Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không chỉ thể hiện sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Đảng ta; sức mạnh vô song của quần chúng cách mạng; bản lĩnh, trí tuệ và tinh hoa văn hóa của dân tộc Việt Nam, mà còn là thành quả của quá trình chuẩn bị lực lượng cách mạng lâu dài, bài bản, nhất là trong xây dựng và đào tạo đội ngũ cán bộ, trong đó có cán bộ quân sự của Đảng và Bác Hồ. Những bài học lịch sử đó vẫn vẹn nguyên giá trị đối với công tác đào tạo đội ngũ cán bộ Quân đội hiện nay.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc mở lớp huấn luyện chính trị cho cán bộ cách mạng Việt Nam những năm 1926 - 1927 tại Quảng Châu, Trung Quốc. Tranh: Tư liệu

Trong quá trình chuẩn bị và tiến hành khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền, đội ngũ cán bộ nói chung, đội ngũ cán bộ quân sự nói riêng giữ vai trò hạt nhân quan trọng làm nên thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám. Thắng lợi đó để lại nhiều bài học quý về công tác đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và phát triển đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ quân sự.

Xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ đào tạo cán bộ quân sự

Ngay từ khi mới ra đời, với chủ trương: “Làm cho đảng viên được quân sự huấn luyện”¹, Đảng ta đã sáng suốt lựa chọn, đào tạo cán bộ quân sự cho các đội tự vệ đỏ, đội du kích. Đến năm 1940, khi phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ, Đảng đã chú trọng xây dựng lực lượng vũ trang và đội ngũ cán bộ quân sự sẵn sàng làm nòng cốt cho toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền. Nhiều lớp huấn luyện cán bộ tại căn cứ địa Pác Bó, Tân Trào, các khu căn cứ địa ở trung du, đồng bằng Bắc Bộ, Nam Trung Bộ và những cơ sở của quân du kích đều biến thành nơi đào tạo, huấn luyện quân sự. Ngày 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân ra đời trở thành cái nôi rèn luyện toàn diện cán bộ quân sự và cách thức tổ chức huấn luyện các đội vũ trang địa phương. Song song với đào tạo cán bộ quân sự trong nước, công tác đào tạo cán bộ quân sự ở nước ngoài cũng được đẩy mạnh, nhằm xây dựng hạt nhân nòng cốt tổ chức huấn luyện cho đội tự vệ cứu quốc và tham gia Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân.

Kết quả các lớp huấn luyện đã khẳng định mục tiêu đào tạo cán bộ quân sự; nội dung, chương trình học tập, huấn luyện đã bám sát đường lối của Đảng, chính sách của Việt Minh và nhiệm vụ cách mạng. Quá trình tiến hành Tổng khởi nghĩa, đội ngũ cán bộ quân sự được huấn luyện, đào tạo và rèn luyện trong phong trào cách mạng đã phát huy tốt vai trò tổ chức lực lượng, chuẩn bị khởi nghĩa, tiếp quản chính quyền ở Trung ương và các địa phương. Điều này cho thấy vai trò định hướng, chỉ đạo trực tiếp của Đảng là nhân tố quyết định hiệu quả công tác đào tạo cán bộ quân sự.

Đào tạo toàn diện cả về chính trị, quân sự, gắn lý luận với thực tiễn chiến đấu

Trước sự phát triển của nhiệm vụ cách mạng, cán bộ quân sự được tổ chức thành các lớp huấn luyện tại các chiến khu, đặc biệt là ở Cao - Bắc - Lạng, gắn chặt với thực tế hoạt động của các đội vũ trang: Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, Đội Cứu quốc quân và các đội du kích địa phương. Nhiều cán bộ quân sự được đào tạo ngay trong thực tiễn hoạt động chiến đấu, vận động quần chúng, thông qua các hình thức, như: tuyên truyền, vũ trang tuyên truyền, tổ chức khởi nghĩa từng phần, bảo vệ chính quyền cách mạng,... từ đó rèn luyện bản lĩnh chính trị, năng lực tổ chức, chỉ huy chiến đấu và huy động sức mạnh của quần chúng.

Đặc biệt, để gấp rút tiến tới Tổng khởi nghĩa, đội ngũ cán bộ của Đảng hoạt động trong lực lượng vũ trang được đào tạo toàn diện về chính trị, quân sự tại Trường Quân chính kháng Nhật - trường quân sự cách mạng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam (tháng 6/1945), làm nòng cốt xây dựng, phát triển lực lượng vũ trang cho toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền. Trong đào tạo, chú trọng thực hành, thực tập, ứng dụng thực tế; kết hợp đào tạo với rèn luyện, lao động và chiến đấu. Nhờ đó, cán bộ được đào tạo không chỉ giỏi về kỹ thuật, chiến thuật, mà còn được giáo dục lý tưởng cách mạng, đáp ứng yêu cầu tổ chức, chỉ huy chiến đấu và giáo dục, rèn luyện bộ đội, đoàn kết và phát huy vai trò của quần chúng cách mạng. Có những đồng chí sau này đã trở thành những tướng lĩnh tài ba, những chính ủy, chính trị viên đầy nhiệt huyết, thực sự là người anh, người chị, người bạn của “đội viên”.

Phát huy tính chủ động, linh hoạt, sáng tạo trong quá trình đào tạo

Trong điều kiện khó khăn, thiếu thốn, Đảng chủ trương tổ chức công tác đào tạo cán bộ quân sự theo phương châm: chủ động, linh hoạt, sáng tạo, kết hợp chặt chẽ giữa huấn luyện và chiến đấu, giữa lý luận và thực tiễn. Tính chủ động thể hiện rõ qua việc Trung ương Đảng chỉ đạo thành lập lực lượng vũ trang, đặc biệt là lực lượng chính trị, quân sự và đào tạo cán bộ quân sự nòng cốt từ rất sớm; bí mật tổ chức các lớp huấn luyện quân sự tại các khu căn cứ, chiến khu.

Tính sáng tạo thể hiện ở nội dung, phương pháp huấn luyện: thay vì tập trung vào lý thuyết quân sự truyền thống, các lớp huấn luyện ưu tiên dạy cách đánh du kích, kỹ năng cơ bản về tổ chức đội hình chiến đấu, vũ trang tuyên truyền và vận động Nhân dân. Những cán bộ quân sự tiêu biểu, như: Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh, Chu Văn Tấn,... vừa là người chỉ huy, vừa là người trực tiếp huấn luyện, đào tạo cán bộ. Việc kết hợp “học mà hành, hành mà học” giúp cán bộ nắm vững kỹ năng quân sự, tinh thần chiến đấu và tư tưởng cách mạng - những yếu tố then chốt để lãnh đạo, tổ chức khởi nghĩa thành công.

Nhờ phát huy cao độ tinh thần chủ động, linh hoạt, sáng tạo trong đào tạo cán bộ quân sự, đến tháng 8/1945, đã có hàng chục nghìn cán bộ được huấn luyện, đào tạo, đủ bản lĩnh, năng lực tổ chức, chỉ huy lực lượng quần chúng khởi nghĩa giành chính quyền tại hầu hết các địa phương trong cả nước. Đội ngũ cán bộ quân sự được đào tạo từ quá trình này còn trở thành lực lượng nòng cốt trong việc xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam sau này.

Có thể khẳng định, Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công là sự kết tinh của nhiều nhân tố, trong đó công tác đào tạo cán bộ quân sự có vai trò rất quan trọng, đáp ứng yêu cầu của khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Đó là kết quả của 15 năm chuẩn bị lâu dài, chu đáo về tổ chức, xây dựng và đào tạo đội ngũ cán bộ quân sự, làm nòng cốt chỉ huy lực lượng vũ trang cách mạng của Đảng. Những bài học về công tác đào tạo cán bộ quân sự thời kỳ này có giá trị lý luận, thực tiễn sâu sắc, cần tiếp tục được nghiên cứu, bổ sung, vận dụng nhằm nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ Quân đội trong giai đoạn hiện nay. Theo đó, cần thực hiện tốt một số nội dung, giải pháp chủ yếu sau.

Lãnh đạo Trường Sĩ quan Lục quân 1 trao bằng thạc sĩ đối với các học viên tốt nghiệp cao học ngành Nghệ thuật Quân sự khóa 12. Ảnh: qdnd.vn

Một là, quán triệt sâu sắc, thực hiện nghiêm quan điểm, chủ trương của Đảng, Quân ủy Trung ương về mục tiêu đào tạo cán bộ Quân đội trong tình hình mới. Theo đó, công tác đào tạo cán bộ Quân đội cần bám sát, phục vụ tốt mục tiêu, nhiệm vụ chiến lược của Đảng, Nhà nước, Quân đội. Các cơ quan chức năng cần chủ động, sáng tạo, dự báo chính xác các tình huống, quy mô phát triển lực lượng, yêu cầu, nhiệm vụ đào tạo để chuẩn bị, triển khai kế hoạch đào tạo với các hình thức, biện pháp phù hợp, nhằm “Tạo đột phá, chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện về chất lượng đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài trong các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở nghiên cứu khoa học” theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW, ngày 24/11/2023 của Hội nghị Trung ương 8 (khóa XIII). Cùng với đó, các nhà trường Quân đội tiếp tục quán triệt, nắm vững và thực hiện tốt quan điểm, chủ trương của Đảng, Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới; Chiến lược phát triển giáo dục, đào tạo trong Quân đội giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2045; các quy định về đối tượng, tiêu chuẩn đào tạo cán bộ; Đề án xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội,… tạo chuyển biến tích cực, toàn diện về nhận thức, trách nhiệm cho các đối tượng. Đồng thời, tiếp tục cụ thể hóa, xây dựng chương trình, kế hoạch đổi mới giáo dục và đào tạo trong từng giai đoạn, năm học sát với chức năng, nhiệm vụ; tạo bước đột phá, nhảy vọt về chất trong đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học ở các nhà trường Quân đội hiện nay.

Hai là, nắm chắc yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội và nhu cầu biên chế, xây dựng kế hoạch đào tạo gắn với quy hoạch, bồi dưỡng, sử dụng cán bộ. Xây dựng đội ngũ cán bộ và đào tạo cán bộ Quân đội phải nằm trong tổng thể chiến lược cán bộ của Đảng. Vì vậy, cần tiếp tục đổi mới căn bản, toàn diện công tác cán bộ; xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược trong Quân đội đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ.

Công tác đào tạo cán bộ Quân đội cần có quy hoạch cụ thể ở từng vị trí, chức danh; kết hợp chặt chẽ đào tạo, bồi dưỡng với luân chuyển cán bộ. Tập trung nâng cao chất lượng xây dựng kế hoạch, tổ chức tạo nguồn đào tạo cán bộ các cấp đúng đối tượng, đủ tiêu chuẩn quy định. Thực hiện tốt công tác quy hoạch, gắn công tác quy hoạch với công tác đào tạo cán bộ, nhất là cán bộ cấp trung đoàn, sư đoàn và cấp chiến dịch, chiến lược. Tiếp tục đào tạo lại, đào tạo tại chỗ, kết hợp chặt chẽ với luân chuyển cán bộ, thực tế, dự nhiệm; thực hiện điều động cán bộ ở nhà trường, cơ quan về đơn vị và ngược lại, trước hết là cán bộ chủ trì lãnh đạo, chỉ huy các cấp. Tăng cường rèn luyện, thử thách để nâng cao bản lĩnh chính trị và năng lực lãnh đạo, chỉ huy của cán bộ. Đẩy mạnh đổi mới công tác đánh giá, nhận xét cán bộ bảo đảm khách quan, dân chủ để quy hoạch, đào tạo, bố trí, sử dụng đúng năng lực cán bộ.

Ba là, tiếp tục hoàn thiện mục tiêu, đổi mới quy trình, chuẩn hóa nội dung, chương trình, xây dựng chuẩn đầu ra chương trình đào tạo cho từng đối tượng. Cơ quan chức năng, các nhà trường tiếp tục rà soát, đổi mới quy trình đào tạo theo hướng rút ngắn thời gian đào tạo tại trường; tăng cường thực hành, thực tập, thực tế, tự học của học viên. Xây dựng chuẩn đầu ra các chương trình đào tạo nhất quán với mục tiêu, yêu cầu đào tạo, phù hợp với từng đối tượng, sát với chức danh đảm nhiệm sau tốt nghiệp, thực tế huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và yêu cầu xây dựng Quân đội. Đổi mới quy trình, chương trình đào tạo theo hướng khoa học, cơ bản, thiết thực, toàn diện, đồng bộ, hiện đại; bảo đảm tích hợp, liên thông giữa các cấp học, bậc học nhằm đào tạo đội ngũ cán bộ có bản lĩnh, phẩm chất đạo đức cách mạng, có kiến thức, năng lực toàn diện, chuyên nghiệp.

Nội dung đào tạo cần coi trọng kiến thức, kỹ năng, tay nghề, kinh nghiệm; nâng cao khả năng vận dụng vào thực tiễn; phát triển tư duy sáng tạo, khả năng nghiên cứu, tham mưu, đề xuất, phát hiện, dự báo và giải quyết vấn đề từ thực tiễn, vấn đề lớn, phạm vi ảnh hưởng rộng, mang tính đặc thù quân sự. Tích cực, chủ động nghiên cứu, điều chỉnh, bổ sung kiến thức và cập nhật thông tin mới, thực tiễn đơn vị vào nội dung đào tạo. Đồng thời, đổi mới mạnh mẽ hình thức, phương pháp thi, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học viên theo “3 thực chất”², bảo đảm “Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”; “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo,… Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”³; thường xuyên nghiên cứu tổng kết kinh nghiệm quá trình đào tạo.

Bốn là, huy động mọi nguồn lực bảo đảm cho đào tạo, tăng cường hợp tác quốc tế trong đào tạo cán bộ Quân đội. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện giảng dạy hiện đại, chuyên dùng, thông minh; tiến hành số hóa, hiện đại hóa thao trường, bãi tập tương thích với vũ khí, trang bị hiện đại; hiện đại hóa thư viện, giáo trình, tài liệu phục vụ hiệu quả công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học ở các học viện, nhà trường Quân đội. Đột phá ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ mô phỏng và chuyển đổi số vào các hoạt động dạy và học.

Cùng với đó, thúc đẩy hợp tác quốc tế trong đào tạo cán bộ Quân đội để xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao. Trong hợp tác đào tạo, cần thực hiện tốt công tác quy hoạch, đào tạo gắn với sử dụng, bảo đảm tính đồng bộ, thiết thực, hiệu quả. Chú trọng hợp tác toàn diện nhưng có trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở một số chuyên ngành, lĩnh vực quan trọng, nhất là cán bộ kỹ thuật, chỉ huy, tham mưu và cán bộ ở các đơn vị được xác định tiến thẳng lên hiện đại, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc./.

Trung tá, ThS. TẠ THỊ NGHĨA THỤC, Viện Chiến lược và Lịch sử Quốc phòng Việt Nam
_____________________

1 - ĐCSVN - Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 2, Nxb. CTQG, H. 2002, tr. 122.

2 - “3 thực chất”: Huấn luyện thực chất; ôn luyện thực chất; kiểm tra, đánh giá kết quả thực chất.

3 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 232.