Về thực chất, “thế trận lòng dân” là sự gắn kết, tích hợp lòng yêu nước và tự tôn dân tộc; ý thức cộng đồng và tinh thần đoàn kết; niềm tin sâu sắc và quyết tâm vượt qua mọi gian khổ, hy sinh của đông đảo các tầng lớp nhân dân, được quy tụ thành một khối thống nhất, dưới ngọn cờ của tư tưởng tiến bộ và do lực lượng tiên phong lãnh đạo, tạo sức mạnh tổng hợp để bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, nhân dân ta phải trải qua nhiều cuộc chiến tranh điển hình về tính chất ác liệt và sự gian khổ hy sinh; đánh thắng các thế lực xâm lược điển hình về tính chất hung bạo, hiếu chiến và hơn ta gấp nhiều lần về tiềm lực kinh tế, quân sự. Thắng lợi trong các cuộc chiến tranh đó do tổng hợp các nhân tố tạo thành; trong đó, “thế trận lòng dân” vững chắc là nhân tố quan trọng, đặc trưng và quyết định nhất. Trong thời kỳ Bắc thuộc, dân tộc ta mất nước nhưng không mất làng, mất đất nhưng không mất dân. Chính nhân dân và sức mạnh của “thế trận lòng dân” là động lực cốt yếu để dân tộc ta không bị đồng hóa trong hơn 1.000 năm ngoại bang đô hộ và vươn lên giành lại độc lập tự chủ cho dân tộc, đất nước. Kế thừa truyền thống đó, các triều đại phong kiến Việt Nam luôn coi trọng việc chăm lo bồi dưỡng sức dân, xây dựng và phát huy “thế trận lòng dân”. Điều đó được biểu hiện ở các chính sách: “ngụ binh ư nông” và “viễn nhu” (thời Lý); “Khoan thư sức dân làm kế sâu rễ bền gốc” để giữ nước (thời Trần) và “nước lấy dân làm gốc”, “việc nhân nghĩa cốt để yên dân” (thời Lê Lợi – Nguyễn Trãi)... Nhờ đó, dân tộc ta luôn tạo được sức mạnh to lớn, đánh bại những kẻ thù xâm lược hung bạo nhất, giữ yên bờ cõi, bảo vệ độc lập dân tộc và cương vực của nước nhà. Ngược lại, nếu không chăm lo xây dựng và phát huy “thế trận lòng dân”, không quy tụ và được nhân dân hết lòng ủng hộ thì dù có thành cao, hào sâu và “nỏ thần” lợi hại (thời Âu Lạc); quân đội hùng hậu, thành lũy kiên cố, vũ khí, phương tiện hiện đại (thời nhà Hồ) cũng đều bị thất bại trước sự xâm lăng của kẻ thù.

Lịch sử giữ nước của dân tộc cũng cho thấy, sức mạnh giữ nước nằm ở nơi dân nhưng phải được định hướng, quy tụ dưới ngọn cờ tư tưởng tiến bộ và được tổ chức chặt chẽ, thống nhất do lực lượng tiền phong của dân tộc lãnh đạo. Thực tiễn cách mạng Việt Nam từ khi có Đảng lãnh đạo đến nay đã chứng minh, với đường lối cách mạng đúng đắn, sáng tạo, “thế trận lòng dân” có sự nhảy vọt về chất, phát triển lên tầm cao mới và thực sự trở thành sức mạnh vô địch để nhấn chìm mọi kẻ thù xâm lược và bè lũ bán nước, giành độc lập cho dân tộc, thống nhất đất nước, đưa cả nước đi lên CNXH.

Hiện nay, nước ta hội nhập sâu, rộng vào môi trường khu vực và toàn cầu. Bên cạnh thời cơ, thuận lợi để phát triển, đất nước nói chung, “thế trận lòng dân” trong bảo vệ Tổ quốc (BVTQ) nói riêng cũng đứng trước những thách thức và tác động tổng hợp. Sự phân hóa giàu - nghèo và những bức xúc xã hội tích tụ kéo dài do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân từ những yếu kém trong công tác quản lý kinh tế, quản lý xã hội của chính quyền các cấp; do tác động tiêu cực của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa cùng những xuyên tạc, kích động của các “thế lực truyền thông” phương Tây,… đã và đang đe dọa sự ổn định của “thế trận lòng dân”. Thử thách lớn nhất của “thế trận lòng dân” trong sự nghiệp BVTQ hiện nay là tác động đan xen, phức tạp bởi chiến lược “Diễn biến hòa bình” và mưu đồ thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ ta của các thế lực thù địch. Trong đó, lĩnh vực chính trị - tư tưởng được coi là “mũi đột phá” của chúng với sự công kích tập trung vào những vấn đề cốt lõi của nền tảng tư tưởng và những giá trị văn hóa của “thế trận lòng dân”, làm cho nhân dân xa rời mục tiêu XHCN, ngả theo quỹ đạo của chúng. Vì vậy, để bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN, điều cốt tử là phải xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc; tập trung vào những vấn đề cơ bản sau:

Một là, tăng cường công tác tư tưởng, chủ động định hướng, bồi đắp nền tảng tư tưởng của Đảng, tạo sự thống nhất về chính trị - tư tưởng cho toàn dân. Chia rẽ nhân dân với Đảng và Nhà nước là một trong những thủ đoạn thâm độc, xuyên suốt của các thế lực thù địch nhằm làm cho “nhân dân ly tán”, mất lòng tin vào Đảng, Đảng xa dân; từ đó, kích động tư tưởng ly khai, chống đối chính quyền, hạ thấp rồi tiến tới xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng và chế độ XHCN ở nước ta. Vì vậy, tăng cường công tác tư tưởng, giữ vững trận địa tư tưởng của Đảng ở các cấp, các ngành và toàn dân là vấn đề quan trọng trong xây dựng “thế trận lòng dân”. Để làm được điều đó, cần đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị - tư tưởng , giáo dục quốc phòng – an ninh trong hệ thống chính trị và toàn xã hội, mà trước hết là trong hệ thống nhà trường và trên các phương tiện thông tin đại chúng. Nội dung tuyên truyền, giáo dục phải toàn diện, trọng tâm là giáo dục chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng; bồi đắp tinh thần yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, làm cho cán bộ, đảng viên và nhân dân nhận thức sâu sắc về đối tượng, đối tác, về âm mưu thủ đoạn của các thế lực thù địch và mục tiêu, nhiệm vụ cùng phương thức BVTQ trong tình hình mới. Trong điều kiện hiện nay, công tác tuyên truyền, giáo dục cần phải nhanh nhạy, nắm bắt và định hướng tư tưởng kịp thời cho nhân dân khi có các vấn đề phức tạp nảy sinh; đồng thời, cung cấp thông tin, lý lẽ khoa học để mỗi cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân có thể chủ động đấu tranh phản bác những luận điệu xuyên tạc cũng như các quan điểm sai trái của các thế lực thù địch và bọn cơ hội chính trị. Qua đó, khẳng định nền tảng tư tưởng của Đảng, của đường lối đổi mới, xây dựng niềm tin vào con đường đi lên CNXH mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn. Bên cạnh đó, cần đề cao trách nhiệm, trí tuệ của mọi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ trì các cấp, các ngành, các tổ chức đoàn thể từ Trung ương đến cơ sở và mọi người Việt Nam yêu nước tích cực tham gia làm công tác tư tưởng một cách thường xuyên, có sức thuyết phục, đạt hiệu quả thiết thực. Đồng thời, coi trọng việc bồi dưỡng, phát huy vai trò nòng cốt của các cơ quan và đội ngũ cán bộ chuyên trách làm công tác tư tưởng, bảo đảm công tác này ngày càng đi vào chiều sâu, vững chắc.

Hai là, tập trung xây dựng, củng cố các tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể các cấp trong sạch, vững mạnh, hết lòng phục vụ và gắn bó mật thiết với nhân dân. Đây là vấn đề vừa quan trọng, cấp thiết trước mắt, vừa cơ bản lâu dài nhằm củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ XHCN; đồng thời, là nội dung trọng tâm trong xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc. Vì vậy, cần tập trung tâm huyết, dũng khí và trí tuệ của toàn Đảng, toàn dân để thực hiện nghiêm túc, có chiều sâu, vững chắc Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”, nhất là phòng, chống có hiệu quả mọi biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ và những nguy cơ: sai lầm về đường lối, bệnh quan liêu và sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Trên cơ sở đó, tập trung xây dựng các tổ chức đảng thực sự trong sạch, vững mạnh, có năng lực lãnh đạo toàn diện và sức chiến đấu cao, nhất là đối với các tổ chức đảng ở cơ quan tham mưu chiến lược. Tiếp tục bổ sung, hoàn thiện cơ chế và hệ thống định chế nhằm đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với các lĩnh vực của đời sống xã hội, trọng tâm là các quyết sách chiến lược có ý nghĩa chính trị - xã hội sâu, rộng.

Bên cạnh đó, cần chú trọng xây dựng bộ máy Nhà nước theo hướng: thống nhất, đồng bộ, tinh, gọn, mạnh, phù hợp với chức năng của từng cấp, từng ngành, lĩnh vực; gắn xây dựng tổ chức với xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có số lượng, cơ cấu hợp lý, có bản lĩnh, năng lực, trí tuệ và thực sự trong sạch, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Tích cực bổ sung, hoàn thiện các thiết chế, cơ chế quản lý xã hội, cải cách hành chính, thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở và đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng có hiệu quả. Trong đó, việc phòng, chống tham nhũng cần có những giải pháp kiên quyết, đồng bộ bảo đảm phát huy vai trò của cơ quan chức năng; sự giám sát của nhân dân và sự chịu trách nhiệm đến cùng của người đứng đầu từng cơ quan, tổ chức. Chú trọng kiện toàn, nâng cao hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trong việc định hướng, tạo dư luận tích cực, ủng hộ, bảo vệ gương tốt, mặt tốt; đồng thời, kiên quyết đấu tranh phê phán các hành vi tham nhũng, tiêu cực, cơ hội, bè phái,… trong từng cơ quan, tổ chức của hệ thống chính trị, tạo niềm tin yêu, tín nhiệm của nhân dân vào cấp ủy và chính quyền các cấp.

Ba là, kết hợp đẩy mạnh phát triển kinh tế với bảo đảm an sinh xã hội, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Những năm qua, cùng với phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH), Đảng và Nhà nước luôn quan tâm chăm lo bảo đảm an sinh xã hội cho nhân dân, coi đó là nội dung quan trọng để ổn định chính trị - xã hội, củng cố “thế trận lòng dân”, tạo sức mạnh tổng hợp để thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và BVTQ. Tuy nhiên, việc bảo đảm an sinh xã hội vẫn có mặt bất cập, nhất là giảm nghèo chưa bền vững, tình trạng thiếu việc làm, khoảng cách thu nhập giữa các tầng lớp dân cư còn lớn, chất lượng các dịch vụ còn thấp, vẫn còn không ít tiêu cực, nhũng nhiễu xảy ra, gây bức xúc trong nhân dân. Thời gian tới, cùng với tích cực hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, cần tích cực chuyển đổi mô hình tăng trưởng, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an ninh tài chính – tiền tệ, năng lượng, lương thực… Chủ động định hướng và giải quyết đúng đắn vị trí, mối quan hệ của các thành phần kinh tế, các quan hệ sở hữu theo định hướng XHCN; đồng thời, tập trung phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, phát triển nhanh, bền vững và chủ động hội nhập quốc tế. Trên cơ sở phát triển KT-XH, cần tiếp tục thực hiện có hiệu quả việc bảo đảm an sinh xã hội, phúc lợi xã hội, coi đó vừa là mục tiêu, vừa là động lực để phát triển bền vững và ổn định chính trị - xã hội. Theo đó, cần đẩy mạnh triển khai các chương trình phát triển KT-XH gắn với giải quyết việc làm; thực hiện xóa đói giảm nghèo bền vững trên các địa bàn, nhất là ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Các chính sách và giải pháp xóa đói giảm nghèo phải thiết thực, đồng bộ cả về hỗ trợ phát triển sản xuất và đời sống, tạo việc làm, tiếp cận thị trường và điều quan trọng là nâng cao khả năng tự vươn lên thoát nghèo bền vững của người dân. Trước mắt, cần thực hiện tốt cuộc vận động xã hội sâu rộng triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới; trong đó, gắn phát triển KT-XH với bảo vệ môi trường, xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm, phát triển nông thôn bền vững. Tiếp tục chăm lo xây dựng và giải quyết tốt các vấn đề về văn hóa, y tế, giáo dục, thông tin, thể thao, dân số, gia đình và trẻ em, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Về lâu dài, cần nghiên cứu có những đột phá về giáo dục – đào tạo, trọng tâm là khâu “dạy làm người”, tạo tiến bộ rõ nét về giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống, nhất là đối với thế hệ trẻ.

Cùng với đó, tập trung xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, mà cốt lõi là Quân đội nhân dân và Công an nhân dân có bản lĩnh chính trị vững vàng, sức mạnh chiến đấu và trình độ sẵn sàng chiến đấu cao, thực sự là lực lượng nòng cốt trong xây dựng “thế trận lòng dân” của sự nghiệp BVTQ, bảo đảm cho đất nước luôn chủ động về chiến lược trong mọi tình huống.

Trung tướng, PGS, TS. NGUYỄN TIẾN BÌNH