Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XIII) trình Đại hội XIV của Đảng Cộng sản Việt Nam (gọi tắt là dự thảo Báo cáo chính trị) tiếp tục làm rõ đường lối phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, với nhiều điểm mới có tính đột phá về nhận thức lý luận và tổ chức thực tiễn, nhằm phát huy tối đa tiềm năng, thế mạnh của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hướng tới hiện thực hóa mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” trong kỷ nguyên mới.

Hội nghị Trung ương 12 (khóa XIII) đã quyết định đổi mới mạnh mẽ việc xây dựng văn kiện Đại hội XIV của Đảng. Nguồn: dangcongsan.org.vn

Vấn đề phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa “là một đột phá lý luận rất cơ bản và sáng tạo của Đảng ta”¹, là thành quả lý luận quan trọng của Đảng trong quá trình thực hiện đường lối đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước.

Từ Đại hội lần thứ VI đến nay, nhận thức của Đảng về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một quá trình không ngừng được bổ sung, hoàn thiện qua từng kỳ đại hội. Tại Đại hội lần thứ XIII, Đảng ta có nhận thức: “Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế, vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước”². Trên cơ sở tổng kết thực tiễn 40 năm thực hiện đường lối đổi mới, dự thảo Báo cáo chính trị đã bổ sung thêm nhiều điểm mới, có tính đột phá về vấn đề phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cả về khía cạnh lý luận và tổ chức chính sách.

Trước hết, khẳng định tính tất yếu và sự cần thiết phải tiếp tục phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, dự thảo Báo cáo chính trị đã vận dụng lý luận về Hình thái kinh tế - xã hội của chủ nghĩa Mác - Lênin để xác định đó là một trong “03 trụ cột của mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam”, gồm: “nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Đây là sự phát triển nhận thức rất mới của Đảng ta so với các đại hội trước, khi từ Đại hội IX đến Đại hội XIII, Đảng ta mới xác định “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội”. Trong dự thảo Báo cáo chính trị lần này, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam được xem là yếu tố thuộc cơ sở kinh tế của mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam, đặt trong mối quan hệ biện chứng với các yếu tố của kiến trúc thượng tầng là “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Ba trụ cột đó nhất thiết phải đồng thời xây dựng, mới có thể hiện thực hóa được mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

Thứ hai, về vị trí, vai trò của các thành phần kinh tế - với tư cách là các chủ thể trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cũng là một điểm mới, nổi bật trong dự thảo Báo cáo chính trị. Nếu như Đại hội XIII xác định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thể hiện ở việc “Kinh tế nhà nước là công cụ, lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước ổn định kinh tế vĩ mô, định hướng, điều tiết, dẫn dắt, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, khắc phục các khuyết tật của cơ chế thị trường”³, thì trong dự thảo Báo cáo chính trị, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước được xác định rõ ràng, thực tiễn hơn, thể hiện ở “việc bảo đảm các cân đối lớn, định hướng chiến lược, dẫn dắt nền kinh tế”. Nhận thức về vai trò của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một điểm mới có tính đột phá, khi coi kinh tế tư nhân không chỉ là “một động lực quan trọng” như Đại hội XIII xác định, mà còn là “một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia”. Điều đó góp phần xóa bỏ triệt để quan điểm, tư tưởng, thái độ định kiến kinh tế tư nhân ở nước ta; đánh giá đúng hơn, thực tiễn hơn vị trí, vai trò của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta; khi mà khu vực kinh tế tư nhân ở nước ta sau gần 40 năm đổi mới, đã có hơn 940 nghìn doanh nghiệp và gần 05 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động, đóng góp 50% GDP, hơn 30% tổng thu ngân sách nhà nước và sử dụng hơn 82% tổng số lao động của xã hội. Đối với kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, văn kiện Đại hội XIII không xác định rõ vị trí, vai trò của 02 thành phần kinh tế này trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mà chỉ khẳng định “không ngừng được củng cố, phát triển” đối với kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác; “được khuyến khích phát triển phù hợp với chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội”⁴ đối với kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Trong khi đó, dự thảo Báo cáo chính trị xác định cụ thể hơn, rõ vai trò của “kinh tế hợp tác, kinh tế tập thể”⁵ và “kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài” là “giữ vai trò quan trọng”. Điều đó bảo đảm sự diễn đạt thống nhất về vị trí, vai trò của các thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phương thức, điều kiện tất yếu để xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Nguồn: tuyengiao.vn

Thứ ba, về các loại thị trường trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, dự thảo Báo cáo chính trị tiếp tục đặt vấn đề phát triển đầy đủ, đồng bộ, lành mạnh các loại thị trường của nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập, là thị trường hàng hóa, dịch vụ, thị trường tài chính (thị trường vốn và thị trường tiền tệ), thị trường bất động sản, thị trường quyền sử dụng đất, thị trường khoáng sản, thị trường năng lượng, thị trường lao động, v.v. Điểm mới của dự thảo Báo cáo chính trị về vấn đề này là đề cập đến phát triển một thị trường mới - “thị trường tín chỉ cácbon”⁶, khi nhấn mạnh cần “thiết lập và vận hành hiệu quả thị trường tín chỉ cácbon trong nước kết nối với thị trường khu vực và thế giới”, nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng rất lớn của nước ta về tín chỉ cácbon có thể cung cấp cho thị trường trong nước và thế giới⁷. Việc hình thành và vận hành thị trường tín chỉ cácbon sẽ giúp Việt Nam hưởng lợi tối đa từ thương mại quốc tế (như Hiệp định Thương mại tự do EU - Việt Nam); tăng khả năng thu hút vốn đầu tư từ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), cũng như tăng khả năng cạnh tranh xuất khẩu, nhất là xuất khẩu vào các thị trường khó tính có sự quan tâm cao tới bảo vệ môi trường như EU. Đồng thời, đây cũng là điều kiện quan trọng để Việt Nam - một bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu, thực hiện các cam kết về khí hậu hướng tới hoàn thành mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Thứ tư, về các giải pháp phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được dự thảo Báo cáo chính trị đề xuất tương đối toàn diện và đồng bộ, có nhiều điểm mới; trong đó, đặt trọng tâm vào việc “Tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa Nhà nước - thị trường - xã hội”. Theo đó, Nhà nước giảm thiểu can thiệp hành chính vào thị trường; quản lý và điều hành nền kinh tế bằng các công cụ pháp luật, kế hoạch, quy hoạch, chính sách và các công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô. Thị trường đóng vai trò quyết định trong xác định giá cả hàng hóa và dịch vụ, huy động và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực phát triển; điều tiết sản xuất, lưu thông và hoạt động của doanh nghiệp. Xã hội và các tổ chức xã hội có vai trò bổ khuyết cho Nhà nước và thị trường, tạo sự liên kết, phối hợp hoạt động, giải quyết những vấn đề phát sinh giữa các thành viên của tổ chức xã hội; phản ánh nguyện vọng, lợi ích chính đáng của các tầng lớp Nhân dân với Nhà nước và tham gia phản biện luật pháp, cơ chế, chính sách của Nhà nước. Để phát huy vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, dự thảo Báo cáo chính trị nhấn mạnh việc đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, “tạo đột phá trong cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, công khai, minh bạch, ổn định; cắt giảm mạnh các điều kiện và thủ tục đầu tư, sản xuất kinh doanh, nhất là các thủ tục hành chính trong tiếp cận nguồn lực, thị trường và cơ hội kinh doanh” của doanh nghiệp và người dân. Theo đó, giải pháp có tính đột phá là “Đẩy mạnh xây dựng chính phủ số, xã hội số, đáp ứng yêu cầu kiến tạo phát triển và quản lý phát triển xã hội bền vững”; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý, quản trị phát triển giữa Trung ương và địa phương, phát huy vai trò tự chủ, tự chịu trách nhiệm của địa phương; đổi mới căn bản tư duy từ “thụ động, tập trung vào quản lý”, gắn với cơ chế “xin - cho” trong cung cấp dịch vụ công, sang tư duy “chủ động, linh hoạt để kiến tạo phát triển và phục vụ Nhân dân, doanh nghiệp”.

Cùng với giải quyết tốt mối quan hệ giữa Nhà nước - thị trường - xã hội, dự thảo Báo cáo chính trị cũng đặt ra yêu cầu “Hoàn thiện thể chế vượt trội để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cơ cấu lại nền kinh tế” với nhiều nội dung mới, bổ sung so với trước đây; trong đó nhấn mạnh nội dung đổi mới cơ cấu kinh tế với yêu cầu: “xác lập mô hình tăng trưởng mới với trọng tâm là nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nền kinh tế, lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính; tạo ra sức sản xuất mới, phương thức, lĩnh vực sản xuất kinh doanh mới và chất lượng mới. Đẩy mạnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, gắn với phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Hình thành các cực tăng trưởng mạnh, các vùng kinh tế trọng điểm, các đô thị kết nối khu vực và toàn cầu”, “Đẩy mạnh liên kết vùng, mở rộng và cơ cấu lại không gian phát triển phù hợp với hệ thống hành chính mới”; tập trung phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Đối với vấn đề đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, dự thảo Báo cáo chính trị đặt ra yêu cầu mới: “Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tự chủ sản xuất trong nước với việc tham gia vào mạng sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu,… lấy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo làm động lực chính, lấy hội nhập quốc tế làm phương thức để huy động mọi nguồn lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa”. Đó là hướng đi đúng đắn, nhằm bảo đảm xây dựng thành công nền kinh tế độc lập, tự chủ và hội nhập trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Một giải pháp quan trọng khác liên quan đến bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, được dự thảo Báo cáo chính trị nhấn mạnh là “kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế với bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội”. Dự thảo xác định: “Bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội, an sinh xã hội, phúc lợi xã hội, an ninh xã hội và an ninh con người. Xây dựng hệ thống an sinh xã hội đa tầng, hiện đại, thích ứng linh hoạt, theo vòng đời và bao phủ toàn dân, lấy con người là trung tâm, nâng cao phúc lợi xã hội toàn dân,… ưu tiên các đối tượng chính sách, đối tượng yếu thế và đối tượng trong khu vực phi chính thức, phù hợp điều kiện, trình độ phát triển của Việt Nam, không để ai bị bỏ lại phía sau”. Điểm mới của dự thảo Báo cáo chính trị lần này là đề ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2030, nước ta “cơ bản không còn hộ nghèo”, thực hiện “miễn viện phí toàn dân”.

Vấn đề phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong dự thảo Báo cáo chính trị là sự kết tinh những thành quả lý luận và tổng kết thực tiễn mà Đảng ta tiến hành qua 40 năm đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước. Những quan điểm cơ bản trong Dự thảo về vấn đề này không chỉ là sự kế thừa những tinh hoa lý luận của các đại hội trước, mà còn bao hàm sự bổ sung, phát triển nhiều nội dung mới, có tính đột phá, gắn với yêu cầu phát triển của đất nước cả về lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong kỷ nguyên mới, hướng tới hiện thực hóa từng bước các mục tiêu của chủ nghĩa xã hội trên đất nước Việt Nam; đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên phải đi đầu trong nghiên cứu, quán triệt, góp phần vào tổ chức thành công đại hội đảng các cấp, tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.

NGUYỄN NGỌC HỒI
_______________       

1 - Nguyễn Phú Trọng – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb CTQGST, H. 2022, tr. 25.

2 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 128.

3 - Sđd, tr. 129.

4 - Sđd, tr. 129.

5 - Sắp xếp lại thứ tự của kinh tế hợp tác đứng trước kinh tế tập thể so với văn kiện Đại hội XIII cho phù hợp với quy luật phát triển kinh tế tập thể.

6 - Thị trường tín chỉ cácbon là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán tín chỉ cácbon - thuật ngữ chung cho tín chỉ có thể kinh doanh hoặc giấy phép đại diện cho 01 tấn CO2 hoặc khối lượng của một khí nhà kính khác tương đương với 01 tấn CO2.

7 - Về tiềm năng thị trường tín chỉ cácbon của Việt Nam, theo Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tính toán, chỉ tính trên diện tích rừng hiện nay, nước ta có thể bán khoảng 40 triệu tín chỉ cácbon mỗi năm. Với đơn giá 5 USD/tín chỉ, ngành Lâm nghiệp ước thu về 200 triệu USD mỗi năm. Ngoài nguồn tài nguyên rừng phong phú, Việt Nam còn có khả năng bán tín chỉ cácbon từ lúa, hay các cây công nghiệp dài ngày như cao su, điều, cà phê, dừa,... nếu được xác lập theo tiêu chí của đối tác mua tín chỉ.