Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là nội dung quan trọng, một trong những điểm mới nổi bật trong Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV, thể hiện tư duy, tầm nhìn chiến lược của Đảng trước yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm của giai đoạn tới là: “…lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.”¹. Đồng thời, xác định “thúc đẩy đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phục vụ, kiến tạo phát triển”² là một nội dung trong các đột phá chiến lược.

Tổng Bí thư Tô Lâm và các đại biểu tham quan khu trưng bày sản phẩm khoa học, công nghệ. Ảnh: qdnd.vn

Thứ nhất, kể từ khi thống nhất đất nước cho đến nay, đặc biệt là từ khi tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, tư duy, nhận thức của Đảng ta về vị trí, tầm quan trọng của khoa học, công nghệ đối với phát triển kinh tế - xã hội, nhất là thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ngày càng phát triển, hoàn thiện. Hệ thống các chỉ thị, nghị quyết của Đảng ta qua các thời kỳ là bằng chứng rõ nét cho điều này. Đại hội VI (1986) đã đặt ra yêu cầu khoa học, kỹ thuật phải là động lực to lớn đẩy nhanh quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đại hội VII (1991) đã xác định khoa học, công nghệ có vai trò then chốt đối với việc phát triển lực lượng sản xuất. Đại hội VIII (1996) khẳng định khoa học, công nghệ là động lực của công nghiệp hóa, hiện đại hóa; trên cơ sở định hướng lớn này, Quốc hội ban hành Luật Khoa học và công nghệ năm 2000. Đại hội IX (2001) thống nhất về mặt nhận thức với quan điểm coi khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đại hội X (2006) lần đầu tiên Trung ương đưa ra khái niệm “kinh tế tri thức” và nhấn mạnh vai trò động lực của khoa học công nghệ trong việc phát triển kinh tế tri thức ở nước ta. Đại hội XI (2011) đã xác định khoa học, công nghệ là động lực đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và gắn phát triển khoa học công nghệ với kinh tế tri thức. Đại hội XII (2016) và Đại hội XIII (2021) tiếp tục xác định khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại. Đặc biệt, Đại hội XIII của Đảng đã xác định: “Chuyển mạnh nền kinh tế sang mô hình tăng trưởng dựa trên tăng năng suất, tiến bộ khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhân lực chất lượng cao, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn lực để nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế”³.

Kế thừa và phát triển định hướng chiến lược quan trọng này của Đảng, ngày 22/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, “Về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”. Nghị quyết số 57 là một trong “bộ tứ chiến lược” để thúc đẩy sự phát triển của đất nước ta, giúp Việt Nam thực sự cất cánh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Ở đây, có thể khẳng định rằng, chủ trương đã nêu trong Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng không chỉ là một sự phát triển đơn thuần của Đảng ta về vị trí, vai trò của khoa học, công nghệ trong phát triển kinh tế - xã hội mà là một sự đột phá về tư duy, nhận thức, định hướng lớn của Đảng ta về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Sự đột phá thể hiện ở việc gắn kết giữa khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo với chuyển đổi số quốc gia, ở việc coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là động lực chính để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả của nền kinh tế, góp phần hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số cho giai đoạn sau năm 2026.

Thứ hai, cụ thể hóa định hướng, đường lối đúng đắn này của Đảng, Nhà nước đã thể chế hóa thành pháp luật, chính sách và đạt được nhiều thành tựu to lớn, đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội bảo đảm quốc phòng, an ninh, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Khoa học công nghệ đã góp phần vào thúc đẩy tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước, khẳng định ngày một rõ ràng hơn vai trò là động lực chính trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tinh thần đó đã được Tổng Bí thư Tô Lâm truyền tải rất rõ ràng trong thông điệp tại Phiên họp định kỳ quý II/2025 của Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số: “Không có quốc gia nào trở thành hùng cường với một nền khoa học, công nghệ yếu kém”⁴. Trong gần 40 năm đổi mới của nước ta, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ có nhiều tiến bộ với nhiều công trình nghiên cứu đã đóng góp trực tiếp cho phát triển kinh tế - xã hội, nhất là trong các lĩnh vực nông nghiệp, y học, dược học, năng lượng, dầu khí, cơ khí, chế tạo, quốc phòng, an ninh, v.v.  Khoa học xã hội và nhân văn, khoa học lý luận chính trị đã đóng góp nhiều luận cứ khoa học cho việc hoạch định những chủ trương, đường lối lớn của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật. Tiềm lực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo của nước ta ngày càng được phát triển đáp ứng được yêu cầu của từng thời kỳ. Các tổ chức khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và đội ngũ cán bộ khoa học đã không ngừng được nâng cao về chất lượng và số lượng, luôn là lực lượng tiên phong trong nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Sản phẩm UAV do Viettel nghiên cứu phát triển được trình diễn tại Triển lãm Quốc phòng quốc tế Việt Nam 2024. Ảnh: baochinhphu.vn

Thứ tư, nhấn mạnh vai trò là động lực chính của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một khẳng định đúng đắn của Đảng ta. Thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sẽ đảm bảo nền kinh tế của nước ta phát triển mạnh mẽ, tăng tốc, bứt phá và bền vững trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Điều đó được thể hiện: (1) giúp cho Việt Nam bắt kịp nhịp độ, tiến cùng với tốc độ của các quốc gia phát triển, tránh được nguy cơ tụt hậu, vững bước tiến lên sánh cùng với các quốc gia phát triển khác; (2) là chìa khóa để đất nước vững vàng mở cánh cửa tiến vào kỷ nguyên phát triển mới bằng nâng cao năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế, tạo ra những sản phẩm, dịch vụ đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng của thị trường trong và ngoài nước; (3) tối ưu hóa quy trình sản xuất, kinh doanh, quản lý của doanh nghiệp nội địa bằng việc thúc đẩy phát triển kinh tế số kết hợp với kinh tế xanh, xã hội số với xã hội học tập suốt đời, phù hợp với những xu hướng phát triển lớn của thế giới; (4) mang lại lợi ích thiết thực cho người dân, hiện thực hóa khát vọng xây dựng Việt Nam phồn vinh, thịnh vượng với những giá trị cốt lõi như: đảm bảo tiến bộ, công bằng xã hội, an sinh xã hội rộng khắp và phúc lợi xã hội đến với từng người dân. Đảng ta nhận thức rõ ràng, để có thể thực hiện được khát vọng xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở nước ta thì  một trong những chủ trương chiến lược là đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây cũng là con đường để bứt phá, vượt lên mọi khó khăn, thách thức để nắm bắt được thời cơ, vận hội trong xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ, vững mạnh, văn minh, hiện đại.

Thứ năm, trong thế giới ngày nay, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu khách quan, là xương sống của một nền kinh tế phát triển hiện đại. Dưới sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm, sự phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã được đặt lên đúng “đường ray”, thể hiện qua những thành tựu đáng khích lệ trong thời gian qua, đóng góp trực tiếp vào sự nghiệp đổi mới toàn diện các mặt của đất nước, tạo nên những không gian và thời cơ phát triển mới chưa từng có tiền lệ. Đặt trong mối tương quan với công cuộc đổi mới hệ thống chính trị, điều chỉnh địa giới hành chính, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp thì chúng ta mới thấy rõ được những chuyển động mang tính động lực mà khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số mang lại. Nếu không có cơ sở dữ liệu số hóa, không có nền tảng công nghệ đã được xây dựng và phát triển trong suốt gần 40 năm đổi mới đất nước thì đã không có được cơ hội để triển khai đồng bộ “bộ tứ chiến lược” của đất nước. Có thể khẳng định rằng, để đạt được mục tiêu chiến lược đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, chúng ta phải không ngừng phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để mở ra không gian phát triển không giới hạn.

Thứ sáu, sau gần 40 năm thực hiện công cuộc đổi mới đất nước, nguồn lực về tài chính, con người của đất nước đã đảm bảo khá đầy đủ điều kiện cần thiết để thực hiện các giải pháp đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Thông qua đó, đổi mới mô hình tăng trưởng, đổi mới phương thức phát triển đất nước, và quan trọng hơn là làm thay đổi về chất tiềm lực phát triển đất nước. Nguồn lực lao động của nước ta trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cũng theo đó mà phát triển vượt bậc. Với trình độ, kỹ năng lao động hiện có của nguồn lực lao động nước ta, việc xác định thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đặc biệt là tiến thẳng tới làm chủ những công nghệ lõi, không chỉ sẽ tạo nên những kỳ tích mới cho đất nước mà còn mở rộng khả năng để có được tốc độ tăng trưởng cao như đã đề ra trong Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ trọng tâm và giải pháp đột phá cho nhiệm kỳ tới đây.

Có thể khẳng định, để đưa đất nước cất cánh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc thì đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là vấn đề rất quan trọng. Đây cũng là một trong những điểm mới nổi bật của Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng. Chủ trương chiến lược này không phải xuất phát từ ý chí chủ quan của Đảng ta mà dựa trên những cơ sở khách quan, khoa học, cần được các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên và Nhân dân tiếp tục nghiên cứu thấu triệt và triển khai thực hiện có hiệu quả trên thực tế, góp phần đưa đất nước phát triển hùng cường, thịnh vượng, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội./.

TS. ĐỖ TẤT CƯỜNG, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
____________________      

1 - ĐCSVN – Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng (Tài liệu sử dụng tại đại hội đảng bộ cấp xã, cấp tỉnh và tương đương), tháng 4/2025, tr. 61.

2 - Sđd, tr. 63.

3 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb. CTQGST, H. 2021, tr. 120 - 121.

4 - Link: https://vneconomy.vn/tong-bi-thu-to-lam-khong-co-quoc-gia-nao-tro-thanh-hung-cuong-voi-mot-nen-khoa-hoc-cong-nghe-yeu-kem.htm (truy cập ngày 16/6).