Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra), phương tiện bay không người lái (UAV) sẽ được địch sử dụng phổ biến trong tác chiến tiến công đường không, bởi tính đa dụng, đa nhiệm, thủ đoạn hoạt động đa dạng, hiệu suất chiến đấu cao. Vì vậy, nghiên cứu, đề xuất giải pháp phòng, chống có hiệu quả loại phương tiện này là vấn đề cấp thiết, mang tính chiến lược đối với các lực lượng, trong đó nòng cốt là lực lượng pháo phòng không.

Sự ra đời của UAV là bước phát triển đột phá về khoa học, công nghệ quân sự. Với những ưu thế vượt trội về chi phí sản xuất, cải tiến, nâng cấp, khả năng đa nhiệm và đặc biệt, việc ứng dụng thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là lĩnh vực công nghệ trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới đã và đang đưa loại phương tiện này phát triển nhảy vọt.

Đáng chú ý là xu hướng UAV ngày càng có thiết kế và cấu trúc nhỏ, gọn, hiện đại, rất khó phát hiện và tiêu diệt, có thể vượt qua hệ thống phòng không dễ dàng, tạo yếu tố bất ngờ trong các đòn tập kích; hoạt động đa năng, đa nhiệm (mồi bẫy radar, chỉ huy, điều khiển, truyền tin, xử lý thông tin, tiến công hỏa lực), tạo ra những phương thức, thủ đoạn tác chiến mới đầy thách thức, khó đối phó trên mặt trận tác chiến đối không. Từ khảo cứu thực tiễn lịch sử chiến tranh giải phóng ở Việt Nam, cũng như diễn biến các cuộc xung đột trên thế giới thời gian gần đây và sự phát triển lý luận của các loại hình tác chiến trong chiến tranh hiện đại,… có thể khẳng định, chiến tranh bảo vệ Tổ quốc tương lai, UAV sẽ là một trong những loại vũ khí, phương tiện được đối phương sử dụng rộng rãi với số lượng lớn, thủ đoạn đa dạng, phức tạp; trở thành một trong những đối tượng tác chiến quan trọng, nguy hiểm của lực lượng phòng không, nhất là pháo phòng không. Bài viết xin đề xuất một số giải pháp tăng cường khả năng tác chiến phòng, chống, tiêu diệt UAV của lực lượng pháo phòng không trong điều kiện tác chiến mới của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.

Lực lượng Pháo phòng không bắn đạn thật trong diễn tập. Ảnh: qdnd.vn

Trước hết, tăng cường tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận tác chiến phòng, chống phương tiện bay không người lái. Mặc dù việc ứng phó, đánh trả UAV không phải là lần đầu tiên đối với lực lượng pháo phòng không¹, song trước sự phát triển đa dạng và nhanh chóng, ngày càng hiện đại của UAV trong các cuộc xung đột gần đây trên thế giới (bay lâu, bay cao, siêu nhỏ, cất hạ cánh thẳng đứng, tích hợp AI, chiến thuật bầy đàn, cảm tử), đang đặt ra yêu cầu cấp thiết nghiên cứu phát triển lý luận tác chiến phòng, chống, đánh trả hiệu quả phương tiện bay này. Theo đó, cần chú trọng đầu tư nghiên cứu những công trình chuyên sâu về xu hướng phát triển của UAV, tính năng kỹ thuật, chiến thuật, thủ đoạn hoạt động, những thách thức, mối nguy hiểm, nguy cơ do UAV tác động đến hoạt động tác chiến của lực lượng pháo phòng không. Trên cơ sở đó nhận định thời cơ, hướng, quy mô sử dụng, dự kiến các kịch bản sử dụng UAV trong tác chiến hiện đại, đề xuất giải pháp, phương pháp tác chiến, phương án tổ chức sử dụng, bố trí lực lượng khoa học, phát huy hiệu quả trang bị vũ khí, khí tài, phương tiện kỹ thuật, lực lượng pháo phòng không ở từng cấp, phù hợp đặc điểm điều kiện địa lý. Kết quả nghiên cứu cần được kiểm nghiệm, đánh giá kỹ lưỡng, cụ thể hóa đưa vào chương trình huấn luyện, đào tạo, diễn tập thực binh cho lực lượng pháo phòng không. Qua đó, không ngừng nâng cao hiệu quả thực tiễn phòng, chống, đánh trả UAV trong thời bình và khi có chiến tranh; góp phần phát triển lý luận nghệ thuật tác chiến đối không, thế trận phòng không nhân dân đánh UAV trong tác chiến hiện đại.

Thứ hai, nâng cao chất lượng huấn luyện, diễn tập phòng, chống UAV. Nâng cao chất lượng huấn luyện, diễn tập phù hợp với sự thay đổi điều kiện, môi trường tác chiến là một giải pháp quan trọng để nâng cao khả năng, hiệu quả tác chiến của các đơn vị pháo phòng không. Đây là nội dung cần thực hiện thường xuyên ngay trong thời bình để khi có chiến tranh sẽ giúp cho cán bộ, chiến sĩ và đơn vị có đủ kỹ năng chiến đấu. Theo đó, tập trung huấn luyện các nội dung về phân biệt nhận dạng đặc trưng ngoại hình và đặc tính bay của các loại UAV; các bài bắn mục tiêu đơn, mục tiêu đội hình mật tập; nâng cao trình độ phân tích, đánh giá tình hình, xử lý các tình huống trong các điều kiện khác nhau, nhất là huấn luyện đánh đêm, đánh trong điều kiện thời tiết xấu; tăng cường huấn luyện các nội dung đánh UAV bảo vệ mục tiêu yếu địa, trong các loại hình tác chiến. Các cuộc diễn tập phải đặt ra yêu cầu ngày càng cao hơn, thực chất hơn, gồm: diễn tập chiến thuật, diễn tập chỉ huy cơ quan một cấp hoặc hai cấp. Tuy nhiên, dù diễn tập theo hình thức, mục đích nào, khi kết cấu về địch trong tưởng định cần phải linh hoạt, phù hợp với đặc điểm, xu hướng phát triển UAV của địch, ưu tiên ứng dụng công nghệ mô phỏng, chiến trường ảo. Trong từng tình huống, phải có các phương án sử dụng pháo phòng không phù hợp, linh hoạt, trên cơ sở kế thừa kinh nghiệm chiến đấu và nghệ thuật tác chiến trong chiến tranh trước đây và vận dụng những thành tựu khoa học công nghệ hiện nay. Chú trọng tổ chức diễn tập hiệp đồng với lực lượng phòng không ba thứ quân trong khu vực phòng thủ về hiệp đồng phát hiện, cảnh báo, thông báo, báo động, phối hợp triển khai chế áp, đánh trả, tiêu diệt UAV.

Thứ ba, tổ chức lực lượng, bố trí đội hình chiến đấu, sử dụng hỏa lực phù hợp và vận dụng linh hoạt các hình thức chiến thuật, phương pháp chiến đấu tiêu diệt UAV của địch. Là phương tiện bay chiến đấu hiệu quả, UAV hiện đại thường có kích thước nhỏ, lợi dụng độ bay thấp cơ động lắt léo nên hệ thống trinh sát cảnh báo sớm truyền thống (chỉ radar) có nguy cơ bỏ lọt mục tiêu. Trong khi đó, để tiêu diệt được UAV, việc trước hết cần phải phát hiện ra chúng, kịp thời thông báo, báo động, chỉ thị mục tiêu cho lực lượng chiến đấu bắn tiêu diệt. Bởi vậy, trong tổ chức sử dụng lực lượng, hệ thống quan sát phòng không được xác định là vấn đề quyết định đến khả năng chống bất ngờ, lỡ thời cơ của lực lượng pháo phòng không. Theo đó, hệ thống quan sát phòng không cần được thiết lập bởi sự kết hợp chặt chẽ giữa các đài radar, trạm quan sát điện tử, vọng quan sát mắt, trinh sát tại trận địa và sở chỉ huy để hình thành “mạng lưới” trinh sát liên hoàn bù khuyết cho nhau, không chỉ phát hiện mục tiêu cảnh báo sớm hơn, mà còn tạo thời gian cho quyết định bắn chính xác. Để tăng khả năng hiệu quả, cần bố trí hệ thống đài, trạm quan sát ở các cao điểm, cửa ngõ, hướng chủ công; coi trọng bố trí vọng quan sát mắt để bù thiếu sót radar tại độ cao cực thấp. Đồng thời, tăng cường huấn luyện cho các trinh sát viên ở vọng quan sát nắm đặc trưng ngoại hình và đặc điểm bay của UAV để nhận biết kịp thời và thông báo nhanh chóng.

Trong tổ chức, sử dụng lực lượng pháo phòng không đánh UAV thường theo cụm hỏa lực cấp tiểu đoàn hoặc nhiều tiểu đoàn. Bố trí lực lượng có chiều sâu, hình thành hệ thống hỏa lực đánh địch từ xa vào gần, nhiều tầng, nhiều lớp, tạo khu vực hỏa lực hợp lý có cả chiều rộng và chiều sâu với hệ số bội chồng cao. Khu vực bố trí có thể phân tán nhưng hỏa lực phải tập trung, luôn giữ vững khả năng hỏa lực đan xen, liên tục. Đồng thời linh hoạt cơ động chuyển hóa thế trận, tạo lợi thế đánh địch đạt hiệu quả tác chiến cao, hạn chế sát thương, bảo toàn lực lượng. Xuất phát từ đặc điểm diện tích các UAV thường nhỏ và rất nhỏ, nên phải sử dụng hỏa lực tập trung để tăng mật độ đạn mới có thể đánh tiêu diệt hiệu quả. Theo đó, tổ chức hỏa lực linh hoạt, chọn thời cơ bắn, cự ly bắn thích hợp. Đặc biệt, do cự ly bắn có hiệu quả của các loại pháo phòng không thường nhỏ hơn 6.000 m, trong một số trường hợp việc phát hiện mục tiêu ở cự ly gần,… ảnh hưởng rất lớn đến thời cơ, thời gian bắn (thời gian bắn ngắn), đòi hỏi người chỉ huy phải chú ý chỉ huy linh hoạt, quyết đoán, kết hợp chỉ huy tập trung với chỉ huy phân tán, rút ngắn tối đa thời gian thao tác; khi phát hiệu mục tiêu tiêu diệt kịp thời chỉ huy phân đội xạ kích từ giới hạn xa vùng hỏa lực để kéo dài thời gian bắn, tăng số đạn bắn để nâng cao hiệu quả bắn.

Thứ tư, chuẩn bị tốt công tác bảo đảm. Pháo phòng không là lực lượng được trang bị các loại vũ khí, khí tài chiến đấu có tốc độ bắn cao, tầm bắn và tầm cao hạn chế, khả năng phản ứng nhanh và tính linh hoạt,… đặt ra yêu cầu rất cao đối với công tác bảo đảm (thông tin liên lạc, hậu cần, kỹ thuật, cơ động,...). Thực hiện điều đó, bộ đội pháo phòng không chủ động, tích cực chuẩn bị và phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ với các lực lượng tổ chức hệ thống thông tin liên lạc vững chắc, liên tục, rộng khắp để duy trì chỉ huy liên tục. Xây dựng hệ thống trận địa linh hoạt, đảm bảo mỗi đại đội pháo có 2 đến 3 trận địa trên các hướng gắn với bảo đảm đường cơ động chính và dự bị; công sự chiến đấu, hầm trú ẩn kiên cố để hạn chế thiệt hại khi bị đánh phá. Thực hành bố trí các kho đạn, vũ khí, xe kéo, xăng, dầu, lương thực phân tán trên nhiều khu vực để công tác bảo đảm hậu cần, kỹ thuật không bị gián đoạn; bảo đảm xe kéo, phương tiện vận chuyển phù hợp và hệ thống sửa chữa lưu động để duy trì khả năng cơ động và hoạt động của pháo. Cùng với đó, bên cạnh vai trò là vũ khí chủ yếu tiêu diệt UAV, các trận địa pháo phòng không cũng trở thành mục tiêu quan trọng mà các UAV nhằm vào đánh phá. Vì vậy, cùng với các biện pháp hạn chế tối đa phát xạ điện từ, phát xạ nhiệt từ các trận địa khi xạ kích, lực lượng pháo phòng không cần đặc biệt chú trọng thực hiện tốt sự kết hợp chặt chẽ giữa các biện pháp chiến thuật và kỹ thuật phòng chống vũ khí công nghệ cao, tổ chức ngụy trang giữ bí mật trận địa; bố trí trận địa giả, trận địa nghi binh đánh lừa địch; đồng thời khai thác tối đa đặc điểm phức tạp của địa hình và thời tiết để tổ chức phân tán lực lượng và liên tục cơ động.

Tác chiến phòng, chống UAV trong điều kiện phương tiện này ngày càng hiện đại và xuất hiện nhiều phương thức, thủ đọan tiến công đường không mới đặt ra cho lực lượng pháo phòng không nhiều vấn đề phải giải quyết, với không ít thách thức. Để hoàn thành nhiệm vụ, các đơn vị pháo phòng không phải không ngừng nghiên cứu, phát triển sáng tạo, tìm cách đánh hiệu quả; tổ chức huấn luyện chặt chẽ; xây dựng thế trận, chuẩn bị tốt công tác bảo đảm, thường xuyên đề cao cảnh giác, chấp hành nghiêm chế độ canh trực, kịp thời phát hiện, xử lý kiên quyết, hiệu quả, tiêu diệt các UAV xâm nhập và tập kích đường không, góp phần quản lý, bảo vệ vững chắc vùng trời Tổ quốc.

Đại tá, TS. NGUYỄN PHÚC HẢI - Đại tá, ThS. MAI TUẤN ANH, Học viện Phòng không - Không quân
____________________       

1 - Theo thống kê từ năm 1966 đến năm 1969, đế quốc Mỹ đã sử dụng khoảng hơn 25.000 lần chiếc BQM-34A và 147-J (JB, SE,...) được trang bị các senser, máy ảnh làm việc trong phổ ánh sáng nhìn thấy thâm nhập không phận làm nhiệm vụ trinh sát trên không. Lực lượng phòng không ba thứ quân, nòng cốt là các đơn vị pháo phòng không đã tập trung đánh trả, ngăn chặn có hiệu quả hoạt động của các UAV của địch ở độ cao trung bình, thấp và cực thấp trong thế trận phòng không nhân dân.