Ngày 27/01/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump ký ban hành sắc lệnh hành pháp chỉ đạo xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Sắt”, sau được đổi thành “Vòm Vàng” (Golden Dome) nhằm bảo vệ lãnh thổ nước Mỹ trước các cuộc tấn công bằng tên lửa từ các đối thủ. Vậy, hệ thống “Vòm Vàng” này như thế nào, triển vọng và tác động của nó đối với cục diện an ninh thế giới ra sao,… đang là vấn đề được dư luận quốc tế rất quan tâm.

Sơ lược về hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Vàng”

Hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Vàng” của Mỹ được xây dựng trên cơ sở các hệ thống lá chắn tên lửa quốc gia (NMD) được tích hợp thêm những công nghệ tối tân, nhất là hệ thống vệ tinh tầm thấp, nhằm tạo ra năng lực vượt trội trong việc chống lại các mối đe dọa tên lửa từ trên không, trên biển, đất liền và trên không gian vũ trụ, bảo vệ an toàn cho toàn bộ lãnh thổ nước Mỹ.

Tổng thống Donald Trump công bố kế hoạch phát triển lá chắn tên lửa Vòm Vàng. Nguồn: qdnd.vn/Reuters

Theo các nhà nghiên cứu, hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Vàng” có thiết kế phức tạp hơn rất nhiều so với các hệ thống phòng thủ tên lửa trước đây, khi nó sử dụng cấu trúc phòng thủ tích hợp bốn lớp. Lớp đầu tiên là lớp cảm biến và khóa mục tiêu triển khai trong không gian. Đây là lớp sử dụng các hệ thống radar, vệ tinh tầm thấp và thiết bị giám sát khác để phát hiện sớm các vụ phóng tên lửa của đối phương, từ đó đưa ra cảnh báo, theo dõi và xử lý. Ba lớp phòng thủ còn lại được triển khai trên mặt đất, bao gồm: hệ thống radar, tên lửa đánh chặn và có thể là hệ thống laser. Bốn lớp này kết hợp chặt chẽ với nhau tạo thành hệ thống phòng thủ vững chắc nhằm bảo vệ nước Mỹ trước các cuộc tấn công của đối thủ. Giới quân sự Mỹ cho rằng, “Vòm Vàng” là một hệ thống lớn, với nhiều điểm đáng chú ý, đó là: sử dụng công nghệ tích hợp của hàng trăm vệ tinh bay quanh trái đất; được trang bị hệ thống cảm biến tiên tiến và công nghệ đánh chặn hiện đại; có khả năng phát hiện sớm và phá hủy tên lửa đối phương ngay sau khi phóng. Nó cũng có thể phát hiện và đánh chặn một cuộc tấn công tên lửa của đối phương trong cả 04 giai đoạn: trước khi tên lửa được phóng đi; tên lửa vừa rời bệ phóng; đang bay trong quỹ đạo và trước khi đánh trúng mục tiêu. Bên cạnh đó, hệ thống phòng thủ “Vòm Vàng” sẽ liên tục được cập nhật về công nghệ và phát triển theo từng giai đoạn.

Trên thực tế, ý tưởng về một hệ thống phòng thủ tên lửa để bảo vệ nước Mỹ được Tổng thống Ronald Reagan đề xuất vào thập niên 80 của thế kỷ trước, với Sáng kiến Phòng thủ chiến lược (SDI) - Sáng kiến “Chiến tranh giữa các vì sao”. Sáng kiến là một kế hoạch khổng lồ, với mục tiêu xây dựng một hệ thống vệ tinh hoặc sử dụng chùm tia laser hay các phương tiện khác để đánh chặn tên lửa hạt nhân của Liên Xô trước khi chúng bay đến nước Mỹ. Để hiện thực hóa Sáng kiến này, Tổng thống Ronald Reagan đã kêu gọi các nhà khoa học trên khắp nước Mỹ “đóng góp tài năng tuyệt vời của mình” cho “tầm nhìn tương lai mang lại hy vọng”. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã phải thừa nhận, một chương trình phức tạp như thế khó có thể hoàn thành vào cuối thế kỷ XX. Sau đó, Sáng kiến này đã bị gác lại do chi phí quá cao, công nghệ khi đó chưa đủ tiên tiến để thực hiện và nó còn bị hạn chế bởi Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo (ABM) giữa Mỹ và Liên Xô.

Khi triển khai xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Vàng”, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố, Washington đang hoàn thiện công việc mà Tổng thống Ronald Reagan đã khởi xướng cách đây 40 năm, chấm dứt vĩnh viễn mối đe dọa tên lửa đối với nước Mỹ; “Vòm Vàng” còn được truyền cảm hứng từ hệ thống “Vòm Sắt” của Israel - hệ thống mà Mỹ đã hỗ trợ phát triển từ năm 2011. Ông cũng khẳng định, “chúng ta đã giúp Israel xây dựng hệ thống phòng thủ rất hiệu quả. Giờ đây, công nghệ của chúng ta còn tiến xa hơn thế nữa”.

Những tuyên bố trên cho thấy, mong muốn và quyết tâm của người đứng đầu Nhà Trắng trong xây dựng một hệ thống phòng thủ tên lửa với mức độ tiên tiến, hiệu quả cao hơn hệ thống Vòm Sắt. Theo một số thống kê, hệ thống phòng thủ “Vòm Sắt” của Israel đã đánh chặn thành công khoảng 90% tên lửa của đối phương trong các cuộc xung đột, gần đây nhất là cuộc tấn công tên lửa quy mô lớn từ Iran.

Triển vọng

Theo các nhà nghiên cứu, kế hoạch phát triển hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Vàng” của Mỹ là kế hoạch có tính khả thi cao, song quá trình triển khai còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Thứ nhất, về kỹ thuật. Theo Trung tướng Không quân Heath A.Collins, Giám đốc Cơ quan Phòng thủ Tên lửa, trong vòng 05 năm tới, nước Mỹ sẽ đạt được nhiều tiến bộ trong phát triển công nghệ mới, như: máy bay đánh chặn trong không gian, năng lượng định hướng và phi động lực học,… qua đó có thể bổ sung các lớp phòng thủ cho hệ thống “Vòm Vàng”. Đặc biệt, với những tiến bộ trong công nghệ radar, tia hồng ngoại và nhất là công nghệ không gian, Mỹ có thể phát triển một hệ thống phòng thủ tên lửa tích hợp thế hệ mới với nhiều tính năng đột phá và chi phí hợp lý. Bên cạnh đó, “Vòm Vàng” còn có thể tận dụng hệ thống vũ khí, trang bị phòng thủ hiện tại, như: hệ thống phòng thủ tên lửa khu vực tầm cao (THAAD), các tàu hải quân Aegis, máy bay chiến đấu tàng hình F-35 và các khẩu đội tên lửa Patriot,… làm nền tảng. Tuy nhiên, việc triển khai xây dựng “Vòm Vàng” của chính quyền Tổng thống Donald Trump cần giải quyết một số vấn đề: (1) phạm vi bảo vệ lớn: so với hệ thống Vòm Sắt (chỉ bảo vệ một khu vực với diện tích chưa đến 01% diện tích nước Mỹ), “Vòm Vàng” phải đánh chặn các tên lửa đạn đạo tầm xa, vũ khí siêu thanh, máy bay không người lái trên một khu vực rộng lớn; (2) có năng lực đánh chặn tên lửa đạn đạo mang đầu đạn hạt nhân bay nhanh hơn và cao hơn, có thể đạt đến tốc độ lớn hơn âm thanh nhiều lần; (3) hệ thống phòng thủ tên lửa hiện tại (hệ thống Phòng thủ Giữa hành trình Trên mặt đất - GMD) chỉ có khả năng bảo vệ lãnh thổ nước Mỹ khỏi một cuộc tấn công tên lửa đạn đạo tầm xa hạn chế. Mặc dù vậy, Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ Steven J. Morani đã cho rằng, tuy “Vòm Vàng” là một thách thức khổng lồ về mặt kỹ thuật, song Bộ Quốc phòng Mỹ đang làm việc với các công ty công nghệ để giải quyết những vấn đề này để thiết lập “Vòm Vàng”.

Thứ hai, về tài chính. Theo các chuyên gia hàng không vũ trụ, cuộc cách mạng về chi phí cho phép nước Mỹ có thể xây dựng lá chắn phòng thủ tên lửa khả thi hơn, thậm chí còn ít tốn kém hơn so với chế tạo vũ khí hạt nhân tấn công. Một số tính toán chỉ ra, chi phí sản xuất một tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) khoảng 162 triệu USD, trong khi chế tạo một tên lửa đánh chặn chỉ tốn khoảng 01 triệu USD. Cùng với đó, sự phát triển mạnh mẽ của các công ty vũ trụ tư nhân cũng góp phần đưa hệ thống phòng thủ tên lửa lên quỹ đạo có chi phí thấp hơn. Tháng 7/2025, Quốc hội Mỹ đã quyết định chi ngân sách khoảng 25 tỉ USD cho việc xây dựng hệ thống “Vòm Vàng” thông qua “Đạo luật to và đẹp”. Bên cạnh đó, Tổng thống Donald Trump cũng đề xuất chi 45,3 tỉ USD cho kế hoạch này trong ngân sách của năm tài chính 2026. Theo kế hoạch ban đầu, chi phí triển khai xây dựng hệ thống “Vòm Vàng” là 175 tỉ USD, thời gian hoàn thành là năm 2028, bắt đầu vận hành từ 01/2029, trước khi Tổng thống Donald Trump kết thúc nhiệm kỳ 02. Theo một số quan chức Mỹ, dù đã có nguồn ngân sách lớn, nhưng mức chi phí cụ thể vẫn chưa rõ ràng, do số lượng bệ phóng, tên lửa đánh chặn, trạm mặt đất và vị trí triển khai tên lửa vẫn chưa được xác định, cấu trúc cơ bản của kế hoạch còn nhiều điều cần cụ thể hóa.

Thứ ba, về thể chế. Các nhà nghiên cứu cho rằng, mặc dù “Vòm Vàng” là một ưu tiên chính sách trong nhiệm kỳ 02 của Tổng thống Donald Trump, song kế hoạch này cần có sự phối hợp của các cấp chính quyền Mỹ cũng như sự ủng hộ từ cả Hạ viện và Thượng viện. Vừa qua, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đã chỉ đạo xem xét lại kế hoạch ngân sách tài khóa 2026, nhằm chuyển ngân sách từ các chương trình cũ sang các ưu tiên của Tổng thống Donald Trump; một số nghị sĩ tại Thượng viện và Hạ viện Mỹ đã thành lập “Nhóm nghị sĩ Vòm Vàng”, đề xuất đầu tư hàng tỉ USD cho phát triển sáng kiến này - nền tảng quan trọng để Quốc hội Mỹ vận động chính sách, nguồn tài chính và năng lực quốc phòng thúc đẩy phát triển “Vòm Vàng”.

Tác động

Sau khi kế hoạch “Vòm Vàng” được triển khai, Nhà Trắng tuyên bố hệ thống này chỉ để “bảo vệ nước Mỹ khỏi mối đe dọa tấn công tên lửa từ nước ngoài”, song các cường quốc lại cho rằng đây là bước đi phá vỡ thế cân bằng quyền lực và đẩy thế giới vào một cuộc đối đầu tiềm tàng. Theo các chuyên gia nghiên cứu, “Vòm Vàng” là một hệ thống phức tạp, có thể tấn công phủ đầu hoặc tấn công ngay khi tên lửa vừa rời bệ phóng. Chính điều này đang gây quan ngại cho một số cường quốc và có thể dẫn đến một cuộc chạy đua vũ trang mới. Các đối thủ của Mỹ và các quốc gia khác buộc phải tăng chi tiêu quốc phòng, trong đó có khả năng tập trung vào phát triển hệ thống tên lửa, vũ khí hạt nhân mới và công nghệ xuyên thủng hoặc tìm cách xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa nội địa phù hợp với nguồn tài chính và nhu cầu xử lý các mối đe dọa an ninh. Nga và Trung Quốc là hai quốc gia đầu tiên lên tiếng chỉ trích “Vòm Vàng”, trong tuyên bố chung được hai nước thông qua (ngày 08/5/2025) đã nhấn mạnh, “Vòm Vàng” đang gây bất ổn sâu sắc và có sự mập mờ giữa vũ khí tấn công và phòng thủ chiến lược - nguyên tắc cốt lõi để duy trì sự ổn định toàn cầu. Hai nước cũng cảnh báo, “Vòm Vàng” thúc đẩy sự phát triển các năng lực tấn công nhằm tiêu diệt tên lửa ngay khi rời bệ phóng có thể biến không gian vũ trụ thành đấu trường xung đột vũ trang.

Tuy nhiên, các chuyên gia nghiên cứu lại cho rằng, việc Mỹ ưu tiên xây dựng hệ thống phòng thủ chiến lược có thể tạo ra sức ép cần thiết để kéo Nga và Trung Quốc vào bàn đàm phán về giới hạn vũ khí tấn công tên lửa, hạt nhân, dựa trên mối quan tâm chung về khả năng phòng thủ tên lửa của Mỹ. Khi đó, “Vòm Vàng” hoàn toàn có thể trở thành đòn bẩy thương lượng trong đàm phán; đồng thời, củng cố khả năng răn đe hạt nhân, khiến các đối thủ của Mỹ phải xem lại năng lực tấn công hạt nhân. Còn người phát ngôn của Tổng thống Nga cho biết, việc Mỹ phát triển hệ thống “Vòm Vàng” có thể dẫn đến việc nối lại hoạt động trao đổi giữa các cường quốc về ổn định chiến lược, tạo tiền đề cho các thỏa thuận kiểm soát vũ khí. Lịch sử cũng cho thấy, việc tăng cường các loại vũ khí chiến lược của các cường quốc trong Chiến tranh Lạnh cuối cùng đã dẫn đến các thỏa thuận về kiểm soát loại vũ khí này. Vì vậy, triển vọng và tác động của “Vòm Vàng” đối với khu vực và thế giới ra sao là vấn đề cần tiếp tục theo dõi.

TS. NGUYỄN HỒNG QUANG, Vụ Châu Mỹ, Bộ Ngoại giao