Trước cơ hội và thách thức đan xen trong kỷ nguyên bùng nổ của khoa học, công nghệ và yêu cầu bức thiết về chuyển đổi số, để nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo ở Học viện Hải quân, cùng với thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số là vấn đề cấp thiết, cần quan tâm nghiên cứu, đề xuất những giải pháp mang tính đột phá, hiệu quả.

Những năm qua, Học viện Hải quân luôn phát huy tốt vai trò tiên phong, “mũi nhọn đột kích”, trực tiếp đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực cho Quân chủng Hải quân, đáp ứng yêu cầu bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. Tuy nhiên, trước sự phát triển như vũ bão của khoa học, công nghệ và yêu cầu hiện đại hóa Quân chủng, công tác giáo dục, đào tạo ở Học viện đã và đang đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết, nhất là về năng lực làm chủ khí tài hiện đại, công nghệ tiên tiến và tác chiến trong môi trường phức tạp, phức hợp của người học.

Huấn luyện thực hành pháo tàu cho học viên.

Trước tình hình đó, nhất quán quan điểm: phát triển và ứng dụng mạnh mẽ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là yếu tố then chốt để xây dựng lực lượng Hải quân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại của Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân chủng Hải quân, Học viện xác định: đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là kim chỉ nam, “lời giải” cho “bài toán” nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Từ thực tiễn giáo dục, đào tạo ở Học viện thời gian qua, để hiện thực hóa chủ trương trên, bài viết xin đề xuất một số giải pháp chủ yếu sau:

Một là, xây dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách tăng cường, đẩy mạnh sự lãnh đạo, chỉ đạo hiện thực hóa mục tiêu đột phá về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo. Đây là giải pháp nền tảng, mở đường, tạo động lực, môi trường thuận lợi cho quá trình đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số ở Học viện hiện nay. Theo đó, các quy định, chế độ, chính sách cần đi trước một bước, bao quát ngay từ việc đầu tư, mua sắm, quản lý, khai thác hiệu quả hạ tầng số, thiết bị công nghệ cao phục vụ trực tiếp giáo dục, đào tạo và nghiên cứu khoa học đến việc xây dựng cơ chế đặc thù trong tuyển dụng, thu hút, đãi ngộ nguồn nhân lực chất lượng cao, các chuyên gia giỏi về khoa học, công nghệ, chuyển đổi số. Một trong những ưu tiên hàng đầu là rà soát, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động ứng dụng công nghệ mới, thử nghiệm các mô hình giáo dục sáng tạo trên nền tảng số. Chú trọng các cơ chế, chính sách khuyến khích mạnh mẽ hoạt động nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao công nghệ, đi đôi với bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, khai thác hiệu quả các sản phẩm số, học liệu số, phần mềm mô phỏng của Học viện. Cơ chế tài chính cũng cần được đổi mới theo hướng linh hoạt, ưu tiên ngân sách cho các dự án trọng điểm nhằm xây dựng, nâng cấp hạ tầng số, phòng thí nghiệm, trung tâm mô phỏng và phát triển học liệu số chất lượng cao.

Trên cơ sở đó, cấp ủy, chỉ huy các cấp tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo với quyết tâm chính trị cao, tầm nhìn đột phá. Từng cơ quan, đơn vị chủ động xây dựng kế hoạch thực hiện với lộ trình cụ thể, phân công trách nhiệm rõ ràng; thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, đề cao trách nhiệm trong từng khâu, từng bước của quá trình thực hiện, kịp thời phát hiện, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc nảy sinh. Tập trung ưu tiên nguồn lực cho các cấu phần cốt lõi của quá trình chuyển đổi số, như: hoàn thiện hạ tầng mạng, đầu tư thiết bị đầu cuối; phát triển các nền tảng số dùng chung; hệ thống quản lý học tập (LMS), hệ thống thông tin quản lý nhà trường (MIS) và xây dựng các phần mềm mô phỏng phức tạp, chuyên sâu. Đồng thời, chú trọng xây dựng văn hóa số, nâng cao nhận thức, kỹ năng số cho cán bộ, giảng viên, nhân viên, học viên, v.v.

Hai là, chú trọng xây dựng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là ở các ngành, lĩnh vực mũi nhọn. Đầu tư đồng bộ vào nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố cốt lõi để từng cá nhân trở thành động lực chính cho quá trình chuyển đổi số, hiện đại hóa quá trình giáo dục, đào tạo. Nguồn nhân lực chất lượng cao ở Học viện bao gồm đội ngũ giảng viên, nhà khoa học, cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật, nhân viên hỗ trợ và học viên. Đối với đội ngũ giảng viên, nhà khoa học và cán bộ quản lý, cần có chiến lược tổng thể từ tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng đến đãi ngộ. Chính sách tuyển dụng phải đủ hấp dẫn để thu hút những người giỏi, đặc biệt là các chuyên gia về công nghệ thông tin, khoa học dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng và các lĩnh vực kỹ thuật quân sự mũi nhọn. Cùng với đó, công tác đào tạo lại, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ này cần được chú trọng thường xuyên để cập nhật kiến thức chuyên môn, bồi dưỡng kỹ năng sư phạm hiện đại, nâng cao năng lực khai thác, ứng dụng công nghệ, nền tảng số vào từng khâu, từng bước của quá trình dạy học. Xây dựng môi trường làm việc thuận lợi, được tiếp cận với công nghệ tiên tiến, tạo điều kiện để tiến hành các nghiên cứu lớn, giải quyết các bài toán khó từ thực tiễn và chuyển giao kết quả nghiên cứu vào quá trình đào tạo. Đối với đội ngũ cán bộ kỹ thuật và nhân viên chuyên môn - lực lượng nòng cốt trong việc vận hành, bảo trì, làm chủ hạ tầng số, thiết bị mô phỏng và phòng thí nghiệm hiện đại của Học viện, cần có kế hoạch đào tạo chuyên sâu, định kỳ cập nhật kiến thức về các công nghệ mới.

Học viên tác nghiệp vị trí tàu thời gian thực tại phòng học chuyên dùng.

Đối với các đối tượng học viên, để đạt mục tiêu là đào tạo ra thế hệ cán bộ Hải quân có “tư duy số” và năng lực ứng dụng khoa học, công nghệ thành thạo, đòi hỏi phải tích hợp mạnh mẽ nội dung về công nghệ thông tin, khoa học dữ liệu, an ninh mạng và các công nghệ liên quan vào chương trình đào tạo từ sớm. Chú trọng đổi mới phương pháp dạy và học để hình thành kỹ năng tự học, tự nghiên cứu, giải quyết vấn đề trong môi trường số, thích ứng nhanh với sự thay đổi của công nghệ. Xây dựng môi trường học tập tương tác cao, sử dụng các nền tảng số hiện đại giúp người học làm quen và thành thạo các công cụ số ngay trong quá trình học tập.

Ba là, đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp đào tạo theo hướng hiện đại, ứng dụng. Đây là khâu then chốt để đưa khoa học, công nghệ và chuyển đổi số thẩm thấu sâu vào từng giờ giảng, bài học và hoạt động thực hành, trực tiếp nâng cao chất lượng đào tạo. Nội dung, chương trình đào tạo cần được rà soát, cập nhật, xây dựng mới, bám sát sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ quân sự thế giới, trong nước có khả năng ứng dụng sâu rộng trong lĩnh vực hải quân; phản ánh kịp thời những tiến bộ mới nhất về cấu tạo, nguyên lý hoạt động, khai thác, bảo quản, sửa chữa và chiến thuật sử dụng các loại vũ khí trang bị kỹ thuật mới, hiện đại mà Quân chủng Hải quân đang và sẽ được trang bị. Cùng với đó, cần tăng cường các học phần, môn học mang tính liên ngành, tích hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực, về chuyển đổi số, an ninh mạng, quản lý dữ liệu lớn, ứng dụng AI trong quân sự để không chỉ giúp người học có cái nhìn hệ thống, toàn diện, khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp trong thực tế, mà còn trang bị tư duy, kỹ năng, năng lực giải quyết vấn đề trên môi trường số trong bối cảnh tri thức, công nghệ thay đổi nhanh chóng.

Song song với đó, cần đẩy mạnh ứng dụng các phương pháp đào tạo hiện đại, tích cực, lấy người học làm trung tâm, tăng cường tính tương tác và ứng dụng công nghệ. Tích hợp sâu rộng các hệ thống mô phỏng, trung tâm thực hành hiện đại các công nghệ mới vào chương trình đào tạo để tạo môi trường học tập nhập vai, trực quan sinh động, giúp người học dễ dàng tiếp thu kiến thức, thực hành các thao tác phức tạp, xử lý tình huống nguy hiểm trước khi tiếp cận trang bị thật. Tích cực ứng dụng các phương pháp dạy học dựa trên vấn đề, nghiên cứu tình huống, dạy học dự án, trải nghiệm thực tế nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo, khả năng làm việc nhóm và kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn của học viên. Đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số vào phương pháp giảng dạy, khai thác tối đa hiệu quả của các nền tảng quản lý học tập, bài giảng điện tử tương tác, học liệu multimedia, các công cụ trực tuyến cho phép tương tác hai chiều để tổ chức dạy học hỗn hợp; kết hợp linh hoạt giữa học trực tiếp với trực tuyến, qua các khóa E-learning tự học có hướng dẫn.

Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập cần được đổi mới theo hướng ứng dụng công nghệ số, đa dạng hóa hình thức để đo lường năng lực thực chất của người học thông qua hoạt động trên LMS, tham gia thảo luận trực tuyến, trên các hệ thống mô phỏng hoặc sử dụng các phần mềm kiểm tra trực tuyến với ngân hàng câu hỏi đa dạng, đảm bảo tính khách quan, công bằng và cung cấp phản hồi kịp thời để học viên điều chỉnh phương pháp học tập của mình.

Bốn là, tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu khoa học ứng dụng và chuyển giao kết quả phục vụ nhiệm vụ giáo dục, đào tạo. Cần tập trung xác định các hướng nghiên cứu trọng điểm, ưu tiên các đề tài có tính ứng dụng cao, bám sát thực tiễn khai thác, sử dụng các loại vũ khí trang bị kỹ thuật hiện đại, nghệ thuật tác chiến hải quân trong môi trường công nghệ cao và các vấn đề đặt ra từ quá trình chuyển đổi số, như: ứng dụng AI trong phân tích tình báo, an ninh mạng hàng hải; tối ưu hóa hoạt động tàu thuyền bằng dữ liệu lớn; phát triển hệ thống chỉ huy, điều khiển trên nền tảng số, v.v. Khuyến khích cán bộ, giảng viên và học viên tham gia nghiên cứu khoa học ngay từ sớm; chú trọng xây dựng các nhóm nghiên cứu liên ngành, có sự tham gia của giảng viên, cán bộ kỹ thuật và học viên giỏi. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại, đẩy mạnh công bố kết quả nghiên cứu trên các tạp chí khoa học uy tín trong nước và quốc tế.

Cùng với đó, xây dựng cơ chế, chính sách, quy trình chuyển giao kết quả nghiên cứu nhanh, hiệu quả. Đẩy nhanh quá trình tích hợp kết quả nghiên cứu khoa học vào nội dung bài giảng, giáo trình, tài liệu tham khảo; phát triển các mô hình học cụ, thiết bị huấn luyện, phần mềm mô phỏng, trực tiếp giải quyết các vấn đề kỹ thuật, chiến thuật đặt ra từ các đơn vị cơ sở. Đặc biệt, cần liên kết, hợp tác chặt chẽ với đơn vị cơ sở, các viện nghiên cứu chuyên ngành trong và ngoài Quân đội có thế mạnh về khoa học, công nghệ để đẩy mạnh nghiên cứu khoa học ứng dụng, chuyển giao kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.

Ứng dụng sâu rộng, hiệu quả khoa học, công nghệ và chuyển đổi số vào giảng dạy, huấn luyện, nghiên cứu khoa học là con đường tất yếu, trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, xây dựng Học viện Hải quân thành “Nhà trường thông minh, chuẩn hóa, hiện đại”, khẳng định vị thế, uy tín là trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học hàng đầu của Quân đội và đất nước về lĩnh vực hải quân.

Đại tá, TS. PHAN THÀNH CHUNG - Đại tá, ThS. BÙI SỸ HUY, Học viện Hải quân