Xây dựng “thế trận lòng dân” là bài học quý trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, nhằm phát huy vai trò to lớn của nhân dân để chống thù trong, giặc ngoài, giữ yên non sông, bờ cõi. Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, bài học đó còn nguyên giá trị, cần được nghiên cứu, vận dụng.

“Thế trận lòng dân” được hiểu là trạng thái chính trị - tinh thần của toàn dân, bao gồm: lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, sự đồng thuận, ý chí quyết tâm,... được tổ chức, xây dựng, khơi dậy, quy tụ, định hướng, tạo môi trường chính trị - xã hội để huy động tiềm lực và phát huy sức mạnh tổng hợp nhằm thực hiện mục tiêu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam đã khẳng định vai trò, sức mạnh to lớn của nhân dân. Việc thành bại của đất nước là ở nơi dân, được lòng dân thì thắng, mất lòng dân - “nhân tâm ly tán” - thì thua trở thành quy luật của các triều đại nhà nước phong kiến Đại Việt, được thể hiện sâu sắc qua câu nói nổi tiếng của Tả tướng quốc Hồ Nguyên Trừng: “Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo” thời nhà Hồ (đầu thế kỷ XV); hoặc kế sách “Khoan thư sức dân làm kế sâu rễ bền gốc” thời nhà Trần (thế kỷ XIII). Kế thừa tư tưởng nhất quán đó của dân tộc, Đảng ta đã phát huy cao độ sức mạnh, vai trò của nhân dân, tạo nên sức mạnh tổng hợp của cả nước để giành thắng lợi trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, hoàn thành vẻ vang sự nghiệp giải phóng dân tộc. Như vậy, việc xây dựng “thế trận lòng dân” - “chúng chí thành thành” là tư tưởng, kế sách giữ nước và đã trở thành một truyền thống của dân tộc Việt Nam.

Hiện nay, sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc của quân và dân ta đang đứng trước thời cơ, thuận lợi và khó khăn, thách thức đan xen. Đáng chú ý là sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch bằng chiến lược "Diễn biến hòa bình", thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” nội bộ ta. Cùng với đó, mặt trái của cơ chế thị trường; sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên; tệ tham nhũng, quan liêu, lãng phí đang hằng ngày, hằng giờ tác động đến tâm tư, tình cảm của mọi tầng lớp nhân dân, làm suy giảm lòng tin đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa. Trước tình hình đó, Đảng ta luôn nhấn mạnh phải: "Tăng cường sức mạnh quốc phòng, an ninh cả về tiềm lực và thế trận; xây dựng khu vực phòng thủ  tỉnh, thành phố vững mạnh; xây dựng thế trận lòng dân vững chắc trong thực hiện chiến lược bảo vệ Tổ quốc"¹. Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới chỉ rõ, cần tăng cường tiềm lực quốc phòng, an ninh của đất nước, coi trọng xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần, “thế trận lòng dân”.

Tăng cường sức mạnh quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc gồm nhiều nội dung; trong đó, tiềm lực chính trị - tinh thần là nội dung cơ bản và “thế trận lòng dân” là nhân tố cốt lõi, không thể thiếu của tiềm lực quan trọng này. Để xây dựng, củng cố “thế trận lòng dân” ngày càng vững chắc, cần tập trung thực hiện tốt những giải pháp chủ yếu sau:

Một là, phát huy cao độ chủ nghĩa yêu nước Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh. Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là một giá trị bền vững, nhân tố quan trọng hàng đầu, tác động sâu sắc đến đời sống văn hóa, tinh thần và trở thành truyền thống, bản lĩnh Việt Nam trong suốt quá trình hình thành và phát triển của dân tộc qua các thời kỳ lịch sử; cơ sở vững chắc gắn kết khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo nên sức mạnh trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong thời đại Hồ Chí Minh, chủ nghĩa yêu nước Việt Nam mang bản chất cách mạng của giai cấp công nhân; đồng thời, có tính nhân dân và tính dân tộc sâu sắc, được định hướng và thể hiện tập trung ở lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Yêu nước gắn liền với yêu chế độ xã hội chủ nghĩa là đặc trưng văn hóa - chính trị của nhân dân ta trong thời đại Hồ Chí Minh. Bởi vậy, cần phát huy cao độ chủ nghĩa yêu nước nhằm định hướng, quy tụ sức mạnh, tạo sự đồng thuận xã hội, góp phần tăng cường “thế trận lòng dân” trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Để phát huy chủ nghĩa yêu nước trong tình hình hiện nay, cần tăng cường giáo dục, phát huy tinh thần tự lực, tự cường, tự tôn dân tộc; tinh thần đại đoàn kết toàn dân; nâng cao nhận thức cho mỗi người dân Việt Nam, không để tình cảm và tâm lý dân tộc bị lợi dụng kích động, dẫn tới những hành động cảm tính, quá khích, tạo cớ cho các thế lực bên ngoài lợi dụng gây ra tình hình phức tạp, khó lường. Cùng với đó, phải đấu tranh với những quan điểm, tư tưởng dân tộc hẹp hòi, chủ nghĩa yêu nước cực đoan. Phải làm cho chủ nghĩa yêu nước Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh chuyển hóa thành bản lĩnh và trí tuệ của con người, dân tộc Việt Nam, góp phần bảo đảm cho đất nước luôn chủ động về chiến lược trong mọi tình huống, ổn định và phát triển bền vững. Đồng thời, nâng cao ý thức công dân, làm cho mọi tầng lớp nhân dân, không phân biệt thành phần, giai cấp, dân tộc, tôn giáo,... đều có nhận thức đúng, trách nhiệm cao, thực hiện tốt nghĩa vụ đối với sự nghiệp tăng cường quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc.

Hai là, củng cố mối quan hệ giữa Đảng với nhân dân, giữ vững lòng tin của nhân dân với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa. Đây là vấn đề có ý nghĩa quyết định kết quả xây dựng “thế trận lòng dân” trong tình hình mới. Để làm được điều đó, cần tập trung nâng cao nhận thức, niềm tin của nhân dân về bản chất cách mạng, khoa học của chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và sự lãnh đạo của Đảng trong công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Điểm mấu chốt là Đảng phải thường xuyên tự chỉnh đốn, đổi mới, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu, làm tròn sứ mệnh vẻ vang của mình. Trong thời gian qua, toàn Đảng đã tập trung thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về xây dựng Đảng và đạt được kết quả bước đầu. Thời gian tới, cần tiếp tục thực hiện, gắn với đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; tích cực phòng, chống tham nhũng, lãng phí; khắc phục tệ quan liêu, hách dịch, cửa quyền; đồng thời không ngừng nâng cao phẩm chất đạo đức, lối sống của mỗi cán bộ, đảng viên, đảm bảo cho họ thực sự là “công bộc” của dân, “dĩ công vi thượng”, luôn là tấm gương sáng để nhân dân học tập và noi theo. Cùng với đó, phải phát huy tinh thần làm chủ của nhân dân và các tổ chức quần chúng trong thực hiện nhiệm vụ chính trị ở địa phương, cơ sở và giám sát hoạt động của chính quyền các cấp. Tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nhất là về quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc. Đảng, Nhà nước, các cấp, ngành, địa phương cần thường xuyên quan tâm chăm lo nâng cao đời sống vật chất, tinh thần và lợi ích chính đáng của nhân dân, bằng những chính sách thiết thực, hiệu quả; đồng thời, luôn gần dân, gắn bó với dân, nắm tâm tư, nguyện vọng của người dân để kịp thời có chủ trương, giải pháp phù hợp. Đó là hành động thiết thực, hiệu quả nhất để phản bác mọi quan điểm sai trái, thù địch hòng kích động, chia rẽ mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với nhân dân.

Ba là, tăng cường đoàn kết dân tộc, đoàn kết quốc tế, tạo sự đồng thuận xã hội, tạo sức mạnh tổng hợp cho sự nghiệp quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc. Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại là quan điểm nhất quán, đường lối chiến lược của Đảng ta, xuyên suốt tiến trình cách mạng Việt Nam. Đó cũng là nhân tố có ý nghĩa quyết định thắng lợi của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết dân tộc; tăng cường đoàn kết quốc tế theo tinh thần thêm bạn, bớt thù, giữ cho “trong ấm, ngoài êm” sẽ tạo sức mạnh, nâng cao vị thế và uy tín Việt Nam trên trường quốc tế trong tiến trình hội nhập, phát triển. Do đó, trong quá trình xây dựng “thế trận lòng dân” phải coi trọng nội dung quan trọng này.

Để làm được điều đó, cần giáo dục, nâng cao nhận thức cho nhân dân quan điểm của Đảng về đoàn kết dân tộc; hiểu rõ mục tiêu, tầm quan trọng của quan điểm đối với sự nghiệp quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Trên cơ sở đó, làm cho nhân dân xóa bỏ mặc cảm, định kiến, phân biệt đối xử về quá khứ, thành phần, giai cấp, xây dựng tinh thần cởi mở, tin cậy lẫn nhau, hướng vào mục tiêu thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tăng cường đoàn kết dân tộc phải dựa trên nền tảng liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước. Trong quá trình thực hiện, cần phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội; giải quyết tốt các mối quan hệ quốc tế theo tinh thần vừa hợp tác vừa đấu tranh, tranh thủ mọi điều kiện thuận lợi để xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.

Bốn là, đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn, hành động làm ly tán lòng dân, phá hoại “thế trận lòng dân”. Đây là một trong những nội dung hết sức quan trọng của xây dựng “thế trận lòng dân” trước những diễn biến hết sức phức tạp của tình hình, nhất là sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch và những vấn đề phức tạp, nhạy cảm liên quan đến quốc phòng - an ninh, bảo vệ Tổ quốc. Vì thế, trong quá trình xây dựng “thế trận lòng dân”, cần phải thấu suốt phương châm chỉ đạo của Đảng “gắn chặt xây với chống”. Cùng với việc chăm lo đảm bảo quyền lợi cho nhân dân, tăng cường niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa, phải tuyên truyền, giáo dục cho nhân dân nhận thức rõ tình hình, đề cao cảnh giác cách mạng và chủ động đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn, hành động “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch trên tất cả các lĩnh vực, ngay từ cơ sở. Trọng tâm là đấu tranh chống âm mưu, thủ đoạn chia rẽ đoàn kết giữa các dân tộc, qua đó giữ vững trận địa tư tưởng của Đảng ở từng địa phương, cơ sở.

Xây dựng “thế trận lòng dân” là vấn đề chiến lược của cách mạng Việt Nam. Tầm quan trọng của nó đã được chứng minh qua thực tiễn lịch sử dân tộc với nhiều bài học kinh nghiệm quý và tiếp tục được khẳng định trong hiện tại, kể cả tương lai. Trên đây là một số giải pháp chủ yếu về xây dựng “thế trận lòng dân”, mang tính nghiên cứu, tham khảo, xin được mạnh dạn trao đổi với mục đích thực hiện tốt nhiệm vụ quan trọng này trong thời gian tới, góp phần vào sự nghiệp tăng cường quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Đại tá LÊ VĂN HẢI, Phó Chủ nhiệm Chính trị Học viện Quốc phòng
________________________

1 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 234.