực tiếp giữa BTQP các nước ASEAN (DLC); thành lập Nhóm chuyên gia về Hành động Mìn nhân đạo và tổ chức các cuộc diễn tập trong khuôn khổ ADMM,… Cùng với đó, ADMM-8 còn ghi nhận những kết quả hoạt động tích cực, hiệu quả của các nhóm chuyên gia trong khuôn khổ ADMM+ trên 5 lĩnh vực (Hỗ trợ nhân đạo, cứu trợ thảm họa (HADR); An ninh Biển; Quân y; Chống khủng bố; Gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc) đã góp phần quan trọng vào việc kiến tạo, duy trì môi trường hòa bình để phát triển khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có các nước ASEAN. Đặc biệt, Hội nghị cũng biểu dương những nỗ lực của Nhóm làm việc quan chức quốc phòng của ADMM và ADMM+ trong việc chuẩn bị Tài liệu Khái niệm về các lĩnh vực hợp tác cụ thể của ADMM và ADMM+, tạo cơ sở pháp lý và cơ chế thuận lợi để hiện thực hóa các ý tưởng trong thực tiễn nhằm thúc đẩy hoạt động HTQP giữa các nước thành viên lên một bước mới.

Về chương trình hành động 3 năm 2014 - 2016, Hội nghị đã xác định các hướng ưu tiên trong hành động của ADMM gồm một số nội dung chính sau: thứ nhất, tăng cường HTQP và quân sự trong khu vực; trong đó, tập trung vào nâng cao nhận thức về các chính sách, thể chế quốc phòng và năng lực của từng nước ASEAN; thiết lập DLC theo tiến trình đã xác định của ADMM. Qua đó, tăng cường tính minh bạch trong chính sách quốc phòng, xây dựng lòng tin, thúc đẩy sự hợp tác thông qua các cuộc diễn tập, hội thảo, diễn đàn khu vực. Thứ hai, nâng cao khả năng hợp tác, phát triển QP-AN theo hướng thực chất, hiệu quả, nhất là trên các lĩnh vực: HADR; công nghiệp quốc phòng; giao lưu quân đội các nước; Gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc; Hỗ trợ Hậu cần; An ninh hàng hải và tìm kiếm cứu nạn (SAR); trong đó, coi trọng hợp tác trong giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống và thách thức an ninh xuyên biên giới. Thứ ba, đẩy mạnh quan hệ với các nước đối tác đối thoại nhằm tăng cường và ổn định an ninh cho các nước ASEAN; trên cơ sở duy trì hợp tác sẵn có, tiếp tục phát triển khả năng hợp tác QP-AN với các nước đối tác đối thoại. Trong đó, chú trọng phát triển HTQP trên các lĩnh vực đã và đang triển khai hoạt động theo nhịp độ phù hợp với khả năng của ASEAN; đồng thời, bổ sung thêm lĩnh vực hợp tác mới về Hành động Mìn nhân đạo trong khuôn khổ ADMM+, nghiên cứu mở rộng Diễn đàn Kênh 2 – NADI²,… với sự tham gia của các nước đối tác đối thoại là thành viên ADMM+. Thường xuyên trao đổi quan điểm về các thách thức an ninh khu vực cũng như quốc tế để thống nhất nhận định và phương pháp giải quyết các vấn đề, nhất là vấn đề an ninh biển giữa các nước ASEAN với các nước đối tác đối thoại. Thứ tư, xây dựng và chia sẻ các chuẩn mực của ASEAN. Thông qua các chuẩn mực, thúc đẩy hòa bình, an ninh khu vực mà trọng tâm là thúc đẩy việc thực thi toàn diện DOC và nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về Biển Đông, sớm đạt được COC để triển khai thực hiện. Ngoài ra, tiếp tục phát triển các cơ chế phối hợp trong hoạt động tìm kiếm, cứu nạn trên biển cũng như các hoạt động hỗ trợ nhân đạo và giảm nhẹ thiên tai khác.

Nhận thức rõ tầm quan trọng chiến lược của ADMM đối với cấu trúc an ninh khu vực, Việt Nam - một thành viên của ASEAN đã chủ động tham gia cơ chế này và có những đóng góp tích cực, góp phần kiến tạo, duy trì môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác vì một ASEAN phát triển thịnh vượng. Ngay từ Hội nghị ADMM lần đầu tiên, Việt Nam đã có những đóng góp tích cực trong việc thúc đẩy tiến trình phát triển của ADMM theo Hiến chương của ASEAN và đề xuất nhiều sáng kiến, góp phần đưa hợp tác trong ADMM đi vào thực chất, hiệu quả. Tiếp đó, trên cơ sở phân tích đánh giá tình hình an ninh thế giới, khu vực, nhất là các tranh chấp, bất đồng trên Biển Đông, trên đất liền cùng các nguy cơ an ninh phi truyền thống (an ninh mạng, tội phạm xuyên quốc gia,…), Việt Nam đã đề xuất sáng kiến và sẽ xây dựng Tài liệu Khái niệm “Không sử dụng vũ lực trước” để xem xét và thảo luận ở Cấp làm việc, Cấp Thứ trưởng và sẽ trình Cấp BTQP các nước ASEAN thông qua nhằm cam kết giải quyết các vấn đề bất đồng, tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không sử dụng vũ lực và không đe dọa sử dụng vũ lực. Trong các kỳ Hội nghị thường niên của ADMM, trước những diễn biến phức tạp về an ninh trên Biển Đông, Việt Nam đã mạnh dạn đề xuất tăng cường hợp tác hải quân trong khu vực thông qua các hoạt động tuần tra chung, giao lưu, thiết lập đường dây nóng giữa hải quân cũng như lãnh đạo quốc phòng các nước. Việt Nam cũng sẵn sàng cam kết về việc không đe dọa sử dụng vũ lực và không sử dụng vũ lực trước; đồng thời, đề nghị các nước trong khu vực tăng cường hợp tác cứu hộ người và phương tiện gặp nạn trên biển, tham gia chống cướp biển,... Đặc biệt, tại ADMM-7 (ở Bru-nây), sáng kiến thành lập Nhóm chuyên gia về Hành động Mìn nhân đạo mà Việt Nam đề xuất được dư luận quốc tế đánh giá cao và đưa vào triển khai hoạt động trong giai đoạn 2014 - 2017 do Việt Nam và Ấn Độ đồng chủ trì.

Vừa qua, việc Trung Quốc đơn phương hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương-981 trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, vi phạm nghiêm trọng Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 cũng như những quy định của DOC mà Trung Quốc là một bên tham gia ký kết với ASEAN, đi ngược lại thỏa thuận của lãnh đạo hai Đảng, Nhà nước Việt Nam - Trung Quốc, Việt Nam đã thông tin đầy đủ, kịp thời vụ việc đến Hội nghị. Việt Nam cũng bày tỏ quan điểm, lập trường kiên quyết đấu tranh bảo vệ chủ quyền lãnh thổ bằng biện pháp hòa bình trong khuôn khổ luật pháp quốc tế. Đồng thời, kêu gọi các nước ASEAN cần tăng cường đoàn kết nội khối để vừa bảo vệ, hỗ trợ, giúp đỡ nhau cùng xây dựng một ASEAN hòa bình, ổn định và phát triển, vừa nêu cao tinh thần cảnh giác, không để các cường quốc lợi dụng ASEAN như một công cụ phục vụ cho lợi ích và tham vọng của họ tại khu vực.

Tại Hội nghị, BTQP nhiều nước đã bày tỏ quan ngại sâu sắc về tình hình Biển Đông và ủng hộ lập trường của Việt Nam trong giải quyết một cách hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông trên cơ sở luật pháp quốc tế, UNCLOS - 1982 và DOC. Đặc biệt, Tuyên bố chung của BTQP các nước ASEAN lần thứ 8, đã “nhấn mạnh tầm quan trọng của hòa bình và ổn định tại Biển Đông, khẳng định lại cam kết của các quốc gia ASEAN trong việc thực hiện đầy đủ, hiệu quả DOC cũng như nguyên tắc 6 điểm của ASEAN đối với Biển Đông, ủng hộ nỗ lực hướng tới ký kết sớm COC”. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện sự đoàn kết, đồng thuận của ADMM nói chung, vai trò của Việt Nam nói riêng trong xử lý các vấn đề an ninh ở khu vực, góp phần khẳng định và nâng cao vai trò, vị thế của ASEAN đối với cấu trúc an ninh khu vực, nhằm hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN hòa bình và thịnh vượng.

Thiếu tướng VŨ TIẾN TRỌNG, Viện trưởng Viện Quan hệ quốc tế về Quốc phòng
_________________________

1 - Hội nghị diễn ra ngày 20-5-2014, tại Thủ đô Nây Pi Tô của Mi-an-ma.

2 - Mạng lưới các viện nghiên cứu QP-AN của các nước ASEAN.