ASEAN đã và đang trở thành một tổ chức hợp tác khu vực năng động và gắn kết của 10 quốc gia Đông Nam Á. Trong lĩnh vực quốc phòng, ASEAN đã có những bước phát triển hết sức năng động, không chỉ trong khuôn khổ Hiệp hội mà còn mở rộng với các đối tác ngoài khu vực. Trong tháng này, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) diễn ra tại Hà Nội sẽ là một minh chứng rõ ràng nhất về quá trình hợp tác ấy; đồng thời, nó cũng phản ánh sự tin tưởng và đồng thuận trong ASEAN vì một Đông Nam Á hòa bình, ổn định và phát triển. 

ADMM+ là cơ chế hợp tác quốc phòng cao nhất của ASEAN với các đối tác ngoài khu vực. Ý tưởng về cơ chế này được ASEAN đưa ra từ Hội nghị ADMM lần thứ nhất (năm 2006) tại Ma-lai-xi-a và tiếp đó được bổ sung qua ADMM-2, ADMM-3. Đầu tháng 5-2010, ADMM-4 diễn ra tại Hà Nội với chủ đề: “Tăng cường hợp tác quốc phòng ASEAN vì một khu vực ổn định và phát triển” đã đạt được kết quả tốt đẹp. Thành công nổi bật của ADMM-4 là việc hoàn tất các cơ sở pháp lý quan trọng cuối cùng để đảm bảo ADMM+ được hiện thực hóa trên thực tế. ADMM-4 cũng tin tưởng giao cho Việt Nam tổ chức ADMM+ lần thứ nhất vào đầu tháng 10-2010. Ngay sau đó, tại Hội nghị An ninh châu Á lần thứ chín (Đối thoại Shangri La, Xinh-ga-po) diễn ra vào tháng 6-2010, đại biểu của các nước dự Hội nghị đã nhiệt liệt hoan nghênh sáng kiến ADMM+, đồng thời bày tỏ sự ủng hộ và sẵn sàng tham gia ADMM+ lần thứ nhất tổ chức tại Việt Nam.

Như vậy, có thể khẳng định, việc thiết lập ADMM+ là một thành công của ASEAN. Sự kiện này đánh dấu một chương mới trong quan hệ hợp tác quốc phòng ASEAN, cả trong liên kết nội khối, cũng như trong hợp tác giữa Hiệp hội với các đối tác bên ngoài. Đó là tiền đề quan trọng cho ASEAN gia tăng hội nhập khu vực sâu rộng hơn trong giai đoạn tiếp theo vì lợi ích chung của ASEAN và lợi ích của các đối tác đối thoại tại ADMM+. Ở một góc độ khác, việc ADMM+ được hiện thực hóa còn tạo ra sự đồng thuận cao; đồng thời, khẳng định giá trị tồn tại bền vững và sức sống mạnh mẽ của ASEAN.

Mục tiêu của ADMM+ là giúp các thành viên ASEAN cùng các nước đối tác đối thoại, tăng cường sự tin cậy bằng quan hệ giữa các thiết chế quốc phòng thông qua tăng cường đối thoại và minh bạch; duy trì hòa bình và ổn định khu vực thông qua hợp tác quốc phòng và an ninh nhằm đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống; góp phần hiện thực hóa thành công Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN. Như vậy, về thực chất, mục tiêu cao nhất, cơ bản, lâu dài và xuyên suốt nhất của ADMM+ là đảm bảo cho Đông Nam Á thành khu vực hòa bình, ổn định, phát triển bền vững và thịnh vượng. Mục tiêu tổng quát đó phù hợp với lợi ích của tất cả các bên, của khu vực cũng như trên thế giới.

Việc tăng cường hợp tác quốc phòng, an ninh giữa các nước trong cơ chế ADMM+ nhằm tăng cường khả năng đối phó một cách có hiệu quả với những thách thức an ninh phi truyền thống. Sự hợp tác này cũng nhằm nâng cao năng lực quốc phòng, an ninh của từng nước.

ASEAN là trung tâm của ADMM+, là động lực chủ đạo trong các mối tương tác của ADMM với bạn bè và các bên đối thoại của ASEAN. Với vai trò trung tâm của mình, ASEAN cần khẳng định ADMM là diễn đàn quan trọng nhất về hợp tác quốc phòng, an ninh trong nội khối. Mọi nội dung được đưa ra tại các diễn đàn khác, trong đó có ADMM+, cần được sự đồng thuận của Bộ trưởng Quốc phòng các nước thành viên ASEAN. Đó là vấn đề có tính nguyên tắc để đảm bảo giữ được tính độc lập, chủ động của Hiệp hội. Điều này hoàn toàn phù hợp với nguyên tắc hàng đầu của các nước đối tác, đó là tôn trọng độc lập của ASEAN. Đương nhiên, việc ASEAN giữ vai trò trung tâm và ADMM giữ vai trò chủ đạo trong ADMM+ không hề làm hạn chế vai trò của ADMM+. Trái lại, bạn bè và các bên đối thoại của ASEAN đều được hoan nghênh và có vai trò quan trọng trong việc đóng góp vào nỗ lực của ADMM nhằm tăng cường an ninh và ổn định trong khu vực. Và, một khi phát huy được vai trò trung tâm, chủ đạo của mình, ASEAN nói chung, ADMM nói riêng càng tạo ra điều kiện thuận lợi để các thành viên ADMM+ đi vào hợp tác lâu dài, thực chất và hiệu quả. Mặt khác, dù lấy động lực là ASEAN, song ASEAN chủ động đề xuất, kết hợp với tham vấn các đối tác để đưa ra những nội dung phù hợp với nhu cầu, khả năng của các bên, đảm bảo hài hòa về lợi ích của khu vực cũng như của tất cả các thành viên. Thêm nữa, cũng cần phải nhấn mạnh rằng, ADMM+ là một cơ chế mở, vì vậy, trong tương lai có thể có nhiều nước đối tác của ASEAN tham gia cơ chế hợp tác này, nếu các nước đó tự nguyện, đạt được các tiêu chuẩn do ASEAN quy định và được các thành viên ASEAN chấp nhận theo nguyên tắc đồng thuận.

Một trong những nguyên tắc quan trọng khác là các thành viên ADMM+ tăng cường quan hệ quốc phòng trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích của nhau trong khuôn khổ của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế. Các thành viên cần thể hiện sự công khai và minh bạch về chính sách quốc phòng, củng cố lòng tin lẫn nhau. Mỗi thành viên có chính sách quốc phòng khác nhau theo nhu cầu và khả năng của mình. Đối với Việt Nam, chúng ta tiếp tục khẳng định quan điểm kiên trì chính sách quốc phòng mang tính tự vệ, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực và cũng sẽ không chấp nhận cách ứng xử trái với tinh thần ấy. Việt Nam luôn coi trọng và thể hiện thái độ hòa hiếu, hữu nghị với tất cả các nước. Vì thế, chủ trương nhất quán của Việt Nam là giải quyết mọi bất đồng, tranh chấp với các quốc gia khác thông qua thương lượng hòa bình.

Với những mục tiêu, nguyên tắc như vậy, khi đi vào hoạt động, cơ chế ADMM+ sẽ trở thành một bộ phận quan trọng của cấu trúc an ninh khu vực. Bên cạnh vai trò đối thoại và xây dựng, ADMM+ còn hướng tới vai trò là một diễn đàn trao đổi các nguồn lực, đảm bảo cho sự hợp tác thực chất và hiệu quả về quốc phòng, an ninh. Từ diễn đàn này, các thành viên ASEAN, trong đó có Việt Nam, có cơ hội tiếp cận, thu hút các nguồn lực, kinh nghiệm từ các nước đối tác nhằm giải quyết các vấn đề an ninh trong nội khối. Và dĩ nhiên, các thành viên ASEAN còn sẵn sàng chia sẻ các nguồn lực, kinh nghiệm và thế mạnh của mình với các đối tác; qua đó, tăng cường vai trò quốc phòng của Hiệp hội đối với khu vực và trên thế giới.

Về cơ cấu và thành phần của ADMM+, ngoài 10 nước ASEAN, các đối tác tham gia ADMM+ phải hội đủ 3 tiêu chí cơ bản: một, là đối tác đối thoại đầy đủ của ASEAN (đã ký Hiệp ước thân thiện với ASEAN); hai, có quan hệ quốc phòng thực chất với các nước ASEAN; và ba, có khả năng hợp tác với ADMM để tăng cường an ninh khu vực thực chất. Theo tinh thần đó và trên cơ sở đạt được sự đồng thuận của các bên, ADMM+ lần thứ nhất gồm 10 nước ASEAN và 8 nước đối tác đối thoại đầy đủ của ASEAN, đó là: Trung Quốc, Nga, Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ốt-xrây-li-a và Niu Di-lân.

Với vai trò, cơ cấu, thành phần nêu trên, ADMM+ có những đặc điểm nổi bật và chính những đặc điểm nổi bật đó đã tạo nên sự khác biệt của cơ chế này. Đặc điểm trước hết, là sự chênh lệch về trình độ phát triển và tiềm lực quốc phòng giữa các thành viên. ADMM+ bao gồm một số nước có tiềm lực mạnh nhất thế giới nhưng cũng có những nước có tiềm lực quốc phòng vào loại trung bình và yếu. Tuy nhiên, khi tham gia cơ chế, tất cả các thành viên đều bình đẳng. Hai là, ADMM+ là một diễn đàn xây dựng và tăng cường lòng tin giữa các thành viên. Việc các bộ trưởng quốc phòng cùng nhau đối thoại, hợp tác để xây dựng lòng tin, hướng tới mục tiêu vì hòa bình, ổn định và phát triển trong khu vực, là vấn đề có ý nghĩa đặc biệt. Diễn đàn quan trọng này sẽ bổ sung cho các diễn đàn khác, như Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS), các tiến trình ASEAN+ và đối thoại Shangri La, đóng góp một cách có hiệu quả cho tiến trình xây dựng lòng tin và duy trì hòa bình, ổn định và phát triển thịnh vượng của khu vực. Ba là, ADMM+ là một diễn đàn công khai và minh bạch. Tại ADMM+, các nước công khai những gì mình mong muốn đối với khu vực. Các bên cũng sẽ đưa ra quan điểm và biện pháp thực hiện của mình. Những quan điểm và biện pháp đó có thể có sự khác biệt xuất phát từ nhận thức và khả năng của mỗi nước, song thông qua đối thoại, chắc chắn sẽ tìm ra giải pháp phù hợp để xây dựng lòng tin giữa các quốc gia.

ADMM+ lần thứ nhất được tổ chức tại Hà Nội là một điểm nhấn quan trọng trong năm Chủ tịch ASEAN của Việt Nam. Việc Việt Nam góp phần hiện thực hóa ý tưởng cơ chế ADMM+, tiếp đến là quyết tâm tổ chức thành công ADMM+ là một dấu ấn có ý nghĩa chính trị rất sâu sắc. Trước hết, đó là thể hiện chính sách đối ngoại rộng mở, sẵn sàng làm bạn và là đối tác tin cậy của các nước trên thế giới. Điều này cũng thể hiện trách nhiệm cao trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2010 của Việt Nam đối với việc tăng cường hợp tác quốc phòng trong ASEAN và giữa ASEAN với các nước đối tác ngoài khu vực. Thứ hai, những đóng góp trên là Việt Nam xây dựng lòng tin với các nước nhằm tạo ra sự ổn định, phát triển trong khu vực. Việt Nam ủng hộ mạnh mẽ ADMM+ thể hiện rõ mong muốn của Việt Nam trong việc giải quyết những khác biệt, mâu thuẫn hay xung đột một cách hòa bình. Thứ ba, đóng góp một phần quan trọng vào các thành công về hợp tác quốc trong ASEAN và giữa ASEAN với các nước đối tác thời gian qua, làm cho uy tín, vị thế của Việt Nam tiếp tục được nâng cao. Sau cùng, tham gia một cách đầy trách nhiệm vào các tiến trình ADMM, ADMM+ là một trong những biểu hiện về sự quyết tâm và khả năng bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ Đảng, bảo vệ nhân dân của Quân đội nhân dân Việt Nam.

  ADMM+ lần thứ nhất có ý nghĩa rất quan trọng. Thành công của Hội nghị không chỉ đảm bảo cho việc trao đổi các nguồn lực giữa ASEAN và các nước đối tác đi vào thực chất, hiệu quả, mà nó còn là tiền đề mang tính định hướng chính trị và tương lai của tiến trình ADMM+. Với ý nghĩa như vậy, thời gian qua, bằng tinh thần trách nhiệm và lòng mến khách, Việt Nam đã tích cực, chủ động làm mọi công tác chuẩn bị để đảm bảo cho Hội nghị diễn ra đúng thời gian dự kiến. Với những gì ASEAN cùng các nước đối tác đối thoại đã đạt được, với quyết tâm, trách nhiệm của nước chủ nhà Việt Nam, chúng ta tin tưởng rằng, sự thành công của ADMM+ lần thứ nhất sẽ góp phần quan trọng vào việc củng cố hòa bình, ổn định và phát triển thịnh vượng của các nước trong khu vực.

Đại tướng  PHÙNG QUANG THANH

Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư ĐUQSTƯ,

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng