Chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần là thắng lợi đầu tiên của Quân đội ta. Nó có ý nghĩa quan trọng, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần của bộ đội, tự vệ, du kích và đồng bào cả nước đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc; đồng thời, để lại bài học quý, góp phần vào sự trưởng thành lớn mạnh của Quân đội ta.

Bữa cơm chiều 22-12-1944 của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân trước khi vào trận đánh đồn Phai Khắt. (Ảnh tư liệu)

Ngày 22-12-1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (TTGPQ) được thành lập. Ngay sau khi ra đời, Đội đã nhanh chóng củng cố tổ chức, xây dựng quyết tâm, luyện tập chiến đấu và dựa vào nhân dân để thực hành đánh trận đầu tiên. Mục tiêu được chọn là 02 đồn Phai Khắt và Nà Ngần của địch thuộc châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng. Ngày 25-12, toàn Đội chia thành 02 tiểu đội, cải trang làm lính dõng đi tuần dùng mưu tập kích chiếm trọn đồn Phai Khắt. Tiếp đó, ngày 26-12, Đội đóng giả toán lính tuần tra, bất ngờ tập kích diệt gọn đồn Nà Ngần của địch. Kết quả trận đầu, ta đã hạ 02 đồn địch, diệt 05 tên, bắt sống 34 tên khác, thu 34 súng cùng đạn dược và một số đồ quân dụng.

Chiến thắng của lần xuất trận đầu tiên: Phai Khắt, Nà Ngần tuy quy mô không lớn, nhưng ý nghĩa của thắng lợi đó lại rất to lớn cả về chính trị và quân sự, mở đầu truyền thống đánh thắng ngay từ trận đầu của Quân đội nhân dân (QĐND) Việt Nam; đồng thời, cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng trong chiến khu Cao - Bắc - Lạng và cả nước. Trận thắng Phai Khắt, Nà Ngần của Quân đội ta để lại những bài học quý đối với nền nghệ thuật quân sự, được thể hiện ở một số nội dung chủ yếu sau:

1. Xây dựng ý chí quyết tâm chiến đấu, chiến thắng ngay trong lần ra quân đầu tiên. Sau Ngày thành lập, Đội trưởng và Chính trị viên phân công nhau gặp gỡ từng đội viên để tìm hiểu, nắm tâm tư, tình cảm, trình độ văn hóa, chính trị, quân sự, hoàn cảnh gia đình, sở trường, sở đoản của từng người. Trên cơ sở đó, lãnh đạo, chỉ huy phân công nhiệm vụ phù hợp cho từng người và xây dựng kế hoạch, tổ chức luyện tập quân sự, học tập chính trị sát thực tình hình của Đội. Nhờ có quyết tâm chiến đấu cao, nên ngay sau khi thành lập, Đội đã tích cực xây dựng kế hoạch, bàn thảo phương án và chủ động xác định mục tiêu để đánh địch. Sau đó, toàn Đội Việt Nam TTGPQ hành quân về Roỏng Bó, cách Phai Khắt vài ki-lô-mét để chuẩn bị cho trận đầu ra quân theo kế hoạch đã đề ra. Trước ngày thành lập, Ban Chỉ huy (BCH) Đội nhận được Chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh: Trong vòng một tháng phải có hoạt động tạo tin tưởng cho cán bộ, chiến sĩ và xây dựng truyền thống của Đội. Trận đầu ra quân nhất định phải thắng lợi. Như vậy, vấn đề đặt ra là “cần có một trận đánh thắng, một chiến công để cổ vũ cho tinh thần đấu tranh cách mạng của cả một dân tộc đang bị nô lệ, đang sục sôi ý chí vùng lên”¹. Do tầm quan trọng của “trận ra quân đầu tiên”, từ tháng 11-1944, dưới sự chủ trì của đồng chí Võ Nguyên Giáp, BCH Đội (vừa được hình thành) đã họp bàn để chuẩn bị cho trận đánh quan trọng này. Hàng loạt vấn đề được đặt ra; trong đó, xây dựng ý chí quyết tâm chiến đấu, chiến thắng cho toàn Đội là nội dung quan trọng hàng đầu. Theo đó, BCH Đội đã tổ chức cho đội viên học tập, quán triệt sâu sắc Chỉ thị của Bác Hồ; hiểu rõ nhiệm vụ của Đội quân đàn anh rất nặng nề, song hết sức vinh quang. Đặc biệt, trong “đêm du kích” liên hoan với đồng bào địa phương (trong ngày Đội thành lập), những nội dung mang tính chính trị lần đầu tiên được lồng ghép tuyên truyền và đã có tác dụng thiết thực. Qua đó, khêu gợi lòng yêu nước, ý chí căm thù thực dân, phong kiến và động viên tinh thần chiến đấu cho từng đội viên trước ngày ra quân đánh trận đầu. Toàn thể đội viên trong Đội đều tỏ rõ ý chí quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, thậm chí hy sinh để giết giặc, lập công. Thực tiễn trận Phai Khắt, Nà Ngần cho thấy, mặc dù gặp nhiều khó khăn về nắm địch, khả năng cơ động và bảo đảm hậu cần, nhưng với quyết tâm chiến đấu cao, cán bộ, chiến sĩ trong Đội đã mưu trí, dũng cảm vào tận trong đồn để tiêu diệt, khiến chúng hoàn toàn bị bất ngờ. Không những thế, khi đồn Phai Khắt bị tiêu diệt, để bảo đảm giữ bí mật hành động, bộ đội ta tiếp tục cơ động ngay trong đêm, vượt qua hàng chục ki-lô-mét đường rừng để tiếp cận và tiêu diệt đồn Nà Ngần, làm địch không kịp trở tay đối phó. Như vậy, việc xây dựng ý chí quyết tâm chiến đấu cao cho toàn Đội có ý nghĩa quan trọng, góp phần vào chiến thắng lịch sử đầu tiên của Quân đội.

2. Chọn mục tiêu tiến công phù hợp, chuẩn bị tác chiến chu đáo. Đây là nội dung quan trọng, làm cơ sở, tiền đề để Đội Việt Nam TTGPQ thực hiện Chỉ thị của Bác “trận đầu nhất định phải thắng”. Trong khi đó, lực lượng của Đội chỉ tương đương một trung đội, cán bộ và chiến sĩ từ nhiều nơi hợp lại, trình độ không đồng đều, sự phối hợp tác chiến chưa được thử thách qua chiến đấu, vũ khí trang bị lại thô sơ. Vì vậy, vấn đề quan trọng đặt ra là “đánh vào đâu”, “để với một lực lượng nhỏ lại có thể giành được thắng lợi to lớn… mà ta ít bị tổn thất về người và vũ kh픲. Sau khi bàn bạc và cân nhắc kỹ các phương án, BCH Đội quyết định: chọn đồn Phai Khắt và Nà Ngần là mục tiêu tiến công đầu tiên. Đây là quyết định đúng đắn, thể hiện tầm nhìn, tư duy quân sự sáng tạo, phù hợp với khả năng lực lượng và trình độ tác chiến của ta. Lực lượng địch ở mỗi đồn khoảng 20 tên, có sĩ quan Pháp chỉ huy, trang bị vũ khí đủ, tốt, nên chúng khá chủ quan, canh gác bố phòng tương đối sơ hở. Đánh vào Phai Khắt, Nà Ngần, ta có thuận lợi là tranh thủ sự giúp đỡ của nhân dân để nắm tình hình địch và tiếp cận đánh địch. Hơn nữa, hai đồn Phai Khắt, Nà Ngần lại cách xa nhau và xa trung tâm chỉ huy của địch, nên khi đồn này bị đánh, đồn kia chưa thể biết ngay và không thể chi viện kịp thời, ta có thể nhanh chóng giải quyết trọn vẹn trận đánh. Tuy nhiên, ta cũng gặp khó khăn về tổ chức chỉ huy, bảo đảm cơ động, hậu cần, v.v. Nếu ta khắc phục tốt và thực hành tiêu diệt cả hai mục tiêu này sẽ gây tiếng vang rất lớn.

Sau khi chọn được mục tiêu đánh trận mở đầu, BCH Đội tổ chức chuẩn bị chiến đấu chu đáo, chặt chẽ và đầy đủ các nội dung, từ nghiên cứu tình hình địch, xây dựng kế hoạch, cơ động lực lượng và phối hợp chặt chẽ với lực lượng cứu quốc ở địa phương. Riêng về nắm địch, BCH Đội giao nhiệm vụ cho các đồng chí là người địa phương, thông thuộc địa bàn, kết hợp với tin tức từ cơ sở để điều tra kỹ tình hình của hai đồn. Qua đó, ta nắm được cụ thể chỗ ăn, ngủ, bốt gác, nơi để súng và các quy luật tuần tra, canh gác, luyện tập, sinh hoạt hằng ngày của địch. Thực hiện phương án tác chiến, toàn Đội khẩn trương đan mũ, sửa chữa quần áo giống trang phục của địch; đồng thời, tích cực luyện tập cách đánh đồn và liên hệ với cán bộ và tự vệ địa phương chuẩn bị cho trận đánh. Nhờ chọn mục tiêu tiến công phù hợp, chuẩn bị chu đáo, nên ngay trong trận đầu tiên, quân ta chỉ mất 10 phút tác chiến đã làm chủ đồn Phai Khắt trước sự bàng hoàng của kẻ địch và sự phấn khởi của nhân dân. Tiếp đó, quân ta đã tiêu diệt gọn đồn Nà Ngần ngay trong ngày hôm sau; qua đó, tạo tiếng vang xa, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đội viên và phong trào đấu tranh của nhân dân Cao - Bắc - Lạng.

3. Vận dụng cách đánh mưu trí, sáng tạo, hành động mau lẹ, bất ngờ giành thắng lợi nhanh gọn. Sau khi nghiên cứu kỹ tình hình địch và địa hình tác chiến, BCH Đội bàn bạc lựa chọn một trong hai phương án: phục kích hoặc tập kích. Nếu vận dụng cách đánh phục kích thì dễ tiêu diệt gọn quân địch và bảo toàn được lực lượng ta, nhưng phải vận dụng nhiều biện pháp phức tạp, như: tạo lập thế trận và lừa dụ địch. Ở cách đánh này, nếu thành công thì hiệu quả về thu chiến lợi phẩm ít và tác động của nó đối với phong trào đấu tranh của nhân dân cũng không cao. Nếu thực hiện cách đánh tập kích, thương vong có thể cao hơn so với phục kích, nhưng đổi lại sẽ diệt gọn địch, thu nhiều vũ khí và quan trọng hơn việc đánh chiếm đồn giặc thắng lợi sẽ có ý nghĩa to lớn cho cả vùng Cao - Bắc - Lạng. Hơn nữa, mục tiêu của Đội là: “trong mấy trận đầu phải tập kích vào đồn trại của địch để chiếm lấy đạn dược, mặc dầu đánh tập kích khó khăn hơn”³.

Với chủ trương đó, BCH đã quyết định cách đánh địch ở đồn Phai Khắt và Nà Ngần là: dùng lối hóa trang đóng giả quân địch ở Châu đi tuần để dễ dàng đột nhập vào đồn, chiếm kho súng, buộc địch đầu hàng, nếu địch ngoan cố chống cự sẽ tiêu diệt. Đây là nghệ thuật vận dụng cách đánh mưu trí, sáng tạo và táo bạo, mang tính khoa học. Chúng không thể ngờ rằng, một đội quân vừa mới ra đời, lực lượng còn mỏng yếu, lại đột nhập vào đồn giặc để đánh chiếm ngay giữa ban ngày. Thực tiễn trận Phai Khắt, Nà Ngần đã chứng minh, với cách đánh đó, quân ta có điều kiện tiếp cận trực tiếp với địch tạo bất ngờ áp đảo chúng; đồng thời, trực tiếp phối hợp hiệp đồng để xử trí tình huống mau lẹ, chính xác. Tại đồn Nà Ngần, khi địch có biểu hiện nghi ngờ, ta đã chủ động phối hợp nổ súng và chỉ 05 phút chiến đấu đã kết thúc trận đánh. Nét đặc sắc của nghệ thuật vận dụng cách đánh ở đây còn được thể hiện, cả hai lần tập kích vào mục tiêu đều chọn vào thời điểm tên sĩ quan Pháp chỉ huy đồn đi vắng, nên không chỉ

Đại tá, TS. DƯƠNG ĐÌNH LẬP
_____________

1 - Lịch sử chiến thuật Quân đội nhân dân Việt Nam - Tập 1, Nxb QĐND, H. 2008, tr. 43-44.

2 - Hoàng Văn Thái, Hai chiến công đầu của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân: trận Phai Khắt và trận Nà Ngần - Tạp chí Lịch sử quân sự, H. 12-1988, tr. 37.

3 - Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng tập hồi ký - Nxb QĐND, H. 2006, tr. 87.