Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và xu thế số hóa toàn diện đang tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực đời sống xã hội; yêu cầu xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại đòi hỏi tất yếu phải xây dựng “quân nhân số”, đây là nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết. Tuy nhiên, để thực hiện mục tiêu này, vẫn còn không ít vấn đề đặt ra cần nghiên cứu, trao đổi và đề xuất giải pháp đồng bộ, khả thi.

Hiện nay, chưa có khái niệm chính thức về “quân nhân số”, song, nghiên cứu dưới góc độ thực tiễn, có thể hiểu, đó là những quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức cách mạng trong sáng, nắm vững chuyên môn, tinh thông nghiệp vụ; đồng thời, có tri thức và kỹ năng công nghệ hiện đại, thành thạo công cụ và nền tảng số; biết khai thác, xử lý, ứng dụng dữ liệu, trí tuệ nhân tạo vào công tác lãnh đạo, chỉ huy, quản lý, thực hiện nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và bảo đảm an toàn thông tin, bảo mật quân sự. Đây là lực lượng có khả năng thích ứng nhanh, sáng tạo và xử lý hiệu quả các tình huống trong môi trường số, xây dựng Quân đội hiện đại,... trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của Quân đội ta.

“Quân nhân số” không chỉ phải giỏi công nghệ thông tin, làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại mà còn phải là người quân nhân trung thành tuyệt đối với Đảng, Nhà nước và Nhân dân. Nguồn: baoquankhu2.com.vn

Nhận thức rõ vai trò quan trọng của công tác chuyển đổi số, những năm qua, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đã lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai quyết liệt, thực hiện đồng bộ, toàn diện, thống nhất công tác chuyển đổi số, bảo đảm tiến độ và chất lượng, tạo nền tảng quan trọng trong xây dựng đội ngũ “quân nhân số”. Ban Chỉ đạo cải cách hành chính và chuyển đổi số Bộ Quốc phòng đã ban hành Đề án “Chuyển đổi số trong Bộ Quốc phòng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, với mục tiêu, nội dung, lộ trình thực hiện phù hợp. Qua quá trình tổ chức thực hiện, nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy các cấp về chuyển đổi số ngày càng được nâng cao; các cơ quan, đơn vị đã đưa nội dung chuyển đổi số vào nghị quyết lãnh đạo, kế hoạch công tác thường xuyên và tổ chức thực hiện nghiêm túc. Hạ tầng số, nền tảng tích hợp, mạng truyền số liệu quân sự, thực hiện ký số cá nhân,... từng bước được triển khai thống nhất, đồng bộ, bảo đảm an toàn, bảo mật. Đặc biệt, nhiều mô hình ứng dụng chuyển đổi số trong huấn luyện, bảo đảm hậu cần, kỹ thuật, tài chính, bảo hiểm xã hội,... bước đầu phát huy hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của Quân đội.

Những kết quả trên không chỉ cải thiện điều kiện và môi trường ứng dụng công nghệ hiện đại trong Quân đội mà còn tạo nguồn lực cần thiết để hình thành, phát triển đội ngũ “quân nhân số” đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới. Tuy nhiên, quá trình xây dựng đội ngũ “quân nhân số” cũng xuất hiện những vấn đề thực tiễn đặt ra, cần tiếp tục nghiên cứu, trao đổi và đề xuất các giải pháp tháo gỡ.

Thứ nhất, về nhận thức và trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy. Hiện nay, một số cấp ủy, chỉ huy nhận thức chưa đầy đủ vai trò then chốt của chuyển đổi số và xây dựng “quân nhân số”; trong lãnh đạo và triển khai thực hiện còn thiếu đồng bộ, giải pháp chưa có tầm nhìn dài hạn, nhất là trong đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch và sử dụng “quân nhân số”. Để khắc phục tình trạng này, cấp ủy, chỉ huy các cấp và mỗi cán bộ, chiến sĩ cần thống nhất nhận thức: chuyển đổi số và xây dựng “quân nhân số” là xu thế tất yếu, là nhân tố quyết định khả năng sẵn sàng chiến đấu của Quân đội trong môi trường chiến tranh công nghệ cao. Tập trung quán triệt sâu sắc, thực hiện nghiêm các nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Trung ương, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, nhất là Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW, ngày 29/01/2025 của Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội.

Việc ban hành nghị quyết chuyên đề về chuyển đổi số và xây dựng “quân nhân số” ở các cấp cần được quan tâm, triển khai quyết liệt đi đôi với xây dựng kế hoạch tổ chức thực hiện cụ thể, có kiểm tra, giám sát chặt chẽ, bảo đảm chất lượng, hiệu quả; gắn kết quả triển khai thực hiện với trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy, nhất là người đứng đầu. Đồng thời, lãnh đạo tốt công tác giáo dục chính trị, định hướng tư tưởng để thống nhất ý chí và hành động, quyết tâm đến năm 2026, “100% cán bộ, chiến sĩ có hiểu biết về chuyển đổi số, kiến thức và kỹ năng số, sử dụng các nền tảng, dịch vụ số phục vụ công việc; sử dụng được các thiết bị thông minh để khai thác thông tin, sử dụng nền tảng, dịch vụ số thiết yếu, biết bảo vệ bản thân trên môi trường số”¹.

Thứ hai, về yêu cầu bảo mật quân sự trong môi trường số. Việc số hóa thông tin, dữ liệu, quy trình huấn luyện, phương án tác chiến, biên chế các cơ quan, đơn vị,... tiềm ẩn nguy cơ bị khai thác, xâm nhập, lộ lọt thông tin mật, tối mật. Đây là một khó khăn hiện nay. Vì vậy, theo chúng tôi, các cơ quan Bộ Quốc phòng cần tiếp tục phối hợp nghiên cứu, phát triển hệ thống nền tảng số và mạng nội bộ dùng riêng cho Quân đội, có tính bảo mật cao, song, sử dụng phải thuận tiện và có thể kết nối với các hạ tầng khác. Đồng thời, bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp lý, các quy định về bảo mật và an toàn thông tin, chuẩn mực ứng xử của quân nhân trên nền tảng số, mạng xã hội. Các đơn vị phải kiểm soát chặt chẽ hoạt động sử dụng thiết bị thông minh, tăng cường giám sát hệ thống mạng nội bộ, phòng, chống mã độc, gián điệp. Bên cạnh đó, mỗi quân nhân cần trang bị kỹ năng số đi đôi với kỹ năng tự bảo vệ thông tin cá nhân và bí mật quân sự; tuyệt đối chấp hành nghiêm các quy định về an ninh, an toàn thông tin; kịp thời phát hiện và kiên quyết đấu tranh, ngăn chặn các hành vi chia sẻ thông tin trái phép hoặc tạo sơ hở để các đối tượng xấu khai thác qua các ứng dụng số phổ biến.

Thứ ba, về hạ tầng công nghệ hỗ trợ chuyển đổi số. Hiện nay, hệ thống hạ tầng công nghệ, phần mềm, thiết bị phục vụ chuyển đổi số tại nhiều đơn vị còn thiếu, chưa đồng bộ. Một số phần mềm nội bộ còn đơn giản, thiếu tính kết nối, chưa đáp ứng yêu cầu,… ảnh hưởng đến chất lượng xây dựng “quân nhân số”. Vì vậy, Bộ Quốc phòng cần ưu tiên đầu tư xây dựng hạ tầng số đạt tiêu chuẩn quân sự, phát triển hạ tầng khoa học - công nghệ hiện đại gắn với kế hoạch sử dụng trang bị phù hợp. Triển khai mạng điện toán đám mây quân sự, trung tâm dữ liệu dự phòng, hệ thống lưu trữ xử lý dữ liệu lớn kết nối toàn quân. Các doanh nghiệp, viện nghiên cứu trực thuộc Bộ Quốc phòng tập trung phát triển các phần mềm, ứng dụng số, nhất là các giải pháp mô phỏng huấn luyện, diễn tập ảo để nâng cao hiệu quả đào tạo, huấn luyện, giảm chi phí nhưng vẫn nâng cao hiệu quả thực hành. Đồng thời, huy động nguồn lực xã hội phù hợp theo đúng quy định của pháp luật; tăng cường phối hợp, hợp tác và chủ động học tập kinh nghiệm của các cơ quan, đơn vị trong và ngoài Quân đội về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; gắn đầu tư hạ tầng với đào tạo nhân lực, bảo đảm mọi quân nhân có điều kiện tiếp cận, sử dụng công nghệ hiện đại, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong kỷ nguyên số.

Phần thi “Quân nhân số” tại Hội thi của Trung đoàn 292, Sư đoàn Phòng không 377. Nguồn: phongkhongkhongquan.vn

Thứ tư, về nguồn nhân lực xây dựng “quân nhân số” hiện nay. Chuyển đổi số trong Quân đội thời gian qua đã đạt được những kết quả bước đầu rất quan trọng, song nhìn chung trình độ, kỹ năng số của quân nhân còn chưa đồng đều; một số cán bộ lãnh đạo, chỉ huy còn hạn chế năng lực số, thực hiện chuyển đổi số ít nhiều còn mang tính hình thức, chưa gắn với nhiệm vụ. Để khắc phục, các cơ quan, đơn vị cần quán triệt, triển khai hiệu quả “Khung kiến thức, kỹ năng số cơ bản và Hướng dẫn đánh giá, xác nhận hoàn thành mức độ phổ cập kỹ năng số trong Quân đội” theo Quyết định số 3039/QĐ-BQP, ngày 25/6/2025 của Bộ Quốc phòng. Trong đó xác định lộ trình, quyết tâm thực hiện theo tinh thần “rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ kết quả, rõ thời hạn hoàn thành và khả thi”; người đứng đầu phải gương mẫu thực hiện chỉ đạo, điều hành, xử lý văn bản trên môi trường điện tử. Bên cạnh đó, các học viện, nhà trường trong Quân đội cần đẩy mạnh đào tạo, cập nhật kiến thức, kỹ năng số cho học viên; các đơn vị tập trung triển khai thực chất phong trào “Bình dân học vụ số” nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng số cơ bản cho bộ đội; đồng thời, tập huấn chuyên sâu cho lực lượng nòng cốt trong lĩnh vực công nghệ cao, tác chiến mạng, kỹ thuật quân sự. Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn, các diễn đàn số, các cuộc thi sáng kiến, giải pháp ứng dụng công nghệ mới; các mô hình, phong trào lan tỏa kỹ năng số trong các cơ quan, đơn vị. Cùng với đó, mỗi quân nhân cần phát huy tinh thần tự giác, đam mê nghiên cứu tìm hiểu, từ đó chủ động tự học, tự rèn, thành thạo kỹ năng, đủ khả năng tự bảo vệ và khai thác công nghệ số.

Thứ năm, về cơ chế, chính sách. Hiện nay, hệ thống cơ chế, chính sách trong xây dựng “quân nhân số” chưa đồng bộ, tiêu chí đánh giá chưa thống nhất, cơ chế khuyến khích còn hạn chế; việc phối hợp giữa các cơ sở nghiên cứu với doanh nghiệp công nghệ chưa chặt chẽ. Vì vậy, các cơ quan chức năng cần phối hợp rà soát, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, tháo gỡ vướng mắc về thể chế nhằm hỗ trợ và đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số, công tác phổ cập kỹ năng số cho mọi quân nhân. Ban hành quy chế quản lý, đào tạo, sử dụng “quân nhân số” thống nhất toàn quân; quy định rõ tiêu chí, chuẩn năng lực số phù hợp từng chức trách, nhiệm vụ. Thiết lập cơ chế khuyến khích như: ưu tiên đào tạo, bổ nhiệm, khen thưởng những quân nhân đạt chuẩn, có sáng kiến số hóa hiệu quả; có chính sách ưu tiên hỗ trợ nghiên cứu, ứng dụng công nghệ trong huấn luyện, học tập, công tác. Đồng thời, hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Quân đội với doanh nghiệp, viện nghiên cứu, cơ sở đào tạo ngoài Quân đội để cập nhật nhanh tiến bộ công nghệ, bảo đảm bí mật quân sự, an toàn thông tin và chủ quyền số. Xây dựng hệ thống quản lý hồ sơ “quân nhân số” kết nối toàn quân, phục vụ quy hoạch, luân chuyển cán bộ theo năng lực số. Ban hành cơ chế, chính sách bảo đảm môi trường học tập, làm việc tích cực, hỗ trợ quân nhân trong quá trình chuyển đổi số. Tăng cường công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết, kịp thời điều chỉnh, bảo đảm tính khả thi, bền vững, góp phần hình thành lực lượng “quân nhân số” trong toàn quân.

Xây dựng “quân nhân số” là nhiệm vụ chiến lược lâu dài, đòi hỏi tư duy đột phá, cách tiếp cận đồng bộ và triển khai linh hoạt. Đây không phải là xu hướng nhất thời, mà là yêu cầu căn bản để Quân đội ta giữ vững vai trò là lực lượng nòng cốt bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên số. Bài viết đề xuất một số giải pháp, cấp ủy, chỉ huy, cơ quan, đơn vị có thể nghiên cứu, vận dụng, cụ thể hóa theo hướng: thống nhất nhận thức, đầu tư con người, bảo đảm công nghệ, hoàn thiện cơ chế, định hình mô hình.

Khi người quân nhân làm chủ không gian số, Quân đội mới có thể làm chủ chiến tranh trong môi trường số, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.

Đại tá, TS. NGUYỄN ĐỖ PHÚ, Trường Sĩ quan Chính trị
______________________        

1 - Kế hoạch số 3760-KH/BCĐ, ngày 23/4/2025 của Ban Chỉ đạo về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số về “Triển khai phong trào “Bình dân học vụ số” trong Quân đội”.