Giáo dục quốc phòng - an ninh (GDQP-AN) cho học sinh, sinh viên (HS,SV) là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước, vấn đề có ý nghĩa quan trọng trong chiến lược đào tạo con người mới XHCN. Mục tiêu của công tác này là giáo dục cho HS,SV lòng yêu nước, yêu CNXH, niềm tự hào và sự trân trọng đối với truyền thống của dân tộc; trang bị cho họ những kiến thức cơ bản về quốc phòng - an ninh và những kỹ năng quân sự cần thiết, để HS,SV nhận thức đầy đủ hơn quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Trên cơ sở quán triệt sâu sắc các chỉ thị, nghị định của Đảng, Chính phủ về công tác GDQP-AN, những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã tích cực phối hợp với Bộ Quốc phòng, các bộ, ngành liên quan, triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ GDQP-AN cho HS,SV. Theo đó, công tác này đã được triển khai thực hiện thống nhất, đồng bộ đến các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân, ngày càng đi vào nền nếp, chất lượng từng bước được nâng cao. GDQP-AN đã trở thành môn học chính khoá trong một số cấp học thuộc hệ thống giáo dục quốc gia; nội dung, chương trình và giáo trình, giáo khoa, tài liệu cũng như các điều kiện đảm bảo cho môn học đã được quan tâm đầu tư, từng bước đáp ứng yêu cầu. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, vẫn còn một số hạn chế, bất cập. Một số cán bộ, HS,SV nhận thức chưa đầy đủ, sâu sắc về vị trí, vai trò của môn học. Đội ngũ giáo viên, giảng viên GDQP-AN còn thiếu về số lượng, phần lớn chưa được đào tạo cơ bản. Là môn học chính khóa, nhưng trên thực tế ở nhiều cơ sở giáo dục, môn học này chưa được đầu tư tương xứng. Hệ thống trung tâm GDQP-AN thời gian qua được xây dựng và hoạt động khá hiệu quả, song đang quá tải trước sự gia tăng lưu lượng HS,SV hằng năm. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học cũng còn bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu đặc thù của môn học, v.v.

Ảnh minh họa

Trước thực tế trên và để nâng cao hơn nữa chất lượng công tác GDQP-AN cho HS,SV, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thời gian tới cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp chủ yếu sau:

Một là, tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác GDQP-AN cho HS,SV. Đây là vấn đề quan trọng hàng đầu, là nhân tố quyết định chất lượng, hiệu quả GDQP-AN cho HS,SV. Theo đó, các cơ sở giáo dục cần tiếp tục quán triệt sâu sắc hơn nữa các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Chính phủ về công tác GDQP-AN, trọng tâm là Chỉ thị số 12-CT/TW của Bộ Chính trị, Nghị định số 116/2007/NĐ-CP của Chính phủ, các chỉ thị, thông tư, hướng dẫn của Bộ GD&ĐT và Bộ Quốc phòng; đẩy mạnh giáo dục, tuyên truyền, làm cho mọi cán bộ, HS,SV, nhất là cấp ủy, cán bộ lãnh đạo, đội ngũ giáo viên, giảng viên GDQP-AN nhận thức đầy đủ về vị trí, tầm quan trọng của môn học; đồng thời, có kế hoạch tổ chức tuyên truyền, học tập Luật Giáo dục quốc phòng và an ninh sau khi được Quốc hội thông qua. Từ đó, tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động, nêu cao trách nhiệm trong tổ chức thực hiện. Về nguyên tắc, công tác GDQP-AN cho HS,SV phải đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy, sự quản lý, điều hành của người đứng đầu các cơ sở giáo dục; đồng thời, coi trọng phát huy vai trò tham mưu của các ban chỉ huy quân sự, khoa, bộ môn giáo dục quốc phòng và thế mạnh của các tổ chức quần chúng để thực hiện tốt nhiệm vụ này. Mặt khác, cần tích cực phê phán, đấu tranh với những nhận thức lệch lạc, giản đơn về môn học. Cấp ủy, cán bộ chủ trì và cơ quan chức năng cần chủ động đề ra nhiều giải pháp, tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, kịp thời phát hiện, chấn chỉnh những thiếu sót trong quá trình thực hiện nhiệm vụ GDQP-AN cho HS,SV.

Hai là, kiện toàn, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, giảng viên GDQP-AN, đáp ứng yêu cầu trước mắt và lâu dài. Xây dựng đội ngũ giáo viên, giảng viên GDQP-AN là yêu cầu khách quan, là yếu tố cơ bản trong hoạt động dạy - học, quyết định chất lượng, hiệu quả môn học. Chừng nào chúng ta chưa có đội ngũ giáo viên, giảng viên GDQP-AN được đào tạo cơ bản, chính quy thì chừng ấy GDQP-AN chưa thể trở thành môn học chính khóa theo đúng nghĩa, và chúng ta cũng chưa thực hiện triệt để mục tiêu đào tạo thế hệ trẻ một cách toàn diện. Đến nay, cả nước có trên 9.000 giáo viên, giảng viên GDQP-AN; trong đó, có hơn 40% được đào tạo ngắn hạn, còn lại chỉ qua tập huấn, bồi dưỡng và là sĩ quan Quân đội biệt phái. Thực hiện Quyết định số 472/QĐ-TTg, ngày 12-4-2010 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án đào tạo giáo viên GDQP-AN cho các trường trung học phổ thông, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề giai đoạn 2010 - 2016”, các cơ sở giáo dục cần rà soát, đánh giá một cách toàn diện về số lượng, chất lượng đội ngũ giáo viên, giảng viên, trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch quản lý, đào tạo, bồi dưỡng và bố trí sử dụng phù hợp. Ngày 19-11-2012, Bộ GD&ĐT đã ban hành Thông tư số 40/2012/TT-BGDĐT, quy định tổ chức dạy, học và đánh giá kết quả học tập môn học GDQP-AN. Theo đó, yêu cầu đội ngũ giáo viên, giảng viên phải có lý lịch rõ ràng, tuổi đời và sức khỏe phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ; có tinh thần trách nhiệm của người thầy, người cán bộ quản lý giáo dục và người chỉ huy; có trình độ chuyên môn được đào tạo theo quy định hiện hành. Cụ thể, giáo viên giảng dạy tại các trường trung học phổ thông phải được đào tạo chuyên ngành GDQP-AN trình độ đại học, hoặc cử nhân sư phạm, có chứng chỉ giáo viên GDQP-AN, cử nhân sư phạm GDQP-AN ghép môn; giảng viên giảng dạy tại các trường đại học, cao đẳng, trung tâm GDQP-AN phải được đào tạo đúng chuyên ngành, có trình độ đại học trở lên; giảng viên là sĩ quan Quân đội biệt phái có trình độ đại học trở lên, được đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm. Đồng thời, Thông tư cũng nêu rõ: các trường thực hiện các chế độ đối với đội ngũ giáo viên, giảng viên này như giáo viên, giảng viên của môn học khác; riêng giảng viên là sĩ quan Quân đội biệt phái do cơ quan, đơn vị biệt phái sĩ quan và các trường quản lý theo quy định của Chính phủ về biệt phái sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam. Các cơ sở giáo dục cần xây dựng quy hoạch nguồn giáo viên, giảng viên GDQP-AN, kết hợp việc đào tạo nguồn cơ bản (cử nhân GDQP-AN) và đào tạo văn bằng 2, phấn đấu đến năm 2020 có đủ giáo viên, giảng viên, cán bộ quản lý GDQP-AN đạt chuẩn theo quy định của Luật Giáo dục.

Ba là, tích cực đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp GDQP-AN cho HS,SV. Đây là yêu cầu khách quan, là biện pháp quan trọng để đảm bảo công tác GDQP-AN đạt hiệu quả thiết thực. Thời gian qua, các bộ, ban, ngành có liên quan đã nghiên cứu, xây dựng và ban hành hệ thống chương trình, giáo trình, tài liệu GDQP-AN cho HS,SV tương đối đồng bộ. Tuy nhiên, do sự phát triển của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, một số nội dung, chuyên đề cần được sửa đổi, bổ sung cho sát với thực tế. Năm 2012, Bộ GD&ĐT đã ban hành Chương trình GDQP-AN cho HS,SV. Đây là cơ sở để xây dựng chương trình giáo dục hằng năm phù hợp với thực tế của từng cơ sở giáo dục. Việc đổi mới nội dung, chương trình GDQP-AN cho HS,SV phải được thực hiện theo tinh thần của Nghị quyết Đại hội XI của Đảng: “tăng cường tuyên truyền, giáo dục tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc, trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia và kiến thức quốc phòng, an ninh cho mọi người hiểu rõ những thách thức lớn tác động đến nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới”¹. Trong đó, cần giáo dục một cách toàn diện, cụ thể hơn về chiến lược “Diễn biến hòa bình”, những thách thức mới trong điều kiện hội nhập toàn diện với quốc tế (thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống), về chiến tranh địch sử dụng vũ khí công nghệ cao... Qua đó, giúp HS,SV nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, nắm chắc các hình thức, biện pháp phòng, chống có hiệu quả với những tác động xấu, không để “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” về tư tưởng chính trị và đạo đức lối sống.

Các cơ sở giáo dục cần tiếp tục đẩy mạnh đổi mới phương pháp giảng dạy môn học theo hướng tăng hiệu quả thực tiễn đối với HS,SV, phù hợp với điều kiện của từng cơ sở; đồng thời, coi trọng khắc phục những hạn chế do tính đặc thù của môn học GDQP-AN. Từng chuyên đề giáo dục cần sử dụng đa dạng các hình thức, biện pháp để tạo sự sinh động, hấp dẫn, bớt đi sự “khô cứng” của môn học. Cần kết hợp nhuần nhuyễn, tăng cường các bài giảng tích hợp hiệu quả giữa lý thuyết với thực hành, giữa học chính khóa với hoạt động ngoại khóa; ứng dụng các thành tựu của khoa học - công nghệ vào giảng dạy, khắc phục triệt để tình trạng “dạy chay, học chay”. Coi trọng tổ chức các hoạt động ngoại khóa, như: giao lưu, kể chuyện truyền thống, các hoạt động văn hóa - văn nghệ, thể dục - thể thao, tham quan bảo tàng, di tích lịch sử, tham gia các hoạt động “Đền ơn đáp nghĩa”, “xóa đói giảm nghèo”, xây dựng nông thôn mới... Đồng thời, coi trọng phòng, chống có hiệu quả các sản phẩm và lối sống văn hóa độc hại nhằm làm phai nhạt mục tiêu, lý tưởng, tha hóa đạo đức, lối sống và mất dần bản sắc văn hóa, thuần phong mỹ tục của dân tộc.

Bốn là, đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ cho môn học. GDQP-AN là môn học có tính đặc thù cao, có những đòi hỏi riêng về cơ sở vật chất và điều kiện đảm bảo cho hoạt động dạy - học. Thực hiện các quyết định của Bộ GD&ĐT, thời gian qua ngoài ngân sách đảm bảo cho hoạt động này, các cơ sở giáo dục đã huy động các nguồn lực khác để mua sắm thiết bị dạy học, cải tạo, nâng cấp hệ thống cơ sở vật chất. Tuy nhiên, những cố gắng đó chưa đáp ứng được yêu cầu GDQP-AN cho HS,SV. Thực tế hiện nay ở một số trường, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, giảng đường chuyên dùng, bãi tập vẫn còn thiếu, ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng GDQP-AN. Một số trung tâm GDQP-AN được đầu tư khá đồng bộ, do đó chất lượng GDQP-AN tốt hơn. Tuy nhiên, hiện nay hệ thống trung tâm GDQP-AN trên toàn quốc mới đảm nhiệm được hơn 50% lưu lượng sinh viên hằng năm, số còn lại do các khoa, bộ môn giáo dục quốc phòng của các trường đảm nhiệm. Thời gian tới, cùng với tiếp tục củng cố, nâng cấp hệ thống cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện có, các cơ sở giáo dục cần coi trọng đảm bảo trang phục thống nhất cho giảng viên, giáo viên, HS,SV và đầu tư xây dựng, quy hoạch giảng đường chuyên dùng, thao trường, bãi tập... phục vụ cho môn học. Việc xây dựng trung tâm GDQP-AN theo các quyết định của Chính phủ cần được triển khai tích cực, hiệu quả hơn. Sau khi Quốc hội thông qua Luật Giáo dục quốc phòng và an ninh, Bộ GD&ĐT sẽ xây dựng Đề án chuẩn hóa hệ thống cơ sở vật chất, thiết bị dạy học trình Chính phủ phê duyệt. Phấn đấu đến năm 2020 các cơ sở giáo dục, các trung tâm GDQP-AN được đảm bảo đầy đủ theo yêu cầu môn học. Thực hiện như vậy, sẽ có nhiều HS,SV được học tập, rèn luyện và trải nghiệm trong môi trường quân sự.

Đại tá, TS. NGUYỄN THIỆN MINH

Vụ trưởng Vụ Giáo dục Quốc phòng, Bộ Giáo dục và Đào tạo

1 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 234.