Trung tâm giáo dục quốc phòng- an ninh (GDQP-AN) là cơ sở GDQP-AN cho sinh viên (SV) đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề và một bộ phận học sinh (HS) trung học phổ thông; đào tạo, tập huấn giáo viên ngắn hạn và dài hạn ghép môn GDQP-AN. Sự ra đời của trung tâm GDQP-AN các khu vực đã tạo điều kiện thuận lợi cho HS, SV học môn GDQP-AN.

Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến công tác GDQP-AN toàn dân, coi đó là một trong những nội dung quan trọng nhằm giáo dục ý thức, trách nhiệm của công dân, nhất là thế hệ trẻ đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. GDQP-AN đã trở thành môn học chính khóa đối với HS trung học phổ thông, SV đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề. Tuy nhiên, do đặc thù của môn học, ngoài những nội dung lên lớp lý thuyết, cần có hệ thống giảng đường chuyên dùng và thao trường, bãi tập để huấn luyện thực hành, nhất là những nội dung về quân sự. Việc hình thành các trung tâm GDQP-AN khu vực vừa qua đã đáp ứng được một phần về GDQP-AN cho HS,SV.

Hệ thống các trung tâm GDQP (nay là trung tâm GDQP-AN) cho HS,SV được thành lập theo Quyết định số 07/2003/QĐ-TTg, ngày 09-01-2003 của Thủ tướng Chính phủ, đảm nhiệm giảng dạy môn GDQP-AN cho HS, SV. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, trong đó phải kể đến việc đầu tư xây dựng một trung tâm GDQP-AN khá tốn kém, nên đến nay trong tổng số 16 trung tâm GDQP-AN, mới chỉ có 7 trung tâm (Hà Nội 1, Hà Nội 2, Huế, Thái Nguyên, Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh và 2 trung tâm thuộc quân khu 5, quân khu 7) hoạt động hiệu quả, các trung tâm còn lại vẫn mang tính chất như một khoa GDQP-AN trong trường đại học. Theo thống kê, hiện cả nước có khoảng gần 4 triệu HS,SV hằng năm học môn GDQP-AN; trong đó, có trên 900 nghìn SV đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề. Các trung tâm GDQP-AN đang hoạt động mới chỉ đáp ứng được khoảng 50% số SV cao đẳng, đại học, số còn lại và phần lớn các trường cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề đều phải học môn GDQP-AN trong điều kiện không có thao trường, bãi tập, phòng học chuyên dùng, mô hình học cụ, nhất là thiếu đội ngũ giáo viên…

Với quan điểm của Đảng và Nhà nước coi sự nghiệp giáo dục- đào tạo là “quốc sách hàng đầu”, lực lượng HS, SV hằng năm cần được GDQP-AN sẽ tăng mạnh. ở mỗi tỉnh (thành phố) sẽ có từ 1 - 2 trường đại học và khoảng 10 trường cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề. Điều đó đòi hỏi phải có các trung tâm GDQP-AN tương ứng để đáp ứng yêu cầu học tập của SV. Nếu chỉ dựa vào một số trung tâm GDQP-AN như hiện nay thì sẽ quá tải. Vì vậy, chúng ta cần nghiên cứu, xây dựng trung tâm GDQP-AN ở các địa phương để đáp ứng cho cả nhiệm vụ trước mắt và lâu dài.

Xét trên nhiều phương diện, có thể thấy thành lập trung tâm GDQP-AN đặt tại các trường Quân sự (TQS) quân khu, tỉnh (thành phố) là tương đối phù hợp với tính chất và đặc điểm của môn học. Hiện nay, cả nước có 8 TQS quân khu, 63 TQS tỉnh (thành phố). Hầu hết các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) đóng ở trung tâm hoặc gần trung tâm thành phố, thị xã trên các địa phương cả nước. Đây cũng là nơi tập trung các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề của Trung ương, địa phương. Theo phân cấp, ngoài chức năng, nhiệm vụ chính, TQS quân khu đảm nhiệm chức năng bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho cán bộ đối tượng 2, TQS tỉnh (thành phố) bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho cán bộ đối tượng 3. Như vậy, nếu triển khai thành lập trung tâm GDQP-AN ở các trường này, để vừa thực hiện nhiệm vụ bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho cán bộ, vừa GDQP-AN cho HS,SV là tương đối thuận lợi.

Xuất phát từ đặc thù của môn học là, trang bị cho HS, SV những vấn đề cơ bản về truyền thống chống giặc ngoại xâm, tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc; quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước; các văn bản pháp luật về QP-AN; phổ cập những kiến thức cần thiết về lực lượng vũ trang nhân dân, nghệ thuật quân sự Việt Nam, phòng chống chiến lược “Diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch đối với cách mạng Việt Nam… Bên cạnh đó, HS, SV còn được trang bị những kiến thức cơ bản, cần thiết về kỹ thuật, chiến thuật quân sự, phòng thủ dân sự… Do đó, môn học đòi hỏi công tác huấn luyện thực hành với cường độ cao và mang tính tổng hợp, cần phải có thao trường, bãi tập và phòng học chuyên dùng theo tiêu chuẩn quy định. Vũ khí huấn luyện, mô hình, học cụ và đồ dùng, thiết bị dạy học có tính đặc thù tương tự như thiết bị huấn luyện của quân đội, nên cần có chế độ sử dụng, bảo quản theo quy chế riêng. Mặt khác, đội ngũ giáo viên giảng dạy môn GDQP-AN, ngoài kiến thức về sư phạm còn đòi hỏi có kiến thức quân sự như một sĩ quan quân đội, mới đáp ứng được nhu cầu. Bên cạnh đó, một vấn đề hết sức quan trọng là môi trường học tập, rèn luyện. Những yêu cầu trên đây ở các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) đều hội tụ đủ. Vì vậy, tổ chức trung tâm GDQP-AN trong các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) là phù hợp.

 Qua nghiên cứu, khảo sát thực tế, chúng tôi cho rằng, thành lập trung tâm GDQP-AN tại các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) sẽ góp phần giải quyết được những khó khăn, bất cập hiện nay khi thực hiện môn học GDQP-AN.

 Thứ nhất, đáp ứng được nhu cầu học tập trung cho SV đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp và trung cấp nghề (có thể đảm nhiệm GDQP-AN cho HS trung học phổ thông trên địa bàn). Ngoài ra, Trung tâm sẽ đảm nhiệm việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên GDQP-AN cho các nhà trường và bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho đội ngũ cán bộ các đối tượng 2 và 3.

 Thứ hai, không làm tăng biên chế cán bộ, giáo viên, nhân viên phục vụ. Đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý đã được đào tạo trong các nhà trường quân đội, được tu dưỡng, rèn luyện trong công tác, học tập, chiến đấu, có nhiều đồng chí đã trải qua chiến đấu và có nhiều kinh nghiệm trong quản lý cũng như giảng dạy. Họ chỉ cần trải qua những lớp tập huấn về phương pháp và nội dung GDQP-AN.

Thứ ba, tận dụng được diện tích mặt bằng, khuôn viên, giảng đường, thao trường, bãi tập, cơ sở vật chất. Vì vậy, nếu được đầu tư hợp lý, nơi đây sẽ là điều kiện lý tưởng để tổ chức môn GDQP-AN cho các đối tượng.

Thứ tư, các trung tâm GDQP-AN đặt tại các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) sẽ tạo ra tính phong phú, đa dạng, hỗ trợ lẫn nhau trong giáo dục - đào tạo. Đặc biệt, người học có điều kiện ăn, nghỉ tập trung, thực hiện việc rèn luyện, học tập trong môi trường quân đội. Như vậy, chất lượng GDQP-AN cho HS,SV và đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên GDQP-AN, bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho đội ngũ cán bộ các cấp, các ngành sẽ mang tính toàn diện, đạt hiệu quả hơn.

Thứ năm, tăng cường vai trò, trách nhiệm của địa phương đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc; tiết kiệm một phần ngân sách Nhà nước. Hiện nay, các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) về cơ bản đã được đầu tư tương đối hiện đại, chỉ cần nâng cấp thêm trung tâm GDQP-AN, nên việc đầu tư là không nhiều. Thay vì phải đầu tư xây dựng mới các trung tâm GDQP-AN, chỉ tập trung xây dựng một số trung tâm ở những đô thị lớn, như: Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,… còn lại tập trung nâng cấp đối với các TQS với lượng kinh phí không lớn.

Từ những lợi thế trên, có thể thấy việc xây dựng trung tâm GDQP-AN trong các TQS quân khu, tỉnh (thành  phố) là một việc cần thiết, đáp ứng cả nhiệm vụ trước mắt và lâu dài. Để xây dựng trung tâm GDQP-AN trong các TQS quân khu, tỉnh (thành phố), cần phải được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp, các ngành và phát huy vai trò tham mưu nòng cốt của các cơ quan chức năng; trong đó, tập trung giải quyết tốt một số vấn đề sau.

1. Khẩn trương hoàn thành việc xây dựng đề án; nghiên cứu ban hành quy chế phối hợp giữa các Bộ, ban, ngành chức năng trong việc quản lý; ban hành cơ chế hoạt động đối với trung tâm GDQP-AN trong các TQS quân khu, tỉnh (thành phố), nhất là Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Giáo dục- Đào tạo, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính…

2. Với việc thành lập trung tâm GDQP-AN trong các TQS quân khu, tỉnh (thành phố), cần quy hoạch lại các trung tâm GDQP-AN hiện nay theo hướng gọn và hợp lý hơn; chỉ tập trung phát triển những trung tâm đã hoạt động hiệu quả tại các địa phương có nhiều trường đại học, cao đẳng; số HS,SV ở địa phương nào học ở trung tâm GDQP-AN trong TQS tỉnh (thành phố) đó.

3. Xây dựng trung tâm GDQP-AN trong các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) trở thành trung tâm đa chức năng, vừa đảm nhiệm giảng dạy cho HS các trường trung học phổ thông trên địa bàn, SV đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề; vừa bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho cán bộ đối tượng 2 và 3; đào tạo, tập huấn hằng năm cho đội ngũ giáo viên GDQP-AN.

GDQP-AN cho HS,SV và bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho đội ngũ cán bộ, đảng viên là việc làm lâu dài, thường xuyên và cần được đầu tư quan tâm thích đáng. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống trung tâm GDQP-AN trong các TQS quân khu, tỉnh (thành phố) sẽ góp phần nâng cao chất lượng công tác GDQP-AN đi vào chiều sâu, ngày càng vững chắc, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Trần Thanh Phúc