Cách đây 60 năm (từ ngày 12 đến ngày 27/11/1965), quân và dân miền Đông Nam Bộ mở chiến dịch tiến công Bàu Bàng - Dầu Tiếng. Đây là một trong những chiến dịch tiêu biểu của Quân Giải phóng miền Nam trong những năm đầu kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; có hiệu suất chiến đấu cao, với nhiều nét nghệ thuật quân sự đặc sắc, trong đó có nghệ thuật đánh trận then chốt mở đầu, tạo đột biến và thúc đẩy Chiến dịch giành thắng lợi hoàn toàn.

Thắng lợi liên tiếp của quân và dân ta ở các Chiến dịch Bình Giã, Ba Gia, Đồng Xoài trong cuối năm 1964, đầu năm 1965 khiến chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ - ngụy bị phá sản. Để cứu vãn tình thế và tiếp tục chiến tranh, đế quốc Mỹ chuyển sang tiến hành chiến lược “Chiến tranh cục bộ”, ồ ạt đưa quân viễn chinh và quân một số nước chư hầu vào trực tiếp tham chiến ở chiến trường miền Nam. Trên hướng Bắc và Tây Bắc Sài Gòn, Mỹ điều động Lữ đoàn bộ binh 3 (thuộc Sư đoàn bộ binh 1 - Sư đoàn “Anh cả đỏ”) lên chiếm đóng tại khu vực Lai Khê, Bàu Bàng, phối hợp với Trung đoàn bộ binh 7 quân ngụy, tạo nên những “quả đấm thép” trên địa bàn chiến lược, mở các đợt hành quân “tìm và diệt”, hòng “đập nát” các đơn vị chủ lực và “phá tan” vùng giải phóng của ta.

Tượng đài chiến thắng Bàu Bàng.

Về ta, thực hiện quyết tâm của Trung ương Đảng và để phối hợp với Chiến dịch Plei Me ở Mặt trận Tây Nguyên, tại miền Đông Nam Bộ, Quân ủy và Bộ Tư lệnh Miền quyết định mở chiến dịch tiến công địch ở khu vực Bàu Bàng - Dầu Tiếng nhằm tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch, hỗ trợ cho đấu tranh chính trị ở ven đô. Lực lượng tham gia Chiến dịch gồm: Sư đoàn Bộ binh 9, Tiểu đoàn địa phương tỉnh Bình Dương cùng lực lượng du kích và Nhân dân Bàu Bàng, Đồng Sổ, Dầu Tiếng. Thực hiện mục tiêu đã đề ra, ngay từ tháng 10/1965, Bộ Tư lệnh Chiến dịch đã triển khai công tác chuẩn bị theo phương án đánh điểm ở chi khu Dầu Tiếng để kéo viện ra diệt; đồng thời, dự kiến phương án phản công nếu quân địch chủ động tiến công trước. Vì vậy, khi phát hiện Lữ đoàn bộ binh 3 Mỹ cơ động lên Bàu Bàng, Bộ Tư lệnh Chiến dịch đã sử dụng Sư đoàn bộ binh 9 (thiếu 01 trung đoàn) nhanh chóng chớp thời cơ, tổ chức tập kích khi quân địch vừa chuyển vào tạm dừng. Trận tập kích giành thắng lợi vang dội, ta đánh thiệt hại nặng Lữ đoàn bộ binh 3, Sư đoàn bộ binh 1 - đơn vị thiện chiến, tinh nhuệ của Mỹ. Đây là trận tập kích lớn quân Mỹ và cũng là trận then chốt mở đầu chiến dịch có hiệu suất chiến đấu cao với nhiều nét nổi bật về nghệ thuật chỉ đạo, điều hành tác chiến.

Một là, bám sát, nắm chắc tình hình địch, xác định đúng thời cơ tập kích, tổ chức chuẩn bị chiến đấu nhanh. Trong tập kích địch tạm dừng, trạng thái của địch liên tục thay đổi, đội hình quân địch biến động cao, vì vậy, chỉ có bám sát, nắm chắc, đánh giá, kết luận đúng về địch thì mới có quyết tâm chiến đấu chính xác. Nhận thức rõ điều đó, Bộ Tư lệnh Chiến dịch và cơ quan tham mưu đã chỉ đạo lực lượng trinh sát của Sư đoàn bộ binh 9 và bộ đội địa phương, du kích ấp Bàu Bàng, Đồng Sổ bám sát, nắm chắc “nhất cử, nhất động” của Lữ đoàn bộ binh 3 quân Mỹ đóng ở Bến Cát, Lai Khê, nhất là khi chúng cơ động lực lượng  theo Quốc lộ 13 và Tỉnh lộ 16 (đoạn đi Chơn Thành), nống ra tạm dừng ở khu vực Bàu Bàng - Đồng Sổ. Thực tiễn, địch đã tổ chức cơ động 02 tiểu đoàn trên Quốc lộ 13 và Tỉnh lộ 16 nhưng vị trí tạm dừng không hoàn toàn như ta dự kiến (cụm ở Bắc ấp chiến lược Bàu Bàng di chuyển xuống tạm dừng ở Tây Nam của ấp, cụm ở Nam ấp Đồng Sổ di chuyển lên tạm dừng ở Bắc của ấp), nhưng do thường xuyên bám sát, nắm chắc địch nên các đơn vị đã kịp thời điều chỉnh quyết tâm chiến đấu. Nhờ đó, khi nổ súng, các hướng, mũi của ta đã tập kích “đúng và trúng” các mục tiêu, nhanh chóng thọc sâu đánh vào sở chỉ huy tiểu đoàn và trận địa hỏa lực của địch, đạt hiệu suất chiến đấu cao.

Trên cơ sở bám sát, nắm chắc, đánh giá đúng về địch, Bộ Tư lệnh Chiến dịch đã xác định chính xác thời cơ tập kích. Khi phát hiện quân Mỹ sử dụng 02 tiểu đoàn từ Lai Khê nống ra tạm dừng khu vực Bàu Bàng - Đồng Sổ, Bộ Tư lệnh Chiến dịch nhận định: thời cơ tiêu diệt địch ngoài công sự xuất hiện và quyết tâm tiến hành trận then chốt mở đầu chiến dịch ngay trong đêm. Đây là quyết định hết sức chính xác, thể hiện tư duy sáng tạo, nhạy bén, khả năng phân tích khoa học của Bộ Tư lệnh Chiến dịch và cơ quan. Bởi vì khi đó, quân Mỹ mới chuyển vào tạm dừng, công sự, trận địa, hệ thống vật cản còn sơ sài; lực lượng, phương tiện bộc lộ ngoài công sự (xe thiết giáp của địch bố trí theo các trục đường, không có công sự, vật cản); khả năng chỉ huy, hiệp đồng, hỗ trợ lẫn nhau hạn chế. Nếu giữ được bí mật, bao vây, áp sát, bất ngờ tiến công, nhanh chóng thọc sâu, chia cắt các cụm quân địch tạm dừng, giữa bộ binh và xe tăng, thiết giáp thì chúng sẽ không kịp trở tay, nhanh chóng bị tiêu diệt. Nếu không tập kích ngay, địch có thời gian củng cố công sự, trận địa, bố trí thêm vật cản, tăng cường các hoạt động trinh sát,… thì ta sẽ gặp nhiều khó khăn, yếu tố bí mật, bất ngờ có thể không còn, hiệu suất chiến đấu sẽ không cao.

Không bỏ lỡ thời cơ tiêu diệt địch, Bộ Tư lệnh Chiến dịch đã chỉ đạo Sư đoàn bộ binh 9 nhanh chóng cơ động lực lượng về hướng ấp Bàu Bàng. Quá trình cơ động, tổ chức bộ phận cán bộ đi trước gồm: Sư đoàn trưởng, các trung đoàn trưởng và một số tiểu đoàn trưởng, có nhiệm vụ nắm nhanh và chắc tình hình, từng bước hoàn chỉnh quyết tâm chiến đấu; lực lượng còn lại vừa chỉ huy bộ đội hành quân vừa tiến hành công tác chuẩn bị và kịp thời bổ sung nhiệm vụ. Nhờ chuẩn bị chiến đấu nhanh, các hướng, mũi tập kích của ta đã triển khai đội hình bảo đảm thời gian, hình thành thế bao vây, chia cắt ngay từ đầu; giữ được yếu tố bí mật, bất ngờ tiến công, đánh thiệt hại nặng 02 tiểu đoàn quân Mỹ tinh nhuệ, có vũ khí, trang bị, phương tiện chiến đấu hiện đại được cho là “niềm kiêu hãnh” và “tự hào” của lục quân Mỹ.

Hai là, chuyển hóa thế trận linh hoạt, hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ. Thắng lợi của trận then chốt Bàu Bàng được kết hợp bởi nhiều yếu tố, trong đó có nghệ thuật chuyển hóa thế trận, hiệp đồng chiến đấu - đánh dấu bước phát triển của công tác tham mưu chiến dịch tiến công của bộ đội chủ lực Miền trong giai đoạn đầu tác chiến với quân Mỹ. Qua phân tích tình hình địch, ta, Bộ Tư lệnh Chiến dịch xác định: tổ chức tiến công Chiến đoàn 7 ngụy ở Chi khu Dầu Tiếng là trận mở màn Chiến dịch để diệt viện binh của địch, trận mở màn có thể là trận phục kích hoặc tập kích; đồng thời, xác định thêm phương án phản công nếu quân Mỹ nống ra Đường 13 và Đường 16. Vì thế, sau khi biết được quân Mỹ nống ra Đường 13 và Đường  16, tạm dừng ở khu vực Bàu Bàng, Đồng Sổ, Bộ Tư lệnh Chiến dịch đã kịp thời điều chỉnh quyết tâm sang phương án phản công, xác định lại hướng, mục tiêu tiến công; đồng thời, tập trung lớn lực lượng, phương tiện, hỏa lực, tập kích vào đội hình quân Mỹ tạm dừng.

Do công tác chuẩn bị gấp, thời gian rất ngắn, đường cơ động từ vị trí tập kết đến vị trí triển khai đội hình chiến đấu xa, lại trên nhiều hướng, mũi khác nhau, nên các đơn vị chủ yếu hành động theo kế hoạch hiệp đồng. Thực tiễn Chiến dịch cho thấy, khi thời gian nổ súng bắt đầu mới chỉ có Tiểu đoàn bộ binh 1 vào vị trí triển khai, song không để mất thời cơ và giữ yếu tố bất ngờ, nên Sư đoàn bộ binh 9 vẫn quyết định cho Tiểu đoàn bộ binh 1 nổ súng tiến công tiêu diệt địch. Đây cũng là hiệu lệnh cho các đơn vị còn lại nhanh chóng cơ động, triển khai đội hình áp sát địch, tiến công các mục tiêu theo quyết tâm. Nhờ hiệp đồng chặt chẽ giữa các hướng, mũi, giữa bộ binh và hỏa lực, giữa bộ đội chủ lực và địa phương theo kế hoạch thống nhất, quân ta đã linh hoạt chuyển hóa nhanh phương án tác chiến từ đánh địch trong công sự sang tập kích địch tạm dừng, nắm chắc thời cơ, chỉ huy quyết đoán tiến công địch; luôn giành và giữ quyền chủ động, liên tục tạo lập thế trận có lợi, khiến 02 cụm quân Mỹ không kịp trở tay, bị động chống đỡ các đòn tập kích bất ngờ của ta, dẫn đến thất bại.

Ba là, vận dụng cách đánh phù hợp. Trận tập kích quân địch ở Bàu Bàng là trận đầu tiên ta sử dụng lực lượng tập trung quy mô cấp sư đoàn (thiếu), tập kích địch trong điều kiện thời gian chuẩn bị rất ngắn, đối tượng tác chiến là quân Mỹ. Theo đó, để bảo đảm chắc thắng, ta tổ chức tiến công từ nhiều hướng, mũi, hình thành thế bao vây chia cắt địch ngay từ đầu: Tiểu đoàn bộ binh 5 ở Tây Bắc Đồng Sổ tiến công chia cắt cụm quân số 1 và 2 của địch, sau đó phát triển tiêu diệt địch ở cụm số 2; Tiểu đoàn bộ binh 1, 4 và 6 hình thành thế bao vây cụm số 1 ở Bàu Bàng từ hướng Tây, Bắc và Đông Bắc, hình thành các hướng, mũi tiêu diệt Sở chỉ huy Lữ đoàn bộ binh 3 và trận địa pháo binh của địch; Trung đoàn bộ binh 3 (thiếu) bố trí ở Tây của Đồng Sổ phối hợp cùng Tiểu đoàn bộ binh 5 ngăn chặn địch từ Lai Khê lên; đồng thời, tiêu diệt cụm quân số 2 của địch ở Đồng Sổ.

Vận dụng nghệ thuật chia địch ra mà đánh, vây địch lại mà diệt, ngay từ đầu ta đã sử dụng Tiểu đoàn bộ binh 5 nhanh chóng chia cắt giữa 02 cụm quân địch, khiến chúng không thể chi viện hỗ trợ được cho nhau. Tận dụng kết quả có lợi, Tiểu đoàn bộ binh 6 hiệp đồng chặt chẽ với Tiểu đoàn bộ binh 1 thọc sâu nhanh, đánh trúng sở chỉ huy và trận địa pháo binh của địch khiến chúng rối loạn, tạo điều kiện cho các hướng, mũi phát triển tiến công thuận lợi. Khi nổ súng, mặc dù thông tin chỉ huy có lúc bị gián đoạn, nhưng nhờ cán bộ, chiến sĩ có quyết tâm chiến đấu cao, tư tưởng tích cực chủ động tiến công địch, hiệp đồng chiến đấu theo kế hoạch nên đã nhanh chóng áp sát, bao vây, thọc sâu, chia cắt; kết hợp chặt chẽ giữa phát huy sức mạnh của binh lực và hoả lực, đột kích chính diện với vu hồi vào bên sườn phía sau đội hình địch và chỉ trong thời gian ngắn ta đã đập vỡ từng cụm quân tinh nhuệ Mỹ, giành thắng lợi. Đặc biệt, để hạn chế sức mạnh hỏa lực của địch, các đơn vị tập trung diệt xe tăng, xe thiết giáp khiến quân địch mất chỗ dựa; qua đó, ta đã phá được thủ đoạn tạm dừng lấy xe tăng, thiết giáp làm “vỏ bọc cứng” bên ngoài. Bám sát phương châm “nắm thắt lưng địch mà đánh”, các đơn vị luôn áp sát, tạo thế cài xen với địch, nên hạn chế được sức mạnh không quân, pháo binh; đồng thời không cho chúng kịp phân tuyến, bị động, lúng túng đối phó, dẫn đến thất bại.

Trận then chốt mở đầu Chiến dịch tập kích địch ở Bàu Bàng, Đồng Sổ thắng lợi đã tạo đột biến, tạo thế và lực cho ta tiến hành trận đánh tiếp theo và hoàn thành trận then chốt thứ hai ở Dầu Tiếng. Thắng lợi của Chiến dịch Bàu Bàng - Dầu Tiếng là “gáo nước lạnh” dội vào những nỗ lực của Mỹ -  ngụy trong chiến lược “Chiến tranh cục bộ”. Những bài học về nghệ thuật đánh trận then chốt mở đầu chiến dịch cần tiếp tục nghiên cứu, vận dụng sáng tạo, phát triển trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.

Đại tá, TS. NGUYỄN VĂN PHÚC