I. Ra đời trong đấu tranh cách mạng, trưởng thành cùng sự phát triển của lực lượng vũ trang nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng

II. Bối cảnh mới, quyết sách chiến lược, kết quả bước đầu và những vấn đề đặt ra trong tổ chức, xây dựng cơ quan quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh”

Bối cảnh mới

Trước bối cảnh thế giới đang trải qua những thay đổi mang tính thời đại, hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn diễn ra gay gắt, xung đột vũ trang diễn ra ở nhiều khu vực, với quy mô lớn và phức tạp hơn. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục phát triển năng động, song cũng là trọng điểm cạnh tranh quyết liệt giữa các nước lớn; tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, biển đảo, trong đó có khu vực Biển Đông tiếp tục diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ bất ổn. Sự phát triển mạnh của khoa học - công nghệ, nhất là trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, vũ khí chính xác cao, làm thay đổi phương thức chiến tranh hiện đại.

Đại tướng Phan Văn Giang chủ trì Hội nghị giao nhiệm vụ cho các cơ quan, đơn vị nghiên cứu, đề xuất tổ chức quân sự địa phương tháng 02/2025. Nguồn: qdnd.vn

Ở trong nước, sau gần 40 năm đổi mới, cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế của đất nước ngày càng được nâng lên, chúng ta đã tích lũy được nền tảng thế và lực, hội tụ đủ những điều kiện cần thiết để đưa đất nước bước vào thời kỳ phát triển mới, thời kỳ hiện thực hóa mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, 100 năm thành lập Nước. Mặc dù vậy, đất nước ta vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức đan xen; các thế lực thù địch, phản động không ngừng đẩy mạnh chiến lược “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, thực hiện âm mưu “phi chính trị hóa” Quân đội. Chúng triệt để lợi dụng không gian mạng và những thiếu sót trong quản lý, điều hành của các cấp, ngành, địa phương để xuyên tạc, gây nhiễu loạn thông tin, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc, làm suy giảm niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và Quân đội, từng bước làm suy yếu nền quốc phòng toàn dân. Cùng với đó, các thách thức an ninh phi truyền thống, như: an ninh mạng, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh,... đã và đang tác động sâu sắc đến ổn định chính trị, tăng trưởng kinh tế, trật tự, an toàn xã hội và đời sống Nhân dân, v.v.

Bối cảnh đó đã và đang đặt ra những yêu cầu mới, toàn diện và cấp thiết hơn trong việc phải gắn kết chặt chẽ hơn nữa giữa hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, điều đó đòi hỏi trong khi đặt trọng tâm vào nhiệm vụ xây dựng, phát triển đất nước, chúng ta không một chút lơi lỏng nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Muốn vậy, phải quán triệt và thực hiện sâu sắc chủ trương của Đảng: coi phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm; xây dựng Đảng là then chốt; phát triển văn hóa, con người là nền tảng; tăng cường quốc phòng, an ninh và đẩy mạnh đối ngoại, hội nhập quốc tế là trọng yếu, thường xuyên. Theo đó, để bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong kỷ nguyên mới, đòi hỏi phải tiếp tục đổi mới tư duy, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, nâng cao năng lực dự báo, khả năng ứng phó linh hoạt, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc phù hợp với điều kiện mới; trong đó, xây dựng từng địa phương vững mạnh toàn diện, có khả năng phản ứng nhanh, hiệu quả trước mọi tình huống, bảo vệ vững chắc Tổ quốc từ sớm, từ xa, ngay từ cơ sở là vấn đề có ý nghĩa rất quan trọng, cấp thiết cả trước mắt và lâu dài.

Quyết sách chiến lược của Đảng

Trước yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong thời kỳ mới, Đảng ta đã có nhiều chủ trương, giải pháp chiến lược; trong đó, đẩy mạnh công cuộc đổi mới, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) là bước đột phá quan trọng, được xác định là cuộc cách mạng về tổ chức, nhằm xây dựng hệ thống chính trị và bộ máy nhà nước “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”. Việc tinh gọn tổ chức bộ máy, sáp nhập, sắp xếp lại đơn vị hành chính, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp đặt ra những yêu cầu mới đối với công tác quốc phòng, quân sự; trong đó có sắp xếp tổ chức cơ quan quân sự địa phương cho phù hợp là vấn đề đặc biệt quan trọng.

Lễ công bố quyết định sáp nhập và tổ chức lại bộ chỉ huy quân sự tỉnh, thành lập ban chỉ huy Bộ đội Biên phòng và ban chỉ huy phòng thủ khu vực trên địa bàn Quân khu 1. Nguồn: qdnd.vn

Trên cơ sở quán triệt, thực hiện nghiêm các nghị quyết, kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, trực tiếp là Nghị quyết số 05-NQ/TW của Bộ Chính trị; Kết luận số 127-KL/TW, ngày 28/02/2025 và Kết luận số 130-KL/TW, ngày 14/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, Quân ủy Trung ương đã nghiên cứu, xây dựng, báo cáo Bộ Chính trị thông qua Đề án số 839-ĐA/QUTW, ngày 25/4/2025 về tiếp tục sắp xếp tổ chức quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh”, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, trong đó xác định: Mục tiêu sắp xếp tổ chức quân sự địa phương, Bộ đội Biên phòng phù hợp với hệ thống tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, phù hợp với quan điểm đường lối quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân. Xây dựng tổ chức quân sự địa phương, Bộ đội Biên phòng cấp tỉnh (thành phố) cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, có cơ cấu tổ chức hợp lý, thực sự là lực lượng nòng cốt trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân, nền biên phòng toàn dân gắn với nền an ninh nhân dân, thế trận an ninh nhân dân, xây dựng tiềm lực khu vực phòng thủ liên hoàn, vững chắc.

Thực chất, xây dựng cơ quan quân sự địa phương “Tinh” nghĩa là quân quý ở tinh nhuệ, không quý đông người. Theo đó, mỗi cán bộ, chiến sĩ phải thực sự là những quân nhân bản lĩnh, trí tuệ, mẫu mực về nhân cách, nhạy bén về chính trị, tinh thông nghiệp vụ, giỏi công tác quân sự, quốc phòng địa phương, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng. “Gọn” nghĩa là có tổ chức, biên chế khoa học, đồng bộ, có số lượng hợp lý, cân đối giữa các thành phần lực lượng, giảm tầng nấc trung gian, không chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ giữa các tổ chức. “Mạnh” nghĩa là có sự gắn kết chặt chẽ, kết hợp hài hòa giữa yếu tố tổ chức, con người, vũ khí, trang bị và nghệ thuật quân sự Việt Nam, tạo nên sức mạnh tổng hợp, đủ khả năng hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ, sẵn sàng đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược, trong mọi hình thái chiến tranh.

Về nguyên tắc, việc sắp xếp tổ chức quân sự địa phương phải bảo đảm giữ vững sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với Quân đội nhân dân Việt Nam. Quá trình sắp xếp, điều chỉnh phải bảo đảm tính tổng thể, đồng bộ, phù hợp với đường lối quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân, Chiến lược bảo vệ Tổ quốc, Chiến lược bảo vệ biên giới quốc gia. Bảo đảm chỉ huy, thống nhất, kịp thời trong xây dựng khu vực phòng thủ liên hoàn, vững chắc; giữ vững ổn định, chức năng nhiệm vụ của Bộ đội Biên phòng, sau điều chỉnh bảo đảm hoàn thành tốt hơn chức năng, nhiệm vụ được giao.

Thực hiện mục tiêu, nguyên tắc và nội dung đã xác định, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đã ban hành Nghị quyết số 866-NQ/QUTW, ngày 14/6/2025 và Kế hoạch số 3433/KH-BQP, ngày 14/6/2025 về thực hiện sắp xếp tổ chức quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh” đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới để triển khai thống nhất, đồng bộ trong toàn quân; trong đó, xác định trọng tâm là sắp xếp tổ chức cơ quan quân sự cấp tỉnh, Bộ đội Biên phòng cấp tỉnh, ban chỉ huy quân sự cấp xã; đồng thời, thành lập ban chỉ huy phòng thủ khu vực và ban chỉ huy Bộ đội Biên phòng trực thuộc bộ chỉ huy quân sự cấp tỉnh. Đây là bước cụ thể hóa chủ trương, định hướng của Đảng trong việc sắp xếp, kiện toàn tổ chức quân sự địa phương không chỉ nhằm tinh giản đầu mối trung gian, mà quan trọng hơn là tạo sự thống nhất, tập trung trong lãnh đạo, chỉ huy; nâng cao khả năng phối hợp, phản ứng nhanh, hiệu quả trước các tình huống về quốc phòng cũng như thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống.

Điểm nhấn quan trọng trong chủ trương của Đảng về tổ chức lực lượng vũ trang địa phương là việc sáp nhập Bộ đội Biên phòng về trực thuộc bộ chỉ huy quân sự tỉnh. Đây không đơn thuần là sự điều chỉnh về tổ chức mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng trong việc xây dựng khu vực phòng thủ vững chắc từ cơ sở, gắn kết chặt chẽ thế trận quốc phòng toàn dân với thế trận an ninh nhân dân và thế trận biên phòng toàn dân. Việc sáp nhập này đảm bảo thống nhất chỉ huy, quản lý, điều hành lực lượng vũ trang địa phương, đồng thời bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa các lực lượng trong thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, quân sự địa phương, nhất là tại địa bàn biên giới, biển, đảo. Qua đó, nâng cao năng lực tham mưu của cơ quan quân sự địa phương, củng cố sức mạnh tổng hợp của khu vực phòng thủ, tạo thế chủ động trong xử lý các tình huống về quốc phòng, an ninh ngay từ cơ sở. Cùng với đó, việc thành lập ban chỉ huy phòng thủ khu vực là nhiệm vụ quan trọng nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách, bảo đảm sự liên hoàn, vững chắc, có chiều sâu trong xây dựng thế trận phòng thủ khu vực trong thế trận phòng thủ chung của các quân khu và cả nước; giải quyết việc điều phối nhiệm vụ, tham mưu xây dựng thế trận phòng thủ, tổ chức căn cứ chiến đấu, căn cứ hậu phương, căn cứ hậu cần - kỹ thuật và chỉ huy tác chiến trong khu vực phòng thủ,… khi không tổ chức ban chỉ huy quân sự cấp huyện.

Quá trình triển khai, để bảo đảm tính kế thừa, ổn định và phát triển, Trung ương yêu cầu việc sắp xếp cơ quan quân sự địa phương phải khoa học, thận trọng, giữ vững sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với Quân đội; đồng thời, tính toán kỹ lưỡng về tổ chức, biên chế, cơ sở vật chất và nguồn nhân lực. Theo đó, Trung ương đã ban hành Quy định số 332-QĐ/TW, ngày 24/6/2025 về tổ chức đảng trong Quân đội nhân dân Việt Nam và Quy định số 335-QĐ/TW, ngày 27/6/2025 về chức năng, nhiệm vụ của Đảng bộ cơ sở ban chỉ huy phòng thủ khu vực, nhằm đảm bảo cho cơ chế lãnh đạo của Đảng đối với Quân đội được vận hành thông suốt trong điều kiện mới. Đây cũng là cơ sở quan trọng để cơ quan quân sự địa phương xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, phát huy vai trò nòng cốt trong tham mưu, chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng bảo đảm thống nhất, hiệu lực, hiệu quả và phản ứng nhanh trước mọi tình huống.

Kết quả bước đầu và những vấn đề đặt ra

Quán triệt và thực hiện nghị quyết, quyết định của Trung ương, Quân ủy Trung ương, bằng các giải pháp quyết liệt, đồng bộ, thời gian qua, cùng với cả nước triển khai, vận hành chính quyền địa phương hai cấp, Quân đội đã tổ chức sắp xếp lại 63 bộ chỉ huy quân sự cấp tỉnh, bộ tư lệnh thành phố thành 32 bộ chỉ huy quân sự cấp tỉnh và 02 bộ tư lệnh thành phố; giải thể 694 ban chỉ huy quân sự cấp huyện, thành lập 145 ban chỉ huy phòng thủ khu vực; giải thể 44 bộ chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh, thành phố; thành lập 30 ban chỉ huy Bộ đội Biên phòng trực thuộc bộ chỉ huy quân sự cấp tỉnh; giải thể, sáp nhập, thành lập 3.321 ban chỉ huy quân sự cấp xã gắn với tổ chức chính quyền cấp xã sau sáp nhập, đồng thời sắp xếp, kiện toàn nhân sự trong các cơ quan quân sự bước đầu đi vào hoạt động, phát huy vai trò nòng cốt trong công tác quân sự, quốc phòng địa phương.

Ban Chỉ huy Phòng thủ khu vực 1 - Hương Trà (Thành phố Huế) huy động lực lượng, phương tiện di dời người dân. Nguồn: nhandan.vn

Ngay sau sắp xếp, cơ quan quân sự địa phương, nhất là bộ chỉ huy quân sự tỉnh, ban chỉ huy phòng thủ khu vực, ban chỉ huy quân sự cấp xã đã khẩn trương nắm bắt tình hình, kịp thời điều chỉnh phương án tác chiến, xây dựng khu vực phòng thủ phù hợp với tình hình mới, không để bỏ trống địa bàn, bỏ sót nhiệm vụ. Sau sắp xếp, cơ cấu giữa cơ quan, đơn vị, bộ phận; giữa lực lượng thường trực, dân quân tự về và lực lượng dự bị động viên cũng ngày càng cân đối và đồng bộ hơn. Chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của lực lượng vũ trang địa phương tiếp tục được nâng lên, xử lý kịp thời, hiệu quả các tình huống về quốc phòng, an ninh trên địa bàn, bảo vệ vững chắc chủ quyền, an ninh biên giới quốc gia.

Hiệu quả của mô hình tổ chức mới được thể hiện rõ nét, nhất là trong công tác phòng, chống và khắc phục hậu quả thiên tai. Nhờ có cơ chế lãnh đạo, phối hợp chặt chẽ nên việc chỉ huy, điều hành ứng phó thách thức an ninh phi truyền thống cũng kịp thời, hiệu quả. Khi có tình huống, cơ quan quân sự địa phương đã triển khai lực lượng, phương tiện nhanh chóng, rút ngắn đáng kể thời gian tiếp cận hiện trường, góp phần giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản của Nhân dân. Cùng với đó, năng lực huy động, sử dụng nguồn lực tại chỗ được nâng cao rõ rệt, phát huy tốt phương châm “4 tại chỗ”¹ trong ứng phó thiên tai. Bộ máy chỉ huy tinh gọn giúp quá trình ra quyết định nhanh hơn, giảm thiểu sự chồng chéo, tăng cường tính thống nhất, hiệu lực, hiệu quả. Nhờ đó, khả năng chủ động ứng phó, xử lý các tình huống phức tạp hiệu quả hơn, nhất là trong phòng chống, cứu hộ, cứu nạn, khắc phục hậu quả bão số 9 (Ragasa), số 10 (Bualoi), hoàn lưu bão số 11 (Matmo) gần đây. Điều này đã thể hiện rõ vai trò nòng cốt, hiệu quả hoạt động và khả năng ứng phó trước những diễn biến phức tạp của cơ quan quân sự địa phương, nhất là trong việc bảo vệ, giúp đỡ Nhân dân trước thiên tai, dịch bệnh. Những kết quả đó khẳng định tư duy, tầm nhìn chiến lược, đúng đắn của Đảng trong tổ chức, sắp xếp cơ quan quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh”.

Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình triển khai sắp xếp tổ chức cơ quan quân sự địa phương cũng xuất hiện một số vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu, tháo gỡ: Thứ nhất, do điều chỉnh địa giới hành chính, thực hiện chính quyền địa phương hai cấp nên phạm vi, không gian, nhiệm vụ đảm nhiệm của bộ chỉ huy quân sự cấp tỉnh, ban chỉ huy bộ đội biên phòng, ban chỉ huy phòng thủ khu vực, ban chỉ huy quân sự cấp xã cũng có sự điều chỉnh. Điều đó đòi hỏi cơ quan quân sự địa phương cần tiếp tục điều chỉnh phương án tác chiến cho phù hợp với tình hình mới; đồng thời, tăng cường xây dựng khu vực phòng thủ, xây dựng “thế trận lòng dân” ngày càng vững chắc ngay từ ở cơ sở. Thứ hai, để cơ quan quân sự địa phương hoạt động thông suốt, hiệu quả, đòi hỏi phải có hệ thống quy chế đồng bộ. Tuy nhiên, đến nay, hệ thống quy chế, quy định vẫn còn có nội dung chưa thật đồng bộ nên gặp khó khăn trong quá trình điều hành, phối hợp giữa các lực lượng, nhất là ở địa bàn cơ sở. Vấn đề này đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý đồng bộ để nâng cao hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành từ Trung ương đến cơ sở, đảm bảo sự phối hợp thông suốt giữa các lực lượng. Thứ ba, sau sắp xếp, cơ quan quân sự địa phương tinh gọn hơn, song khối lượng công việc và yêu cầu nhiệm vụ lại tăng cao, trong khi trình độ, năng lực cán bộ (nhất là ở cấp xã) còn chưa thật đồng đều,… vấn đề này dễ phát sinh độ “trễ” trong chỉ huy, hiệp đồng và tổ chức thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, quân sự địa phương. Điều đó đặt ra yêu cầu phải tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ cán bộ cơ quan quân sự địa phương đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới. Thứ tư, việc điều chỉnh địa giới hành chính, di chuyển địa điểm đóng quân của một số cơ quan quân sự địa phương và bố trí lại khu vực phòng thủ đòi hỏi vừa tận dụng doanh trại, cơ sở vật chất đã có sẵn, đồng thời cũng phải có sự đầu tư xây dựng mới. Vấn đề này đặt ra yêu cầu là cùng với việc đổi mới, nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, đòi hỏi phải quan tâm xây dựng, tu sửa doanh trại, đầu tư xây dựng kho tàng, bãi tập,…đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong thời kỳ mới. Thứ năm, quá trình sắp xếp tổ chức quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh” luôn gắn liền với tinh giảm về số lượng, nâng cao về chất lượng, điều đó tất yếu sẽ có bộ phận thành lập mới, có bộ phận dôi dư. Vấn đề này đòi hỏi, cùng với công tác tổ chức, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần đặc biệt quan tâm làm tốt công tác tư tưởng, chính sách và công tác dân vận, bảo đảm sự đoàn kết thống nhất cao, tạo nền tảng vững chắc để xây dựng cơ quan quân sự địa phương ngày càng vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Cơ quan quân sự địa phương là cơ quan thường trực về công tác quốc phòng, quân sự của địa phương, có chức năng, nhiệm vụ chủ yếu là tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương và tổ chức thực hiện công tác quốc phòng, quân sự ở địa phương theo quy định của pháp luật và cấp có thẩm quyền giao. Để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong thời kỳ mới, cùng với việc tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, chủ trương sắp xếp lại cơ quan quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh” phù hợp với thực hiện chính quyền địa phương hai cấp là hoàn toàn đúng đắn, thể hiện tư duy, tầm nhìn chiến lược của Đảng. Chủ trương này đã được chuẩn bị lâu dài, căn cơ cho tương lai và là một trong những nội dung quan trọng trong xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.

Thực hiện chủ trương trên cũng sẽ bảo đảm cho đất nước luôn chủ động trước mọi thách thức về quốc phòng, an ninh, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển bền vững. Nhiệm vụ đặt ra hiện nay là tiếp tục nghiên cứu, cụ thể hóa cơ chế tổ chức bằng những giải pháp đồng bộ, khả thi bảo đảm cơ quan quân sự địa phương thật sự tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, giữ vững vai trò nòng cốt bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, ngay từ cơ sở./.

QUANG HỢP - BÁ PHÚ - ĐỨC XIÊM - VĂN VƯỢNG
_____________________

1 - Chỉ huy tại chỗ; lực lượng tại chỗ; phương tiện, vật tư tại chỗ; hậu cần tại chỗ.

III. Giải pháp đẩy mạnh xây dựng cơ quan quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh” ngang tầm nhiệm vụ trong thời kỳ mới