Trong hệ thống giáo dục quốc dân, các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh (sau đây gọi tắt là trung tâm) có vị trí đặc biệt quan trọng, góp phần giáo dục, trang bị những kiến thức, kỹ năng cơ bản về quốc phòng, an ninh; xây dựng ý thức trách nhiệm, lòng yêu nước, tinh thần sẵn sàng tham gia xây dựng, bảo vệ Tổ quốc cho thế hệ trẻ. Trong giai đoạn hiện nay, nhiệm vụ giáo dục và đào tạo tại các trung tâm đòi hỏi phải được đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức. Đặc biệt, việc chuyển đổi số trong tổ chức đào tạo ở các trung tâm không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là giải pháp đột phá nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên.

Sinh viên luyện tập bắn súng bằng máy bắn tập ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2.

Theo đó, Đảng, Nhà nước ta đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị, văn bản lãnh đạo, chỉ đạo nhiệm vụ chuyển đổi số, trong đó có lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Trong Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Chính phủ đã xác định: Đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong quản trị, quản lý giáo dục. Phát triển mạng lưới giáo dục đại học số trên cơ sở chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ số trong tổ chức và hoạt động của từng cơ sở và cả hệ thống giáo dục đại học; liên kết mạng lưới cơ sở giáo dục đại học trên các nền tảng trực tuyến nhằm chia sẻ, sử dụng hiệu quả tài nguyên và dịch vụ giáo dục đại học.

Tại Quyết định số 131/QĐ-TTg, ngày 25/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030” đã xác định rõ quan điểm, mục tiêu là: Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số tạo đột phá trong đổi mới hoạt động giáo dục và đào tạo. Đổi mới mạnh mẽ phương thức tổ chức giáo dục, đưa dạy và học trên môi trường số trở thành hoạt động giáo dục thiết yếu, hàng ngày đối với mỗi nhà giáo, mỗi người học, v.v.

Như vậy, nhiệm vụ chuyển đổi số trong giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên không đơn thuần là việc áp dụng công nghệ thông tin vào hỗ trợ giảng dạy mà còn là sự thay đổi tư duy, phương pháp tổ chức đào tạo theo hướng hiện đại, linh hoạt, lấy người học làm trung tâm và phát huy tối đa hiệu quả của khoa học, công nghệ. Thực tiễn cho thấy, giáo dục quốc phòng và an ninh là môn học đặc thù, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành quân sự, giữa học tập trên giảng đường và rèn luyện ngoài thao trường. Điều này khiến cho công tác tổ chức, quản lý và truyền đạt kiến thức, kỹ năng luôn đòi hỏi sự chính xác, kỷ luật và tính mô phỏng cao. Trong khi đó, sự phát triển mạnh mẽ của của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), dữ liệu lớn (Big Data),... đã mở ra những khả năng mới trong mô phỏng huấn luyện, học tập trực tuyến, kiểm tra đánh giá thông minh. Đây chính là thời cơ để đẩy mạnh chuyển đổi số công tác giáo dục quốc phòng và an ninh, góp phần nâng cao năng lực, bản lĩnh, tác phong quân sự cho học sinh, sinh viên trong môi trường học tập số hóa.

Quán triệt quan điểm của Đảng, các chiến lược, đề án của Chính phủ, những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Quốc phòng, các trung tâm đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, tổ chức triển khai thực hiện nhiệm vụ quan trọng này. Trong đó, xác định: Đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo trong quản lý, đổi mới phương pháp dạy, học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên góp phần nâng cao chất lượng môn học giáo dục quốc phòng và an ninh¹. Đồng thời, quan tâm, đầu tư tương đối toàn diện cho môn học giáo dục quốc phòng và an ninh. Nhờ đó, hệ thống các trung tâm trên phạm vi cả nước đã có bước phát triển mạnh mẽ về quy mô, chất lượng; hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị, thao trường, bãi tập ngày càng khang trang, hiện đại. Đội ngũ cán bộ, giảng viên, giáo viên được đào tạo, bồi dưỡng cơ bản đạt chuẩn hóa. Nội dung, chương trình, giáo trình giáo dục quốc phòng và an ninh được đổi mới theo hướng hiện đại, thiết thực, phù hợp với người học. Một số trung tâm lớn đã tiên phong trong việc xây dựng nền tảng học tập kết hợp trực tuyến và trực tiếp, thiết kế phòng học mô phỏng ảo cho nội dung chiến thuật, kỹ thuật, điều lệnh, bắn súng, sơ tán phòng tránh, v.v. Kết quả bước đầu cho thấy hiệu quả tích cực, sinh viên đã hứng thú học tập hơn, nắm vững lý thuyết nhanh hơn, thời gian huấn luyện, luyện tập trên thao trường được tối ưu hóa. Có được kết quả này chính là sự nỗ lực vào cuộc với quyết tâm cao của đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên, giáo viên của các trung tâm, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số trong tổ chức giáo dục, đào tạo quốc phòng và an ninh vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu, chưa đồng đều giữa các trung tâm. Nhiều trung tâm mới dừng lại ở việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý học tập, điểm danh, lưu trữ hồ sơ hoặc giảng dạy trình chiếu điện tử. Việc xây dựng học liệu số, hệ thống quản lý đào tạo trực tuyến (LMS), mô phỏng huấn luyện bằng công nghệ 3D, thực tế ảo, thực tế tăng cường,... còn hạn chế do thiếu kinh phí, nhân lực kỹ thuật cũng như tư duy số trong quản lý, giảng dạy chưa thực sự sâu sắc, v.v.

Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đẩy mạnh toàn diện công tác chuyển đổi số trong tổ chức đào tạo ở các trung tâm, coi đây là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên trong tình hình mới.

Trước hết, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, thống nhất hành động trong chuyển đổi số cho đội ngũ cán bộ, giảng viên. Trên cơ sở quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, nhất là Nghị quyết số 57-NQ/TW,  ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030”, các trung tâm cần tăng cường công tác tuyên tuyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên về vai trò, kết quả ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong môn học giáo dục quốc phòng và an ninh; từ đó nhận thức sâu sắc về ý nghĩa, tầm quan trọng và yêu cầu tất yếu của chuyển đổi số; coi đây là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, thường xuyên, gắn với thực hiện các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Quốc phòng về giáo dục và đào tạo trong thời kỳ mới.

Quá trình thực hiện, các trung tâm cần gắn chuyển đổi số với xây dựng môi trường sư phạm lành mạnh, chính quy, kỷ luật; áp dụng công nghệ gắn liền với giáo dục ý thức chính trị, đạo đức, tác phong quân sự, tinh thần tập thể; xây dựng “kỷ luật Quân đội” tự giác, nghiêm minh, “văn hóa quốc phòng” trên không gian mạng. Mỗi cán bộ, giảng viên, sinh viên phải là người sử dụng công nghệ thông minh, thông thái, có trách nhiệm, bảo vệ an ninh thông tin, chủ quyền quốc gia trên không gian mạng. Bởi, dù phát triển đến đâu công nghệ vẫn chỉ là công cụ, con người với bản lĩnh, phẩm chất, năng lực và tinh thần yêu nước mới là yếu tố quyết định thắng lợi của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Hội thi Giảng viên giỏi môn Giáo dục quốc phòng và an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2.

Hai là, phát triển đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý có năng lực, kỹ năng số. Đây là yêu tố quan trọng, quyết định sự thành công của chuyển đổi số trong tổ chức đào tạo môn học giáo dục quốc phòng và an ninh. Vì vậy, các trung tâm tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, năng lực số cho đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý, ưu tiên bồi dưỡng các nội dung gắn với thực tế giảng dạy, như: ứng dụng các phần mềm dạy học, xây dựng học liệu số, bài giảng điện tử, kỹ năng tổ chức dạy học trực tuyến, v.v. Đồng thời, cần chủ động phối hợp với cơ quan chức năng xây dựng chuẩn năng lực số cho đội ngũ giảng viên; phát huy vai trò của các tổ, nhóm “chuyển đổi số nòng cốt” để hướng dẫn, hỗ trợ lẫn nhau. Cùng với đó, các trung tâm cần khai thác nguồn lực nội sinh, khuyến khích đội ngũ cán bộ, giảng viên tự học, tự nghiên cứu, cập nhật công nghệ mới; phát huy sáng kiến, cải tiến, biên soạn tài liệu giảng dạy; tổ chức các cuộc thi, hội thi “sáng tạo chuyển đổi số trong giáo dục quốc phòng và an ninh”, nhằm thúc đẩy phong trào thi đua sôi nổi, lan tỏa tinh thần đổi mới, sáng tạo, ứng dụng công nghệ vào giảng dạy và quản lý đào tạo, coi đây là một tiêu chí quan trọng trong đánh giá, phân loại, bình xét đối với cán bộ, giảng viên hằng năm.

Ba là, đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức trong giáo dục, đào tạo quốc phòng và an ninh. Chuyển đổi số tạo điều kiện thuận lợi để đổi mới căn bản phương pháp dạy - học trong giáo dục quốc phòng và an ninh. Thay vì truyền thụ một chiều, giảng viên tổ chức các hoạt động tương tác, mô phỏng tình huống chiến thuật, huấn luyện ảo, kiểm tra trực tuyến, giúp sinh viên chủ động khám phá, rèn luyện kỹ năng và tư duy phản xạ quân sự. Các trung tâm cần phối hợp chặt chẽ với các trường liên kết xây dựng kế hoạch tổ chức các khóa học phù hợp, kết hợp linh hoạt giữa dạy học trực tiếp và trực tuyến, tận dụng nền tảng số để tổ chức các lớp bồi dưỡng, ôn tập, đánh giá năng lực. Tăng cường áp dụng các công nghệ mới, như: thực tế ảo, thực tế tăng cường,... trong huấn luyện điều lệnh, bắn súng, chiến thuật bộ binh, giúp người học trải nghiệm sinh động, hấp dẫn, an toàn, hiệu quả cao. Đồng thời, chuyển quá trình kiểm tra, đánh giá sang môi trường số, ứng dụng phần mềm chấm thi tự động, xây dựng ngân hàng câu hỏi điện tử, đánh giá theo năng lực để đảm bảo tính khách quan, công bằng, minh bạch.

Bốn là, tăng cường đầu tư hoàn thiện hạ tầng công nghệ và xây dựng hệ sinh thái số. Hạ tầng số chính là nền tảng vật chất của chuyển đổi số. Vì vậy, từng trung tâm cần chủ động xây dựng, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt kế hoạch, đề án chuyển đổi số, xác định rõ lộ trình, mục tiêu, trọng tâm cụ thể; phân công trách nhiệm đến từng bộ phận, cá nhân. Cơ quan chức năng của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Quốc phòng tham mưu với lãnh đạo các bộ quan tâm đầu tư đồng bộ về trang thiết bị, đường truyền, máy chủ, phần mềm quản lý đào tạo, phòng học thông minh, đảm bảo kết nối ổn định, an toàn. Đồng thời, phối hợp nghiên cứu, trao đổi, thống nhất phát triển hệ sinh thái đào tạo số quốc phòng và an ninh trên phạm vi toàn quốc, liên kết các trung tâm với nhau và với các học viện, nhà trường Quân đội. Qua đó, chia sẻ học liệu, kinh nghiệm, dữ liệu, tránh trùng lặp, tiết kiệm nguồn lực, tạo môi trường học tập mở, hiện đại, kết nối tri thức.

Cùng với đó, các trung tâm tích cực phối hợp xây dựng, hình thành kho học liệu điện tử, thư viện số quốc phòng, trong đó tích hợp video clip mô phỏng 3D, hình ảnh, sơ đồ chiến thuật, tài liệu tra cứu,... giúp sinh viên có thể học tập mọi lúc, mọi nơi. Thường xuyên kiểm tra, có biện pháp đảm bảo an toàn, an ninh thông tin đối với các hệ thống công nghệ thông tin; thường xuyên rà soát, khắc phục các nguy cơ mất an toàn, an ninh thông tin, dữ liệu.

Mặt khác, chuyển đổi số là quá trình lâu dài, đòi hỏi nguồn lực lớn. Vì thế, các trung tâm tăng cường hợp tác với các cơ quan, doanh nghiệp công nghệ, viện nghiên cứu, Học viện Kỹ thuật Quân sự,... để xây dựng, triển khai các giải pháp công nghệ phù hợp; huy động sự hỗ trợ từ các chương trình quốc gia về chuyển đổi số, các dự án hợp tác quốc phòng - giáo dục - công  nghệ.

Đẩy mạnh chuyển đổi số trong tổ chức đào tạo ở các trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, lâu dài, nhằm hiện đại hóa công tác giáo dục quốc phòng và an ninh, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới. Để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ này, đòi hỏi sự lãnh đạo, chỉ đạo thống nhất của các cấp ủy, chỉ huy, sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan chứng năng và đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên với tinh thần chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Khi chuyển đổi số ở các trung tâm được triển khai đồng bộ, bài bản, chắc chắn sẽ tạo nên bước chuyển biến mạnh mẽ trong chất lượng đào tạo, góp phần bồi dưỡng thế hệ trẻ có tri thức, bản lĩnh và năng lực số, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới./.

Đại tá, TS. PHAN XUÂN DŨNG
__________________

1 - Công văn số 5307/BGDĐT-GDQPAN, ngày 05/9/2025 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về “Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh; quốc phòng, quân sự; phòng, chống khủng bố; phòng thủ dân sự năm học 2025 - 2026”.