Với tình cảm sâu nặng đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, lực lượng vũ trang Quân khu 3 luôn quán triệt sâu sắc các chỉ thị của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương, đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người, coi đó là việc làm thường xuyên của mỗi cán bộ, chiến sĩ, tạo chuyển biến toàn diện, đạt hiệu quả thiết thực trên các mặt công tác. Trong đó, làm theo lời Bác, Thường vụ Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ kính yêu của Đảng ta, nhân dân ta, dân tộc ta - dù bận “trăm công, nghìn việc” nhưng đã dành thời gian về thăm các địa phương của Quân khu 3 nhiều lần. Điều đó thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Người đối với cấp ủy, chính quyền, nhân dân và lực lượng vũ trang Quân khu. Đó cũng là niềm tự hào lớn của quân và dân Quân khu 3. Trong những lần về thăm, khi đến các địa phương, nhà máy, công trường, đơn vị bộ đội,… Người đều ân cần, thăm hỏi, động viên nông dân, công nhân, bộ đội, người già, trẻ em, các cháu thiếu niên, nhi đồng, không quên nhắc nhở mọi người và cấp ủy, chính quyền, đoàn thể địa phương phải đoàn kết, ra sức sản xuất, cải thiện đời sống vật chất, tinh thần; thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, lãng phí, xây dựng đời sống mới. Đặc biệt là, Người căn dặn quân và dân các địa phương thuộc địa bàn Quân khu phải đẩy mạnh xây dựng nền quốc phòng toàn dân, kết hợp sản xuất với chiến đấu, phối hợp giữa các lực lượng để thực hiện thắng lợi sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Về thăm Hợp tác xã Hồng Thái, tỉnh Hải Dương, Người nói: “Phải vững tay cày, tay súng, đẩy mạnh quốc phòng, trật tự, trị an, củng cố tốt dân quân, tự vệ, luôn nâng cao cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu”¹. Đối với lực lượng vũ trang Quân khu, Bác dạy: “Các chú không có rừng cây, nhưng có rừng người, căn cứ trong lòng dân là tốt nhất”².

Khắc ghi lời dạy của Người, những năm qua, lực lượng vũ trang Quân khu thường xuyên phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền và nhân dân trên địa bàn tích cực xây dựng Quân khu vững về chính trị, giàu về kinh tế, mạnh về quốc phòng, an ninh, phát triển về văn hoá, xã hội, đóng góp xứng đáng “sức người, sức của” vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, viết lên truyền thống vẻ vang: “Đoàn kết, chủ động, sáng tạo, hy sinh, chiến thắng”.

          Hiện nay, lời dạy của Bác đang được Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu và cấp ủy, chỉ huy các cấp quán triệt, cụ thể hóa trong thực hiện Chỉ thị 05-CT/TW, ngày 15-5-2016 của Bộ Chính trị (khóa XII), Chỉ thị 87-CT/QUTW, ngày 08-7-2016 của Thường vụ Quân ủy Trung ương về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” bằng những chủ trương, giải pháp phù hợp và trở thành việc làm thường xuyên, động lực thúc đẩy cán bộ, chiến sĩ vượt qua khó khăn, thách thức, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Đó vừa là trách nhiệm, vừa là tình cảm của mỗi người nhằm đền đáp công lao to lớn, tình cảm sâu nặng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dành cho quân và dân Quân khu.

Quân khu 3 là địa bàn chiến lược quan trọng của đất nước cả trong thời bình và thời chiến, như Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã viết: “Quân khu đồng bằng, án ngữ Thủ đô, dựa vào Tây Bắc và Việt Bắc, nối liền đất Thanh, Nghệ miền Trung, lại nhìn ra biển cả, giàu tài nguyên và quan trọng về chiến lược. Thời bình đây là một trong những vùng đất căn bản để xây dựng và phát triển, là cửa ngõ giao lưu quốc tế của đất nước. Thời chiến đây là hậu phương quốc gia, đồng thời là mặt trận chống quân xâm lược, nhiều tên làng, tên đất, tên sông đã trở thành tên gọi của những chiến công hiển hách”³. Vì vậy, xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh là yêu cầu khách quan, có ý nghĩa cấp thiết, vừa cơ bản, lâu dài đối với Quân khu và các địa phương nhằm đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới: hội nhập, phát triển. Trên cơ sở thấu suốt quan điểm của Đảng, thấm nhuần lời dạy của Bác Hồ và xuất phát từ tầm quan trọng của địa bàn, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu thường xuyên phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền các tỉnh (thành phố) lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh toàn diện; tập trung vào những nội dung chủ yếu sau:

1. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho cán bộ, đảng viên và nhân dân đối với sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân trong tình hình mới.

Đây là nội dung quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân. Bởi lẽ, có thống nhất được tư tưởng, nâng cao được nhận thức, trách nhiệm của mọi người thì việc thực hiện xây dựng nền quốc phòng toàn dân mới có hiệu quả, đạt mục tiêu, yêu cầu đề ra. Vì thế, Quân khu thường xuyên coi trọng công tác tuyên truyền, giáo dục, quán triệt, định hướng tư tưởng cho lực lượng vũ trang và nhân dân về nhiệm vụ quốc phòng - an ninh, bảo vệ Tổ quốc. Trong đó, nội dung trọng tâm là đường lối, quan điểm, tư duy mới của Đảng về mục tiêu, phương hướng xây dựng nền quốc phòng toàn dân được thể hiện trong Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, Nghị quyết Trung ương 8 (khoá XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Theo đó, Quân khu và cấp ủy, chính quyền địa phương đẩy mạnh thực hiện công tác giáo dục, bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh cho các đối tượng bảo đảm đúng kế hoạch, có nhiều đổi mới về nội dung, hình thức và cách làm, đạt hiệu quả thiết thực. Đáng chú ý là, nhiều địa phương trong Quân khu đã thực hiện linh hoạt, sáng tạo nhiều mô hình mới về mở rộng đối tượng bồi dưỡng được các địa phương bạn đến nghiên cứu, học tập. Năm 2016, Quân khu đã tổ chức 06 khóa cho 518 cán bộ thuộc đối tượng 2; các tỉnh, thành phố tổ chức 767 lớp cho 72.700 người thuộc các đối tượng (đối tượng 3 là 35 lớp cho 3.597 cán bộ, đối tượng 4 là 587 lớp cho 59.094 người và 14 lớp cho 1.929 chức sắc, chức việc các tôn giáo, đối tượng khác là 131 lớp cho 8.080 người). Các trường chính trị cấp tỉnh, trung tâm chính trị cấp huyện tổ chức 426 lớp cho 45.839 học viên, v.v.

Trước yêu cầu mới của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, Thường vụ Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu sẽ tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện hiệu quả công tác giáo dục, bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh nhằm không ngừng nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên, nhân dân tích cực tham gia xây dựng nền quốc phòng toàn dân trên địa bàn Quân khu ngày càng vững mạnh, toàn diện, xử lý kịp thời, hiệu quả với mọi tình huống xảy ra.

2. Đẩy mạnh xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc ở từng khu vực và trên toàn địa bàn Quân khu.

Nghị quyết Đại hội XII của Đảng xác định: “Tăng cường tiềm lực quốc phòng và an ninh; xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân vững chắc”⁴. Quán triệt, thực hiện quan điểm đó, yêu cầu đặt ra đối với Quân khu 3 là phải xây dựng thế trận quốc phòng, an ninh vững chắc cả trên đất liền và biển, đảo, ở từng khu vực trên địa bàn toàn Quân khu. Việc tổ chức, triển khai xây dựng thế trận, bố trí lực lượng và tiềm lực quốc phòng, cơ sở hạ tầng, các công trình quốc phòng, kinh tế, kỹ thuật phải theo đúng quy hoạch, kế hoạch, phương án tác chiến phòng thủ, tạo thế liên hoàn, vững chắc đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng và an ninh của từng địa phương và Quân khu trong thời bình; đồng thời, sẵn sàng chuyển từ thế trận quốc phòng toàn dân thành thế trận chiến tranh nhân dân khi đất nước có chiến tranh. Trước hết và quan trọng là phải tiếp tục đẩy mạnh xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố vững chắc theo Nghị quyết 28-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa X) và Nghị định 152/2007/NĐ-CP của Chính phủ “Về khu vực phòng thủ”; trong đó, coi trọng các khu vực, địa bàn trọng điểm biên giới, biển đảo, hướng phòng thủ chủ yếu của Quân khu. Đặc biệt, trong quá trình thực hiện phải thấm nhuần lời dạy của Bác Hồ “Công an và Quân đội là hai cánh tay của nhân dân, của Đảng, của Chính phủ,… phải đoàn kết chặt chẽ với nhau, giúp đỡ lẫn nhau”⁵. Trên cơ sở đó, phối hợp chặt chẽ giữa lực lượng quân sự và công an theo Nghị định 77/2010/NĐ-CP của Chính phủ, Thông tư 07/2012/TTLT-BCA-BQP của Bộ Công an và Bộ Quốc phòng. Cùng với đó, lực lượng vũ trang Quân khu phải thường xuyên phối hợp với các lực lượng Hải quân, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển, bộ đội chủ lực,… trong mọi hoạt động quốc phòng – an ninh trên địa bàn Quân khu. Trong quá trình xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân và thế trận biên phòng toàn dân (khu vực biên giới), phải thường xuyên coi trọng xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc ngay từ cơ sở, làm nền tảng xây dựng nền quốc phòng toàn dân, bảo vệ Tổ quốc.

3. Kết hợp chặt chẽ kinh tế với quốc phòng, quốc phòng với kinh tế, tạo nguồn lực cho xây dựng nền quốc phòng toàn dân.

Ngay trong kháng chiến chống Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở quân và dân, các cấp chính quyền phải biết kết hợp kinh tế với quốc phòng, quốc phòng với kinh tế, có như vậy sự nghiệp cách mạng mới đi đến thành công. Người viết: “Nay muốn giữ vững nền độc lập thì chúng ta phải đem hết lòng hăng hái đó vào con đường kiến quốc. Kháng chiến phải đi đôi với kiến quốc. Kháng chiến có thắng lợi thì kiến quốc mới thành công. Kiến quốc có chắc thành công, kháng chiến mới mau thắng lợi”⁶. Làm theo lời Bác và quán triệt quan điểm của Đảng, các tỉnh, thành phố trên địa bàn Quân khu đã phát huy tiềm năng, thế mạnh về con người, tài nguyên, đẩy mạnh phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm gắn chặt với tăng cường quốc phòng - an ninh. Chủ trương đó được thể hiện ngay từ trong quy hoạch tổng thể và kế hoạch phát triển của từng ngành, nhất là những ngành kinh tế mũi nhọn, các dự án kinh tế mang tính lưỡng dụng, như: cảng biển, đường tuần tra biên giới, đường xuyên đảo, hệ thống thông tin liên lạc, bảo đảm phát triển kinh tế - xã hội và tăng cường tiềm lực quốc phòng, an ninh, xử lý kịp thời, có hiệu quả các tình huống trong thời bình và thời chiến.

Thực hiện Nghị quyết 520-NQ/QUTW, ngày 25-9-2012 của Quân ủy Trung ương “Về lãnh đạo nhiệm vụ sản xuất, xây dựng kinh tế kết hợp với quốc phòng đến năm 2020”, Quân khu đã tiến hành rà soát, điều chỉnh bổ sung chi tiết quy hoạch tổng thể 2 khu kinh tế quốc phòng (Bắc Hải Sơn và Bình Liêu - Quảng Hà – Móng Cái) giai đoạn 2013 – 2015, định hướng 2025 và xây dựng quy hoạch chi tiết khu kinh tế quốc phòng cụm đảo Đông Bắc tỉnh Quảng Ninh. Các dự án trồng rừng vành đai biên giới, trí thức trẻ tình nguyện, chương trình phát triển kinh tế - xã hội được triển khai tích cực cùng với các dự án kết hợp kinh tế với quốc phòng được triển khai trước đó đã và đang mang lại hiệu quả thiết thực, như dự án: Bắc Cửa Lục (Quảng Ninh), Cồn Vành (Thái Bình), Cồn Xanh (Nam Định), Bình Minh 3 (Ninh Bình), với hàng nghìn hộ dân ra lập nghiệp, tạo ra nhiều làng, xã mới. Các dự án đã góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, gắn với củng cố quốc phòng - an ninh trên toàn địa bàn Quân khu, nhất là khu vực biên giới, ven biển và trên các đảo.

Phát huy kết quả đó và truyền thống “làm giàu, đánh thắng”, trong thời gian tới, Quân khu sẽ tiếp tục phối hợp cùng cấp ủy, chính quyền các tỉnh, thành phố lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt chủ trương chiến lược này theo hướng: bảo đảm mỗi bước phát triển kinh tế là một bước củng cố, tăng cường về quốc phòng - an ninh nhằm tạo môi trường ổn định cho phát triển kinh tế - xã hội.

4. Thường xuyên chăm lo xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh, làm nòng cốt trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân.

Thế trận và lực lượng là hai nội dung cơ bản, cốt lõi của nền quốc phòng toàn dân. Và, nền quốc phòng toàn dân chỉ thực sự vững mạnh toàn diện khi có thế trận vững, lực lượng mạnh. Do đó, trong quá trình xây dựng nền quốc phòng toàn dân phải coi trọng đồng thời cả hai yếu tố này. Lực lượng của nền quốc phòng là toàn dân, trong đó lực lượng vũ trang ba thứ quân (gồm bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân tự vệ) giữ vai trò nòng cốt. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã huấn thị: “Chúng ta phải ra sức xây dựng quân đội ta thành một quân đội nhân dân hùng mạnh, một quân đội cách mạng tiến lên chính quy và hiện đại, để giữ gìn hòa bình, để bảo vệ Tổ quốc”⁷. Thấu suốt lời dạy của Người và trên cơ sở quán triệt Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ X, Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân khu lần thứ VIII (nhiệm kỳ 2015 - 2020), Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu thường xuyên coi trọng xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh, thực sự là lực lượng chính trị, lực lượng chiến đấu trung thành, tin cậy của Đảng, Nhà nước và cấp ủy, chính quyền, nhân dân trên địa bàn. Theo đó, Quân khu đã tập trung xây dựng lực lượng thường trực theo hướng “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại”, đảm bảo vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, có chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu ngày càng cao. Các cơ quan, đơn vị thuộc Quân khu thường xuyên làm tốt công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, triển khai thực hiện hiệu quả Đề án “Đổi mới công tác giáo dục chính trị tại đơn vị cơ sở trong giai đoạn mới”, gắn với quản lý, định hướng tư tưởng của bộ đội; kiên quyết đấu tranh với các quan điểm sai trái và các hoạt động chống phá của thế lực thù địch trên địa bàn. Thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI, XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng gắn với đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị và Chỉ thị 87-CT/QUTW của Quân ủy Trung ương và phong trào Thi đua Quyết thắng, các cuộc vận động; nhất là Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”. Nhờ đó, lực lượng vũ trang Quân khu luôn có bản lĩnh chính trị vững vàng, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng; chủ động phòng ngừa các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.

Cùng với đó, thực hiện sự chỉ đạo của Quân khu, các cơ quan quân sự và cơ quan, đơn vị trực thuộc chú trọng kiện toàn tổ chức, biên chế theo hướng “tinh, gọn, mạnh”, hợp lý, bảo đảm cân đối giữa các thành phần, lực lượng. Tích cực đổi mới, nâng cao chất lượng huấn luyện, diễn tập, duy trì nghiêm chế độ sẵn sàng chiến đấu, xây dựng chính quy, quản lý kỷ luật, nâng cao khả năng, trình độ sẵn sàng chiến đấu, sức mạnh chiến đấu của lực vũ trang Quân khu. Lực lượng dự bị động viên được xây dựng hùng hậu, có chất lượng tổng hợp, trước hết là chất lượng chính trị và tỷ lệ chuyên nghiệp quân sự cao, được tổ chức quản lý chặt chẽ, đáp ứng tốt yêu cầu động viên khi có lệnh. Lực lượng dân quân tự vệ được xây dựng theo phương châm vững mạnh, rộng khắp, đảm bảo chất lượng, có số lượng và tỷ lệ hợp lý, cân đối giữa các thành phần, lực lượng. Trong đó, coi trọng tổ chức dân quân tự vệ biển, tự vệ phòng không và tự vệ ở các doanh nghiệp ngoài khu vực Nhà nước.

Để góp phần xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, xứng đáng với niềm tin, sự mong mỏi của Bác Hồ, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu 3 tiếp tục tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng lực lượng vũ trang Quân khu vững mạnh, đạt, vượt các chỉ tiêu mà Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân khu lần thứ VIII đã xác định.

5. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế: Đảng lãnh đạo, chính quyền điều hành, các ban, ngành, đoàn thể làm tham mưu và tổ chức thực hiện xây dựng nền quốc phòng toàn dân.

Có thể khẳng định rằng, thuận lợi cơ bản đối với Quân khu là nền quốc phòng toàn dân được triển khai xây dựng từ nhiều năm qua. Vì thế, không chỉ nguồn lực được tăng cường, đúc rút được kinh nghiệm, mà còn có sự “vào cuộc” hiệu quả của cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể địa phương. Đặc biệt, hằng năm, thông qua diễn tập khu vực phòng thủ; diễn tập chuyên ngành; diễn tập phòng chống khủng bố, bạo loạn; diễn tập cứu nạn, cứu hộ, phòng, chống thiên tai ở các cấp,… đã làm cho cơ chế không ngừng được hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động, bảo đảm vận hành đồng bộ, thông suốt, hiệu quả. Mọi hoạt động quốc phòng – an ninh, nhất là việc xử lý các tình huống xảy ra trên địa bàn đều đặt dưới sự lãnh đạo “tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt” của cấp ủy, tổ chức đảng, sự quản lý, điều hành thống nhất của chính quyền địa phương. Các ban, ngành đoàn thể, nòng cốt là cơ quan quân sự và công an đã thực hiện tốt chức năng tham mưu, tổ chức thực hiện. Trong đó, cơ quan quân sự các cấp đã phát huy tốt vai trò trong việc thể chế hóa các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, pháp luật Nhà nước về công tác quân sự, quốc phòng địa phương thành chương trình, kế hoạch và triển khai thực hiện đạt hiệu quả cao. Qua đó, giúp cấp ủy, chính quyền địa phương tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về quốc phòng. Thời gian tới, trên cơ sở tổng kết 10 năm thực hiện Luật Quốc phòng và sơ kết xây dựng khu vực phòng thủ, Quân khu và các địa phương sẽ rút ra những bài học kinh nghiệm để bổ sung, hoàn thiện cơ chế lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng, hoạt động nền quốc phòng toàn dân phù hợp với nhiệm vụ và đặc điểm địa bàn Quân khu.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền quốc phòng toàn dân là sự kế thừa truyền thống dân tộc, trung thành, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lê-nin vào điều kiện nước ta, nhất quán với đường lối, quan điểm của Đảng. Vì thế, cần được nghiên cứu, cụ thể hóa trong thực tiễn, nhằm xây dựng nền quốc phòng toàn dân trên địa bàn Quân khu 3 vững mạnh, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Đó là hành động thiết thực thể hiện sâu sắc việc học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh của lực lượng vũ trang Quân khu.

Thiếu tướng VŨ HẢI SẢN, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Tư lệnh Quân khu 3
_____________________

1 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 14, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 493.

2 - Quân khu 3 - Trung đoàn 42 Trung dũng, Nxb QĐND, H. 1995, Lời tựa của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

3 - Tạp chí Lịch sử Quân sự, tháng 6-1992.

4 - ĐCSVN – Văn kiện Đảng Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb CTQG, H. 2016, tr. 148.

5 - Hồ Chí Minh – Toàn tập, Tập 9, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 403.

6 - Hồ Chí Minh – Toàn tập, Tập 4, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 99.

7 - Hồ Chí Minh – Toàn tập, Tập 9, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 272.