Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn xác định đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng là một trọng tâm lớn trong công tác xây dựng Đảng. Nội dung này tiếp tục được thể hiện đầy đủ trong Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, với những định hướng rất cơ bản và súc tích.

Sau gần 40 năm đổi mới, nhận thức của Đảng ta về phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện Đảng cầm quyền đã có bước tiến lớn; phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng có nhiều đổi mới, đạt được nhiều kết quả quan trọng.

Đặc biệt, việc gắn đổi mới phương thức lãnh đạo với xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao năng lực cầm quyền, bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, hiệu quả của Đảng đối với hoạt động của hệ thống chính trị trên các lĩnh vực: phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại, thúc đẩy sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, tăng cường niềm tin của Nhân dân đối với Đảng. Từ đó, Đảng ta khẳng định: “…tăng cường và đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng là nhân tố quyết định”¹.

Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng luôn là một trong những nội dung được Đảng, Nhà nước dành sự quan tâm đặc biệt. Nguồn: quanlynhanuoc.vn

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết, nhất là tình trạng ban hành nhiều văn bản, một số văn bản còn chung chung, dàn trải, trùng lặp, chậm bổ sung, sửa đổi, thay thế, nên hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo của Đảng trên một số lĩnh vực chưa cao. “Công tác tổ chức thực hiện nghị quyết vẫn là một khâu yếu”; một số chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ, hoặc đã thể chế hóa nhưng không khả thi. Mô hình tổ chức của Đảng và hệ thống chính trị vẫn còn những bất cập, đổi mới phong cách, lề lối làm việc trong Đảng chưa đáp ứng yêu cầu của tình hình mới, v.v. Để đảm bảo cho Đảng hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình, Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng xác định chủ trương: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng trong điều kiện mới”². Đây là chủ trương nhất quán, xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của tình hình mới, cần thực hiện tốt một số nội dung trọng tâm chủ yếu sau:

1. Thể chế hóa, cụ thể hóa và thực hiện hiệu quả mối quan hệ “Đảng lãnh đạo - Nhà nước quản lý - Nhân dân làm chủ”

Đây là vấn đề quan trọng hàng đầu trong đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng. Do đó, cùng với tiếp tục kế thừa các nội dung rất cơ bản đã được Đại hội XIII xác định: tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hóa, thực hiện tốt cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”; đồng thời, tiếp tục nắm vững và xử lý tốt các mối quan hệ lớn, trong đó có mối quan hệ “giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và Nhân dân làm chủ”, trong Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV, Đảng ta còn yêu cầu phải “thể chế hóa mối quan hệ” đó.

Theo đó, đối với Đảng lãnh đạo, là thành viên giữ vai trò hạt nhân lãnh đạo của hệ thống chính trị, để hoàn thành được vai trò lãnh đạo, cầm quyền của mình, đòi hỏi Đảng phải đề ra được cương lĩnh, đường lối, chủ trương, quyết sách cho sự phát triển của đất nước; lãnh đạo toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tổ chức thực hiện nghiêm túc, đạt hiệu quả cao nhất cương lĩnh, đường lối, các chủ trương, quyết sách mà Đảng đã đề ra. Lãnh đạo tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị; phát huy vai trò tiên phong, gương mẫu, tích cực của đội ngũ cán bộ, đảng viên; kiểm tra, giám sát chặt chẽ đối với các tổ chức của hệ thống chính trị. Đồng thời, Đảng phải thường xuyên tự đổi mới, tự chỉnh đốn, đề phòng nguy cơ thoái hóa, biến chất do tác động “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” bên trong và sự chống phá của các thế lực thù địch, phản động từ bên ngoài. Điều đó khẳng định rằng, chính Đảng Cộng sản Việt Nam, chứ không phải tổ chức nào khác đóng vai trò quyết định cho sự vận hành hiệu quả của cơ chế: Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ.

Đối với Nhà nước, nói đến sự “cầm quyền” của bất kỳ đảng chính trị nào, trước hết là nói đến vai trò lãnh đạo nhà nước của đảng chính trị đó. Trong xã hội nói chung và nhà nước pháp quyền nói riêng, nhà nước là trung tâm quyền lực, thể hiện ý chí của giai cấp cầm quyền và quyền lực của đại đa số nhân dân. Ở nước ta, một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mạnh là biểu hiện năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng mạnh và ngược lại. Xét trong mối quan hệ với Đảng lãnh đạo, cầm quyền thì Nhà nước, và chỉ có Nhà nước mới có chức năng, nhiệm vụ thể chế hóa đường lối, chủ trương, quyết sách của Đảng.

Đặc biệt, khi đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, để cùng với Đảng thực hiện chức năng kiến tạo cho sự phát triển của dân tộc, với chức năng đã được hiến định, đặt ra yêu cầu đòi hỏi Nhà nước phải chuyển sang chức năng quản lý, phục vụ rõ nét và hơn nữa. Như vậy, với ý nghĩa pháp luật là quyền lực điều chỉnh mọi quan hệ xã hội, thì pháp luật đã hàm chứa trong lòng nó tinh thần, nội dung của đường lối, quan điểm, chủ trương, quyết sách của Đảng. Điều đó tất yếu dẫn đến việc muốn nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, thì phải tiếp tục đổi mới, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng đối với quá trình xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó cụ thể hóa cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”, nhằm xác định “đúng vai”, đúng thẩm quyền để Đảng không bao biện, làm thay, “lấn sân” Nhà nước và ngược lại, Đảng cũng không khoán trắng, buông lỏng lãnh đạo.

Đối với Nhân dân, Đảng ra đời, tồn tại, phát triển không vì mục đích tự thân mà vì “dân là chủ” và “dân làm chủ”. Đảng là tổ chức đại diện trung thành cho lợi ích của giai cấp công nhân, Nhân dân lao động và toàn dân tộc. Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định: “Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ yêu cầu, nguyện vọng, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; thắt chặt mối quan hệ mật thiết với Nhân dân, dựa vào Nhân dân để xây dựng Đảng; lấy hạnh phúc, ấm no của Nhân dân làm mục tiêu phấn đấu; củng cố và tăng cường niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”³.

Một nội dung quan trọng được đề cập khi nói đến sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng là cần phải tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng, để Mặt trận và các tổ chức này thực hiện tốt chức năng giám sát, phản biện một cách tích cực hơn nữa cho Đảng. Đảng sẽ thực thi chức năng, nhiệm vụ lãnh đạo, cầm quyền của mình trong sự so sánh, đối chiếu, tiếp thu và xử lý những ý kiến phản biện của các đoàn thể, các tổ chức chính trị - xã hội, để Đảng điều chỉnh, bổ sung, phát triển, hoàn thiện cương lĩnh, đường lối, chủ trương, quyết sách, nhằm đổi mới phương thức lãnh đạo đối với hệ thống chính trị và toàn xã hội cho phù hợp với tình hình mới.

Ảnh minh họa. Nguồn: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch

2. Hoàn thiện thể chế, thực hiện nguyên tắc: Đảng thống nhất lãnh đạo, xây dựng tổ chức bộ máy, công tác cán bộ, biên chế của hệ thống chính trị; đẩy mạnh phân cấp, xác định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng và người đứng đầu

Khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới, sẽ tạo ra sự phát triển với tốc độ bứt phá để tiến thật nhanh và thật bền vững, đòi hỏi tiến độ sắp xếp tổ chức bộ máy phải nhanh, nhịp độ phải khẩn trương, nhưng phải bảo đảm tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Để hoàn thiện thể chế, Đảng phải có trách nhiệm lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy; tiến hành công tác cán bộ, xác định biên chế cho cả hệ thống chính trị. Đây thực sự là một cuộc cách mạng, là mệnh lệnh của cuộc sống; đồng thời, yêu cầu phải thực hiện tích cực, khẩn trương, với quyết tâm chính trị cao nhất đi đôi với đẩy mạnh phòng, chống tiêu cực, lợi ích nhóm.

Nhất quán nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ không những đối với bản thân Đảng mà còn đối với toàn hệ thống chính trị, Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV ghi rõ: “Hoàn thiện thể chế, thực hiện nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo, xây dựng tổ chức bộ máy, công tác cán bộ, biên chế của hệ thống chính trị, đẩy mạnh phân cấp, xác định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng và người đứng đầu”⁴. Với vị trí, vai trò lãnh đạo, cầm quyền, là hạt nhân, đồng thời là thành tố lãnh đạo của cả hệ thống chính trị, Đảng nắm công tác cán bộ là yêu cầu cao nhất để “Đảng lãnh đạo, cầm quyền”. Thực hiện yêu cầu đó, Đảng phải đề ra đường lối, chủ trương, chính sách, tiêu chuẩn, quy chế, quy định về công tác cán bộ và lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện thông qua các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên trong các cơ quan, tổ chức của hệ thống chính trị, các tổ chức kinh tế nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, v.v. Trong đó, cần phân cấp, xác định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng và người đứng đầu; thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Phát huy đầy đủ trách nhiệm cá nhân, trước hết là người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị trong tiến hành công tác cán bộ nói chung và quản lý cán bộ nói riêng, nhất là trong đề xuất và tổ chức thực hiện quyết định của tập thể về cán bộ, công tác cán bộ thuộc phạm vi, trách nhiệm được phân công phụ trách. Trong thực hiện, các cấp, các ngành cần nhận thức đầy đủ rằng, việc Đảng quyết định không có nghĩa là Đảng “lấn sân”, làm thay các tổ chức khác của hệ thống chính trị, mà là nhằm thực hiện đúng cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”. Mặt khác, tăng cường phân cấp, phân quyền không có nghĩa là buông lỏng sự lãnh đạo, quản lý của Đảng và Nhà nước, mà là để nâng cao hơn nữa trách nhiệm của người đứng đầu trong quá trình thực hiện chủ trương sắp xếp tổ chức, bộ máy, biên chế.

3. Đẩy mạnh cải cách hành chính trong Đảng, đổi mới phong cách lãnh đạo, phương pháp công tác, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo, tham mưu của Đảng từ Trung ương tới cơ sở; tập trung sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện quy chế làm việc của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp

Thực tiễn thời gian qua cho thấy, quán triệt, thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, cải cách hành chính được đẩy mạnh, đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng nhìn chung vẫn chủ yếu trong phạm vi hoạt động của Nhà nước. Việc lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đường lối, chủ trương, quyết sách của Đảng là một khâu yếu, vẫn còn hiện tượng: nói nhiều làm ít; nói hay làm dở; nói mà không làm. Sau khi nghị quyết, chỉ thị của Đảng được ban hành, việc quán triệt, học tập và triển khai thực hiện của các cấp ủy, tổ chức đảng còn chậm, nhất là ở cơ sở; có nơi còn quan niệm rằng, đã ra được nghị quyết và phổ biến nghị quyết rồi là xong, mà không thấy được hậu quả, nếu chỉ dừng lại ở đó, thì nghị quyết của Đảng sẽ không thể nào đi vào được cuộc sống. Có không ít tổ chức đảng, chương trình hành động của cấp mình để thực hiện nghị quyết thường rập khuôn chương trình của cấp trên, thiếu sự đổi mới sáng tạo, xa rời thực tiễn, không sát hợp với điều kiện cụ thể của cấp mình, ngành mình, địa phương mình; một số nơi còn thực hiện không nghiêm. Do đó, việc đẩy mạnh cải cách hành chính trong Đảng được nêu rõ hơn trong Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng. Trong đó, cải cách thủ tục hành chính được xác định là khâu quan trọng nhất, tháo gỡ những điểm nghẽn, tạo điều kiện thuận lợi để Đảng nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền, góp phần khơi thông mọi nguồn lực để phát triển toàn diện đất nước, nhất là trong thời kỳ chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Để không bị trì trệ, các cấp, các ngành cần vượt qua chính mình, phải kiên quyết, kiên trì đổi mới phong cách lãnh đạo, phương pháp công tác, lề lối làm việc ở các cơ quan lãnh đạo, tham mưu của Đảng từ Trung ương tới cơ sở. Chú trọng cải tiến việc ban hành các nghị quyết, chỉ thị và quyết định của Đảng; tăng cường nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn; khai thác và xử lý thật sự khoa học thông tin từ nhiều nguồn để nắm chắc tình hình mọi mặt. Đồng thời, kiên trì đổi mới quy trình chuẩn bị các nghị quyết, chỉ thị của Đảng và phương thức nghiên cứu, triển khai tổ chức thực hiện ở các cấp theo hướng ngắn gọn, rõ ràng, sát chức năng, nhiệm vụ của từng ngành, từng cấp để có thể thực hiện được ngay, giảm bớt thời gian chờ đợi, hướng dẫn, cụ thể hóa ở các cấp. Tinh thần đó được Đảng ta minh chứng ngay trong Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV, đã được tích hợp, ngắn gọn và súc tích hơn.

Một trong những nguyên nhân để xảy ra tình trạng “bao biện, làm thay hoặc buông lỏng vai trò lãnh đạo ở một số cấp ủy, tổ chức đảng” trong thời gian qua là do chưa có, hoặc đã có các quy chế lãnh đạo, quy trình làm việc của các cấp ủy, tổ chức đảng, nhưng chưa khoa học, chưa hiệu quả. Do đó, cần tập trung sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện quy chế làm việc của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp, quy định chặt chẽ nhiệm vụ, quyền hạn, mối quan hệ, quy trình công tác theo hướng dân chủ, công khai, minh bạch, rõ ràng, cụ thể trên tất cả các mặt trong chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Đảng, cũng như trong các tổ chức của hệ thống chính trị các cấp; khắc phục tình trạng bao biện, làm thay, hoặc buông lỏng vai trò lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng. Đồng thời, phải thường xuyên kiểm tra, giám sát trong quá trình thực hiện các quy chế, quy định đó để sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện kịp thời, đáp ứng yêu cầu phát triển của thực tiễn.

Phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên điều kiện đủ, bảo đảm cho Đảng hoàn thành sứ mệnh lịch sử lãnh đạo cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình, phát triển, thịnh vượng, giàu mạnh của dân tộc. Để hiện thực hóa chủ trương tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng trong điều kiện mới, đòi hỏi cấp ủy, tổ chức đảng các cấp từ Trung ương đến địa phương, cơ sở và mỗi cán bộ, đảng viên cần có quyết tâm chính trị cao, quán triệt và tổ chức triển khai có hiệu quả những nội dung định hướng mà Dự thảo đã xác định.

GS, TS. MẠCH QUANG THẮNG
___________________       

1 - ĐCSVN – Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Nxb CTQGST, H. 2025, tr. 23.

2 - Sđd, tr. 60.

3 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 96 - 97.

4 - ĐCSVN – Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Nxb CTQGST, H. 2025, tr. 60.