Tỉnh Hà Giang có diện tích tự nhiên  7.945,791km2; biên giới với Trung Quốc dài 272 km. Dân số của Tỉnh gần 69 vạn người, gồm 22 dân tộc cùng sinh sống, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm gần 88%. Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, những năm gần đây kinh tế của Tỉnh có chuyển biến tích cực, xã hội ổn định, quốc phòng-an ninh (QP-AN) được tăng cường. Tuy nhiên, do điểm xuất phát kinh tế thấp, địa hình tuyến biên giới hiểm trở, giao thông chưa phát triển, nên đời sống của nhân dân nhìn chung còn khó khăn, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, biên giới. Hiện nay, tỷ lệ hộ nghèo chiếm 27,64%, thu nhập bình quân đầu người đạt 5,4 triệu đồng/năm; một số phong tục, tập quán lạc hậu còn tồn tại. Là tỉnh biên giới cực bắc của Tổ quốc, Hà Giang có vị trí chiến lược về QP-AN; vì vậy, đẩy mạnh giáo dục quốc phòng-an ninh (GDQP-AN), xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng; nhất là trong điều kiện đối tượng GDQP-AN đa dạng, có sự chênh lệch về trình độ, nhận thức; đội ngũ giáo viên GDQP-AN cho học sinh, sinh viên (HS,SV) còn thiếu, trình độ hạn chế, chủ yếu là kiêm nhiệm... 

Những đặc điểm trên, đồng thời cũng là những khó khăn khi triển khai thực hiện công tác GDQP-AN ở Hà Giang. ý thức rõ điều đó, những năm qua, Tỉnh đã tập trung nỗ lực, phát huy sức mạnh tổng hợp của các cấp, các ngành, các địa phương vượt qua nhiều khó khăn, hoàn thành tốt công tác này.

Trước hết, Hà Giang đẩy mạnh việc quán triệt các nghị quyết, chỉ thị của Đảng và Nhà nước, tập trung vào Chỉ thị số 62-CT/TW của Bộ Chính trị, Nghị định số 15/2001/NĐ-CP của Chính phủ, (nay là Chỉ thị số 12- CT/TW và Nghị định số 116/2007/NĐ-CP) về GDQP-AN. Do đặc điểm địa bàn, Tỉnh chủ trương cụ thể hóa, tìm cách làm sáng tạo, phù hợp với tình hình địa phương. Hằng năm, nghị quyết của Tỉnh ủy và Chỉ thị của Uỷ ban nhân dân Tỉnh về nhiệm vụ quốc phòng địa phương luôn xác định rõ tầm quan trọng của công tác GDQP-AN; đồng thời, đề ra chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo, nhằm nâng cao hiệu quả công tác này, nhất là đối với vùng sâu, vùng xa, biên giới. Quán triệt và thực hiện Quyết định số 224/2003/QĐ-TTg ngày 04-11-2003 của Thủ tướng Chính phủ “Về việc thành lập Hội đồng Giáo dục quốc phòng cấp tỉnh, cấp huyện”, ủy ban nhân dân Tỉnh đã ban hành Quyết định số 1032/2004/QĐ-UB về việc thành lập Hội đồng GDQP-AN cấp tỉnh, cấp huyện. Đối với cấp xã, phường, thị trấn, nhiệm vụ GDQP-AN được giao cho Hội đồng Nghĩa vụ quân sự đảm nhiệm. Đến nay, 195 xã (phường, thị trấn) đã có quy chế hoạt động GDQP-AN, từng bước đưa nhiệm vụ này vào nền nếp.

Trong công tác tuyên truyền, GDQP-AN cho toàn dân, Tỉnh tập trung phát huy sức mạnh tổng hợp của các ngành, các cấp, vận dụng nhiều hình thức phong phú, phù hợp với phong tục, tập quán, nếp sống sinh hoạt và tính chất hoạt động sản xuất, canh tác của nhân dân các dân tộc. Thực hiện sự chỉ đạo của Tỉnh, Bộ Chỉ huy Quân sự (BCHQS) thường xuyên phối hợp với Sở Văn hóa-Thông tin và các sở, ban, ngành xây dựng chương trình, nội dung tuyên truyền, giáo dục. Hằng tuần, Báo Hà Giang có chuyên trang, Đài phát thanh-truyền hình Tỉnh dành thời lượng thích hợp về QP-AN; các tin, bài viết về xây dựng nền quốc phòng toàn dân, nền an ninh nhân dân ở cơ sở luôn được quan tâm. Bên cạnh đó, các cấp còn coi trọng tuyên truyền bằng các hình thức, như: pa nô, khẩu hiệu, áp phích, lồng ghép trong các lễ hội của đồng bào dân tộc thiểu số...  Nội dung tuyên truyền, giáo dục tập trung vào đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; vạch trần âm mưu, thủ đoạn chống phá trong chiến lược “Diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch trên địa bàn; giải quyết những vấn đề về dân tộc, tôn giáo có lịch sử tồn tại lâu dài và tiếp tục diễn biến phức tạp, nhạy cảm ở Hà Giang, như: hoạt động truyền đạo trái pháp luật, di, dịch cư tự do, buôn bán phụ nữ, trẻ em qua biên giới…Qua đó, nâng cao ý thức chính trị, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân và củng cố lòng tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước và chế độ XHCN.

Những năm gần đây, quan hệ giữa hai nước Việt Nam - Trung Quốc không ngừng phát triển; thực hiện hiệp định biên giới đã được hai Nhà nước ký kết, Tỉnh đã sớm hoàn thành việc phân giới, cắm mốc biên giới trên địa bàn. Đáng chú ý là, trong nhiệm vụ này, công tác GDQP-AN đã tập trung tuyên truyền, giáo dục cho các tầng lớp nhân dân nhận thức đúng đắn về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc phân giới, cắm mốc, về quan điểm, đường lối đối ngoại của Đảng, về nhiệm vụ xây dựng mối quan hệ đoàn kết, hữu nghị với nhân dân Trung Quốc. Đồng thời, giáo dục, tuyên truyền nâng cao trách nhiệm cho các tầng lớp nhân dân về thực hiện các biện pháp giữ gìn chủ quyền an ninh biên giới quốc gia.

Để nâng cao hiệu quả tuyên truyền, GDQP-AN cho nhân dân, BCHQS Tỉnh còn thường xuyên tổ chức lực lượng vũ trang tham gia tuyên truyền, GDQP-AN thông qua thực hiện công tác dân vận. Năm 2008, lực lượng dân quân, tự vệ trong Tỉnh đã tham gia 23.313 ngày công làm công tác dân vận. Thực hiện Quyết định 107/2003/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về "Quy chế phối hợp giữa Bộ Công an và Bộ Quốc phòng thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội trong tình hình mới", cơ quan Quân sự các cấp đã phối hợp chặt chẽ với Công an và Bộ đội Biên phòng tham gia xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở, giúp đỡ nhân dân phát triển sản xuất, giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội.

Thực hiện chế độ quy định về bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho cán bộ chủ chốt các cấp, đến nay, đã có 14 cán bộ chủ chốt cấp tỉnh (đối tượng 1) tham gia các lớp bồi dưỡng do cấp trên tổ chức, đạt 83,3%; cán bộ chủ chốt cấp huyện, thị xã, sở, ban, ngành của Tỉnh (đối tượng 2) bồi dưỡng tại Trường Quân sự Quân khu 2 và Trường Quân sự Tỉnh được 321 đồng chí, đạt 90,39%; cán bộ chủ chốt cấp xã (phường, thị trấn), trưởng (phó) phòng cấp huyện (đối tượng 3) được 1.824 người, đạt 69,14%; trưởng thôn, bản, khu phố và tương đương (đối tượng 4): 5.640 người, đạt 63,46%; đảng viên và cán bộ phụ trách các đoàn thể ở thôn, bản (đối tượng 5) được 12.620 người, đạt 46,8%. Đáng chú ý là, các địa phương trong Tỉnh đã tổ chức bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho 239 già làng, trưởng bản, người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số. Chương trình, nội dung, hình thức và thời gian tổ chức linh hoạt, kết hợp chặt chẽ giữa trang bị kiến thức QP-AN với động viên, khuyến khích, phát huy vai trò của già làng, trưởng bản, người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số tham gia vận động nhân dân chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Cùng với việc đổi mới hình thức tổ chức các lớp bồi dưỡng kiến thức QP-AN theo hướng thiết thực, Tỉnh còn đặc biệt coi trọng công tác GDQP-AN cho các đối tượng thông qua thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng địa phương, nhất là trong diễn tập của các cấp. Năm 2007, Hà Giang đã tổ chức diễn tập khu vực phòng thủ ở hai huyện Quản Bạ và Hoàng Su Phì; diễn tập phòng, chống cháy rừng- bảo vệ rừng ở huyện Bắc Mê và 10 xã, phường trong Tỉnh. Năm 2008, tổ chức diễn tập chiến đấu trị an ở 18 xã (phường, thị trấn); diễn tập phòng, chống cháy rừng - bảo vệ rừng ở huyện Mèo Vạc; diễn tập phòng, chống lụt bão, tìm kiếm, cứu nạn ở 4 xã... Thông qua diễn tập vận hành cơ chế lãnh đạo, chỉ đạo theo tinh thần Nghị quyết số 02/NQ-BCT của Bộ Chính trị: “Đảng lãnh đạo, chính quyền quản lý, điều hành, các cơ quan, ban ngành, đoàn thể làm tham mưu theo chức năng...”, không chỉ nâng cao năng lực lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của cấp ủy, chính quyền và sự phối hợp, hiệp đồng, làm tham mưu của các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể, mà còn là những bài học GDQP-AN tổng hợp nhất, sâu sắc nhất, thiết thực nhất, góp phần nâng cao ý thức, kiến thức QP-AN cho cán bộ các cấp ở địa phương, cơ sở.

Hiện nay, GDQP-AN cho học HS,SV ở Hà Giang được tiến hành tại 32 trường, trong đó có 1 trường cao đẳng, 4 trường trung cấp chuyên nghiệp, dạy nghề và 27 trường trung học phổ thông. Hằng năm, số HS,SV tham gia học tập môn học luôn đạt trên 98%; năm 2008, đã có 20.604 em hoàn thành chương trình GDQP-AN theo quy định. Trong điều kiện đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý GDQP-AN còn hạn chế cả về số lượng và chất lượng (các trường trên địa bàn có 57 giáo viên GDQP-AN, trong đó 30 giáo viên qua đào tạo ngắn hạn 6 tháng và 27 giáo viên kiêm nhiệm, thiếu 11 giáo viên so với biên chế), Tỉnh hết sức coi trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên GDQP-AN. Hằng năm, BCHQS Tỉnh phối hợp với sở Giáo dục và Đào tạo lựa chọn gửi đi đào tạo đầy đủ chỉ tiêu, bảo đảm chất lượng; đồng thời, thực hiện tốt chế độ tập huấn tại trường Quân sự Tỉnh. Bên cạnh đó, cơ quan Quân sự các huyện, các đơn vị quân đội, biên phòng đứng chân trên địa bàn còn tích cực tham gia giúp đỡ giảng dạy môn học GDQP-AN theo yêu cầu của các trường. Thực tế ở Hà Giang hiện nay, điều kiện bảo đảm vật chất, trang bị cho môn học GDQP-AN còn nhiều khó khăn. Thêm vào đó, số HS,SV có thành phần dân tộc đa dạng, nhận thức, nếp sống sinh hoạt, trang phục của mỗi dân tộc đều có nét riêng, nên đòi hỏi công tác rèn luyện, thống nhất chế độ đối với HS,SV là người dân tộc thiểu số phải kiên trì và có phương pháp thích hợp. Vì vậy, BCHQS Tỉnh phối hợp với sở Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo chặt chẽ chương trình, thời gian, hình thức tổ chức học tập, thống nhất cụ thể cách tính điểm, đánh giá kết quả môn học và tăng cường kiểm tra, phúc tra, uốn nắn kịp thời những sai sót trong tổ chức thực hiện.

So với các địa phương khác, kết quả trên chưa phải là cao, song đối với một tỉnh miền núi, biên giới, còn nhiều khó khăn như Hà Giang thì đó là sự cố gắng rất lớn. Kết quả đó thể hiện nhận thức, quan điểm đúng đắn và sự cố gắng của Đảng bộ, chính quyền và các cơ quan chức năng trong Tỉnh đối với công tác GDQP-AN. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện vẫn còn tồn tại những hạn chế, đó là: một số địa phương, cơ quan chưa quan tâm đúng mức đến công tác GDQP-AN; nhận thức về nhiệm vụ bồi dưỡng kiến thức QP-AN của một số cấp ủy, cán bộ chủ chốt chưa đầy đủ, thậm chí có đồng chí còn quan niệm đó là nhiệm vụ riêng của cơ quan Quân sự; triển khai bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho đối tượng 4, đối tượng 5 đạt tỷ lệ chưa cao, số đối tượng chưa được bồi dưỡng còn nhiều; hình thức tuyên truyền, GDQP-AN cho đồng bào ở vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số chưa phong phú, có nơi còn máy móc...

Từ đặc điểm địa bàn và những bài học kinh nghiệm được rút ra qua thực tiễn, thời gian tới, Hà Giang tiếp tục đẩy mạnh công tác GDQP-AN lên một bước mới. Trong đó, tập trung nâng cao chất lượng bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho đối tượng 4 và 5; chú trọng các chuyên đề về dân tộc, tôn giáo, về công tác dân vận, công tác xây dựng cơ sở chính trị... Đối với công tác GDQP-AN toàn dân, Tỉnh tích cực đổi mới hình thức, phương pháp, tập trung nâng cao chất lượng, số lượng tin bài trên báo, tăng thời lượng phát sóng trên phát thanh, truyền hình bằng tiếng phổ thông và tiếng dân tộc. Đẩy mạnh việc đầu tư, nâng cấp hệ thống phát thanh ở cơ sở, nhất là các xã vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; tăng cường lồng ghép công tác truyên truyền, GDQP-AN trong các chương trình, dự án kinh tế, các hoạt động “đền ơn, đáp nghĩa”,... Đặc biệt, chú trọng định hướng nội dung tuyên truyền trong các lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số. Thực hiện tốt công tác tuyển chọn đào tạo, bồi dưỡng giáo viên GDQP-AN, làm cơ sở nâng cao chất lượng GDQP-AN cho HS,SV, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh, giữ vững vùng đất địa đầu thiêng liêng của Tổ quốc.

Đại tá Nguyễn Văn Trường

Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy

Chỉ huy trưởng BCHQS Tỉnh