Bảo vệ chủ quyền biên giới quốc gia (BGQG) là chức năng, nhiệm vụ của Bộ đội Biên phòng (BĐBP) và là một trong những nội dung cơ bản trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa (XHCN). Trong thời kỳ đổi mới, cùng với những phát triển trong hệ thống quan điểm lý luận của Đảng ta về bảo vệ Tổ quốc nói chung, quan điểm về bảo vệ chủ quyền BGQG nói riêng (trong đó có phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG) cũng có sự phát triển.

Nghị quyết Đại hội IX của Đảng và Nghị quyết Trung ương 8 (khóa IX) đã xác định phương thức bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới: kết hợp đấu tranh vũ trang và phi vũ trang, kết hợp bảo vệ với xây dựng, lấy xây dựng để bảo vệ; quán triệt tư tưởng cách mạng tiến công, tích cực, chủ động, sẵn sàng đánh bại mọi âm mưu và hành động xâm lược của các thế lực thù địch. Là một bộ phận của phương thức bảo vệ Tổ quốc, phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG có nội hàm rộng, liên quan đến nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều lực lượng mà BĐBP là lực lượng chuyên trách, nòng cốt trong quản lý, bảo vệ BGQG nói chung, trong thực hiện phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG nói riêng. Bài viết này đề cập một số vấn đề trong việc thực thi phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG của BĐBP.

Xuất phát từ phương pháp tiếp cận, nghiên cứu vấn đề chưa thống nhất, nên hiện nay có những quan niệm khác nhau về nội hàm của khái niệm phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG; nhưng tựu trung có thể khái quát: đó là tổng thể các biện pháp, cách thức hoạt động của các lực lượng, trên các lĩnh vực, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý thống nhất của Nhà nước, nhằm bảo vệ vững chắc chủ quyền BGQG. Trong đó, hoạt động an ninh-quốc phòng và đối ngoại là hoạt động trung tâm, sự kết hợp giữa các mặt hoạt động trên là nhân tố có ý nghĩa quyết định. Theo đó, khi triển khai thực hiện phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG, đối với BĐBP, trước hết, điều quan trọng hàng đầu là phải phát huy được sức mạnh tổng hợp của toàn dân, của các lực lượng chuyên trách, bán chuyên trách, các biện pháp biên phòng để quản lý, bảo vệ chủ quyền BGQG. Trên cơ sở đó, đẩy mạnh xây dựng nền biên phòng toàn dân, thế trận biên phòng toàn dân vững chắc trên từng khu vực và toàn tuyến biên giới, cả trên đất liền và trên biển. Trong quá trình thực hiện phương thức nói trên, phải dựa chắc vào nhân dân và hệ thống chính trị các cấp, phát huy vai trò nòng cốt của các lực lượng biên phòng, phối hợp với lực lượng tại chỗ; lấy các biện pháp vận động quần chúng làm cơ sở nền tảng, biện pháp trinh sát biên phòng làm mũi nhọn, biện pháp vũ trang làm áp lực; đồng thời, vận dụng linh hoạt và kết hợp chặt chẽ các hình thức đấu tranh để bảo vệ vững chắc chủ quyền BGQG.

Thứ hai, nắm vững những nội dung mới trong quan điểm của Đảng về bảo vệ Tổ quốc thể hiện ở "Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới" để thực hiện có hiệu quả phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG. Những năm qua, cùng sự phát triển trong hệ thống quan điểm lý luận của Đảng ta về xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới, nhiều vấn đề liên quan đến BGQG, bảo vệ chủ quyền BGQG cũng có sự đổi mới, trước hết là tư duy lý luận. Việc xác định đối tượng, đối tác nói chung, trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền BGQG nói riêng, có sự thay đổi, mềm dẻo và linh hoạt: "những ai tôn trọng độc lập, chủ quyền, thiết lập và mở rộng quan hệ hữu nghị và hợp tác bình đẳng, cùng có lợi với Việt Nam đều là đối tác của chúng ta". BGQG không chỉ là cơ sở pháp lý xác định chủ quyền, lãnh thổ; mà còn là không gian hợp tác quốc tế để phát triển, trước hết là với các nước láng giềng. Bảo vệ Tổ quốc hiện nay không chỉ là bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ (vùng đất, vùng trời, vùng biển); mà còn bảo vệ lợi ích quốc gia, nền văn hóa và sự lựa chọn chế độ chính trị trên phạm vi lãnh thổ dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. An ninh BGQG không chỉ là an ninh chính trị, quốc phòng mà còn là an ninh kinh tế, văn hóa, xã hội... Bảo vệ chủ quyền BGQG không chỉ bảo vệ lãnh thổ mà còn bảo vệ trạng thái ổn định về chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở khu vực BGQG; vừa bảo đảm giữ vững độc lập, chủ quyền, vừa tạo môi trường thuận lợi cho việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế.

 Hiện nay, chúng ta đang đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế, với những thuận lợi và thách thức đan xen. Mặc dù xu thế chủ đạo của tình hình thế giới và khu vực hiện nay là hòa bình, hợp tác và phát triển; nhưng đồng thời cũng đang có những diễn biến phức tạp, khó lường. Nổi lên là sự cạnh tranh kinh tế khốc liệt; sự lệ thuộc lẫn nhau ngày càng sâu hơn giữa các nền kinh tế. Đặc biệt, cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu hiện nay đang tác động tiêu cực, với những mức độ khác nhau đến tất cả các quốc gia. Cùng với đó, nhiều vấn đề phức tạp khác, như: tôn giáo, dân tộc, tranh chấp biển, đảo, xung đột vũ trang, hoạt động khủng bố vẫn đang diễn ra ở nhiều nơi, tiềm ẩn nguy cơ mất ổn định. Với cách mạng Việt Nam, các thế lực thù địch đang đẩy mạnh các hoạt động chống phá bằng "Diễn biến hòa bình" (DBHB), bạo loạn lật đổ và nhiều thủ đoạn mới tinh vi, hiểm độc; đồng thời, sẵn sàng tiến hành chiến tranh xâm lược khi có điều kiện. Trong quá trình triển khai chiến lược "DBHB", chúng luôn coi địa bàn biên giới là một trọng điểm để chống phá. Các thế lực thù địch đặc biệt lợi dụng những sơ hở, yếu kém trong quản lý của ta, những khó khăn, hạn chế về đời sống, trình độ dân trí của đồng bào các dân tộc thiểu số để xuyên tạc đường lối, chủ trương của Đảng; truyền đạo trái phép, kích động chia rẽ dân tộc, hòng làm suy giảm lòng tin của nhân dân đối với chế độ, với cấp ủy, chính quyền các cấp; móc nối, tiếp tay các đối tượng phản động ở trong và ngoài nước để tổ chức các hoạt động phá hoại..., nhất là ở những địa bàn có tầm quan trọng chiến lược về an ninh-quốc phòng. Vì thế, để thực hiện có hiệu quả phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG, BĐBP phải nắm chắc tình hình, trước hết là tình hình an ninh biên giới; nắm vững quan điểm bảo vệ Tổ quốc của Đảng, phối hợp chặt chẽ hoạt động an ninh-quốc phòng với đối ngoại; vận dụng linh hoạt và kết hợp các hình thức đấu tranh, trong đó, đấu tranh phi vũ trang ngày càng giữ vị trí quan trọng, đồng thời không coi nhẹ đấu tranh vũ trang.

Thứ ba, phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG phải được thường xuyên nghiên cứu, phát triển, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể chuyển hóa tiềm năng thành thực lực và khai thác tốt các nguồn lực, tạo nên sức mạnh tổng hợp cho nhiệm vụ quản lý, bảo vệ chủ quyền BGQG. Trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG đã được nghiên cứu, từng bước hoàn thiện và vận dụng có hiệu quả trong thực tiễn. Điều đó đã góp phần hiện thực hóa nguyện vọng và sức mạnh của toàn dân, bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ, an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở khu vực biên giới; đồng thời, tạo điều kiện tốt cho hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực. Tuy nhiên, trước sự phát triển nhanh và phức tạp của tình hình, chúng ta cần tiếp tục nghiên cứu, phát triển lý luận bảo vệ chủ quyền BGQG nói chung, phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG nói riêng. Để góp phần hoàn thiện phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG trong thời kỳ mới, xin đề xuất một số kiến nghị:

1. Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng thế trận biên phòng toàn dân đi vào chiều sâu, gắn với thế trận quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân; trọng tâm là xây dựng xây dựng "thế trận lòng dân" để bảo vệ chủ quyền BGQG. Trong quá trình tổ chức triển khai xây dựng thế trận biên phòng toàn dân, chú trọng xây dựng BĐBP vững mạnh về mọi mặt, có trình độ nghiệp vụ và khả năng tác chiến, bảo đảm đủ sức hoàn thành nhiệm vụ là lực lượng nòng cốt trong quản lý, bảo vệ chủ quyền BGQG (cả trong thời bình và thời chiến). Đồng thời, cần tiếp tục điều chỉnh bố trí lực lượng biên phòng phù hợp với chiến lược phòng thủ đất nước; có sự tập trung đúng mức cho những địa bàn (hướng) biên giới trọng điểm, xung yếu về quốc phòng-an ninh. Nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế lãnh đạo, chỉ huy điều hành hoạt động của BĐBP trong khu vực phòng thủ. Chủ động phối hợp chặt chẽ với các lực lượng đứng chân và hoạt động trên địa bàn, nhất là với công an, bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân, tự vệ để quản lý, bảo vệ BGQG.

2. Nghiên cứu hoàn thiện các phương thức đấu tranh vũ trang kết hợp với đấu tranh phi vũ trang để bảo vệ vững chắc chủ quyền, lãnh thổ cả khi kẻ thù phát động chiến tranh xâm lược, chiến tranh cục bộ, chiến tranh biên giới có sử dụng vũ khí công nghệ cao và trong hòa bình, xây dựng. Tập trung nghiên cứu phương pháp và nghệ thuật tác chiến của BĐBP trong phòng tránh, đánh trả đòn tiến công hoả lực đầu tiên; phòng chống tác chiến điện tử của địch; đánh địch vượt điểm qua biên giới; đánh quần lộn sau lưng địch... Xây dựng các kế hoạch, phương án tác chiến phòng thủ bảo vệ biên giới, vùng biển trong thế trận khu vực phòng thủ địa phương. Coi trọng phương thức đấu tranh phi vũ trang bảo vệ BGQG, trước mắt tập trung chống "DBHB" kết hợp với bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch bằng các biện pháp chính trị, quân sự, nghiệp vụ, đối ngoại; chống xâm lấn biên giới, vùng biển; phòng chống có hiệu quả các loại tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia qua biên giới. Quan tâm các giải pháp xây dựng địa bàn biên giới vững mạnh về mọi mặt, kết hợp với xây dựng mối quan hệ láng giềng hữu nghị, thân thiện dọc tuyến biên giới, trên cơ sở các hiệp định, quy chế biên giới đã ký kết giữa các bên.

3. Nghiên cứu hoàn thiện lý luận và cơ chế của phương thức bảo vệ biên giới từ xa, thông qua việc xây dựng lực lượng tình báo chiến lược, chiến dịch, chiến thuật để chủ động nắm tình hình; xây dựng các phương án, kế hoạch chiến lược bảo vệ chủ quyền BGQG. Tích cực sử dụng các hình thức hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, thực hiện quy chế biên giới; thông qua hoạt động đối ngoại để hợp tác với các lực lượng vũ trang các nước láng giềng, chủ động tiến công bọn tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia, tội phạm ma tuý để bảo vệ an ninh trật tự khu vực biên giới, tạo môi trường thuận lợi cho công cuộc phát triển đất nước trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH.

Bảo vệ BGQG là nhiệm vụ chiến lược, lâu dài của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, trong đó BĐBP là lực lượng nòng cốt, chuyên trách. Nghiên cứu, hoàn thiện phương thức bảo vệ chủ quyền BGQG là một biện pháp nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, của toàn dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại để bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ, an ninh BGQG, góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.

Đại tá, TS. TRẦN HỮU SÂM

Phó Giám đốc Học viện Biên phòng