Quản lý, bảo vệ chủ quyền, giữ gìn an ninh, an toàn biển đảo là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân; trong đó, Cảnh sát biển là lực lượng nòng cốt, chuyên trách. Quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước về quản lý, bảo vệ vùng biển trong tình hình mới, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm nâng cao năng lực, hiệu quả thực thi pháp luật trên biển.

Lực lượng Cảnh sát biển được giao nhiệm vụ quản lý nhà nước về an ninh, trật tự, an toàn; duy trì thực thi pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia trên các vùng biển đảo của Tổ quốc. Quá trình thực hiện nhiệm vụ, Cảnh sát biển Việt Nam luôn thể hiện và khẳng định là lực lượng của một quốc gia có trách nhiệm trong giữ vững an ninh, trật tự, an toàn hàng hải theo Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982. Gần 20 năm xây dựng và trưởng thành, lực lượng Cảnh sát biển đã có sự phát triển toàn diện, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ quản lý, bảo vệ biển đảo Tổ quốc.

Hoạt động của lực lượng Cảnh sát biển thường xuyên và trực tiếp đấu tranh với các hành vi vi phạm, xâm phạm chủ quyền; các loại tội phạm: cướp biển, buôn lậu, gian lận thương mại, tội phạm ma túy. Các đối tượng này rất khôn ngoan, xảo quyệt, thậm chí còn liều lĩnh chống trả bằng vũ khí “nóng” khi bị truy đuổi. Để không bị động, bất ngờ, hoàn thành tốt nhiệm vụ trên biển, đòi hỏi lực lượng Cảnh sát biển phải có năng lực thực thi pháp luật, tinh nhuệ, hiện đại, tính chuyên nghiệp cao. Trước tình hình đó, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển triển khai đồng bộ nhiều giải pháp thực hiện, trong đó tập trung vào một số nội dung chủ yếu sau:

Một là, xây dựng lực lượng vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức. Do đặc thù môi trường thực hiện nhiệm vụ, Cảnh sát biển phải thường xuyên chịu đựng gian khổ, đương đầu với nguy hiểm khó lường và rủi ro cao. Vì thế, đòi hỏi cán bộ, chiến sĩ phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định lý tưởng, tuyệt đối trung thành với Đảng, Nhà nước và nhân dân; nhạy bén về chính trị, có tinh thần cảnh giác cao để chống lại những âm mưu, thủ đoạn của tội phạm và các thế lực thù địch. Để đáp ứng yêu cầu đó, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh thường xuyên coi trọng công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho cán bộ, chiến sĩ; trong đó, lấy xây dựng lòng trung thành tuyệt đối với Đảng, Nhà nước, sẵn sàng hy sinh vì chủ quyền, an ninh biển đảo là mục tiêu hàng đầu. Bộ Tư lệnh chỉ đạo các đơn vị thường xuyên giáo dục cho cán bộ, chiến sĩ về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nói chung, nhiệm vụ quản lý, bảo vệ chủ quyền, giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn biển, đảo nói riêng. Đồng thời, bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cách mạng, lối sống trong sạch, nâng cao ý chí khắc phục khó khăn, xây dựng ý thức tổ chức kỷ luật cho cán bộ, chiến sĩ. Bên cạnh đó, thường xuyên củng cố và tăng cường đoàn kết nội bộ, đoàn kết quân dân; xây dựng tình cảm gắn bó với ngư dân và đồng bào ven biển; bồi dưỡng năng lực vận động, giác ngộ quần chúng trong đấu tranh bảo đảm an ninh, an toàn trên biển, xứng đáng là lực lượng chuyên trách, nòng cốt của Nhà nước về thực thi pháp luật trên biển. Thực tiễn hoạt động thực thi nhiệm vụ trong những năm qua đã xuất hiện nhiều tập thể, cá nhân là tấm gương sáng về sự hy sinh, dũng cảm trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, khắc phục khó khăn, đoàn kết, hiệp đồng, bình tĩnh, khôn khéo trong bảo vệ chủ quyền và vượt qua mọi hiểm nguy để tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn, bảo vệ ngư dân, v.v.

Để xây dựng lực lượng Cảnh sát biển vững mạnh về tổ chức, Bộ Tư lệnh chỉ đạo các cơ quan, đơn vị quán triệt sâu sắc nguyên tắc mà Quân ủy Trung ương xác định: “Cảnh sát biển được tổ chức, chỉ huy thống nhất từ Bộ Tư lệnh đến đơn vị cơ sở”; quán triệt quan điểm: “Bảo đảm sự lãnh đạo tập trung, thống nhất của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chủ tịch nước, Chính phủ, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đối với việc xây dựng lực lượng Cảnh sát biển và công tác bảo vệ chủ quyền, an ninh, an toàn vùng biển, đảo của Tổ quốc”. Hệ thống tổ chức Cảnh sát biển phải nằm trong tổng thể tổ chức Quân đội, bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ huy thống nhất, thông suốt, nhanh chóng và có hiệu lực trong công tác thực thi pháp luật trên biển. Theo đó, lực lượng Cảnh sát biển đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng, các ngành có liên quan và nhân dân ven biển đẩy mạnh xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân trên biển; vận dụng hợp lý, khoa học, đồng bộ hệ thống văn bản pháp luật về tổ chức và chức năng, nhiệm vụ trong xây dựng, phát triển lực lượng. Cùng với đó, xây dựng kế hoạch, quy hoạch phát triển lực lượng Cảnh sát biển: tinh, gọn, mạnh, chuyên nghiệp, cơ động nhanh, quân số hợp lý, phát triển theo trang bị; giỏi về nghiệp vụ, quân sự, pháp luật và đối ngoại, biết kết hợp chặt chẽ các biện pháp công tác để kịp thời xử lý tốt các tình huống trên biển. Vì thế, chỉ trong thời gian ngắn, lực lượng Cảnh sát biển từng bước được hoàn thiện về pháp lý, mô hình tổ chức phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ và định hướng là lực lượng thực thi pháp luật mạnh trong khu vực.

Hai là, chủ động tham mưu hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về quản lý, bảo vệ vùng biển và nâng cao chất lượng hiệu quả biện pháp nghiệp vụ. Hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến quản lý, bảo vệ vùng biển của Tổ quốc được xây dựng dựa trên quan điểm, đường lối của Đảng, pháp luật Việt Nam và luật pháp quốc tế, nhưng cần phải cụ thể hóa các quyền, nghĩa vụ của nước ta và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các lực lượng, trong đó có lực lượng Cảnh sát biển, nhất là sau những tác động của việc Trung Quốc mở rộng xây dựng và quân sự hóa các đảo ở hai quần đảo: Hoàng Sa và Trường Sa; phán quyết của Tòa Trọng tài quốc tế (PCA) về vụ kiện của Phi-líp-pin đối với Trung Quốc ở Biển Đông. Hiện nay, xúc tiến hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật là việc làm cần thiết, quan trọng nhằm tạo cơ sở pháp lý trong quản lý, bảo vệ vùng biển trong bối cảnh tình hình Biển Đông đang có những diễn biến phức tạp, khó lường và những hành vi vi phạm thường liên quan nhiều đến yếu tố nước ngoài.

Mặt khác, những hành vi vi phạm pháp luật trên biển có nhiều đặc điểm khác ở đất liền, đó là hiện trường khó để lại, đối tượng vi phạm có nhiều điều kiện để che giấu,... do đó cán bộ, chiến sĩ Cảnh sát biển phải tinh thông về nghiệp vụ, từ khả năng phát hiện, phân tích, đánh giá đến các biện pháp tố tụng để xử lý nghiêm minh. Trước tình hình đó, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh coi trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả các biện pháp nghiệp vụ khi thực thi nhiệm vụ trên biển; đồng thời quan tâm nhiều đến công tác tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ pháp luật thông qua huấn luyện tập trung, hội thảo trong nước và quốc tế về kinh nghiệm quản lý, bảo vệ biển, đảo.

Ba là, nâng cao chất lượng, tính chuyên nghiệp của đội ngũ cán bộ, chiến sĩ. Với bản chất là đội quân chiến đấu, đội quân công tác và vai trò là lực lượng thực thi pháp luật trên biển, đòi hỏi chất lượng cán bộ, chiến sĩ Cảnh sát biển phải được chuyên môn hóa, chất lượng tổng hợp cao, giỏi về nghiệp vụ, quân sự, pháp luật và đối ngoại, có khả năng hoàn thành nhiệm vụ được giao trong mọi hoàn cảnh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ quản lý, bảo vệ chủ quyền an ninh, an toàn vùng biển đảo trong giai đoạn mới. Muốn vậy, trước hết, cần phải bảo đảm chặt chẽ khâu tuyển chọn theo hướng lựa chọn kỹ, bảo đảm tin cậy về chính trị; cán bộ, chiến sĩ phải được huấn luyện, đào tạo bài bản, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ quân sự, pháp luật, kỹ thuật nghiệp vụ tốt, giỏi ngoại ngữ và nắm chắc chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và các điều ước quốc tế liên quan.

Hiện nay, khoa học công nghệ phát triển nhanh chóng và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, do vậy, nhiệm vụ cấp thiết là phải xây dựng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Để có một lực lượng tinh nhuệ, mỗi cán bộ, chiến sĩ Cảnh sát biển cần phải có đạo đức nghề nghiệp, trình độ chuyên môn, quản lý, nhất là ngoại ngữ. Do vậy, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ được Đảng ủy, Bộ Tư lệnh hết sức quan tâm; trong đó, coi trọng công tác tự bồi dưỡng. Đây cũng là một trong các giải pháp quan trọng để nâng cao trình độ cho lực lượng Cảnh sát biển. Trước mắt, Bộ Tư lệnh tổ chức các khóa đào tạo ngắn hạn về nghiệp vụ tại Trung tâm huấn luyện Cảnh sát biển; đồng thời, cử cán bộ tham gia các khóa huấn luyện về chuyên môn, nghiệp vụ cũng như đào tạo dài hạn tại các cơ sở giáo dục cả ở trong và ngoài nước. Về lâu dài, khi Trung tâm Huấn luyện Cảnh sát biển đi vào hoạt động, cần coi trọng việc bổ sung nhân lực, cơ sở vật chất để nâng cấp thành Trường Cảnh sát biển với đầy đủ các chuyên ngành đào tạo, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ và sự phát triển của lực lượng.

Bốn là, bảo đảm trang bị, vũ khí, phương tiện kỹ thuật và chính sách cho lực lượng Cảnh sát biển. Xác định con người là nhân tố quyết định trong việc nâng cao năng lực, hiệu quả thực thi pháp luật trên biển, song việc trang bị cơ sở vật chất, vũ khí, phương tiện phục vụ nhiệm vụ thực thi pháp luật cũng là yếu tố không thể xem nhẹ. Trang bị vũ khí, phương tiện là yếu tố cơ bản thể hiện sức mạnh của lực lượng, đồng thời cũng để bắt kịp xu thế phát triển, phù hợp, tương thích với trang bị của các lực lượng phối hợp trong nước và hợp tác quốc tế. Thời gian qua, Cảnh sát biển đã được Đảng, Nhà nước, Bộ Quốc phòng quan tâm, đầu tư xây dựng theo hướng tiến thẳng lên hiện đại, được trang bị nhiều tàu, thuyền và máy bay, nhất là các tàu có độ giãn nước lớn, hiện đại, có thể hoạt động dài ngày trong điều kiện thời tiết phức tạp, có khả năng hiệp đồng tác chiến cao. Tuy nhiên, Cảnh sát biển cũng cần được tăng cường hệ thống chỉ huy, điều hành và giám sát hiện đại, được trang bị vũ khí sát thương và phi sát thương đủ mạnh để thực thi pháp luật trên biển. Hệ thống các phương tiện quan sát, thông tin liên lạc cũng cần được nâng cấp để phục vụ kịp thời công tác lãnh đạo, chỉ huy và tuần tra, kiểm soát, xử lý các tình huống đột xuất. Những phương tiện trinh sát, kỹ thuật nghiệp vụ, công cụ hỗ trợ việc thực thi pháp luật trên biển; thiết bị bảo đảm an toàn, cứu hộ, cứu nạn, phòng ngừa và khắc phục ô nhiễm môi trường biển,… cần tiếp tục được chuẩn hóa. Thời gian tới, lực lượng Cảnh sát biển cần phải quản lý, khai thác, sử dụng các trang bị, phương tiện hiện có một cách hiệu quả. Bên cạnh đó, cũng cần có chế độ, chính sách chăm lo đời sống vật chất, tinh thần cho cán bộ, chiến sĩ; chính sách thu hút cụ thể và thiết thực đối với Lực lượng.

Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam và Trung Quốc hợp tác kiểm tra tàu cá trong vùng đánh cá chung, ngày 18-4-2017. (Ảnh: canhsatbien.vn)

Năm là, nâng cao năng lực, hiệu quả trong hợp tác quốc tế về thực thi pháp luật trên biển. Những năm qua, Cảnh sát biển đã thể hiện rõ là lực lượng có trách nhiệm của một quốc gia có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế trên lĩnh vực giữ gìn an ninh biển. Cảnh sát biển Việt Nam đại diện cho Chính phủ Việt Nam trong tổ chức Chống cướp biển, cướp có vũ trang ở khu vực châu Á, tham gia tổ chức Cảnh sát biển khu vực. Lực lượng Cảnh sát biển đã ký quy chế phối hợp, thỏa thuận song phương với hầu hết các lực lượng thực thi pháp luật ở khu vực ASEAN và các cường quốc, như: Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, v.v. Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển nhận thức rằng, hợp tác quốc tế liên quan chặt chẽ với nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán trên biển. Mặt khác, hợp tác quốc tế còn góp phần quan trọng vào hình thành “thế nước” trong cộng đồng quốc tế, tạo cấu trúc an ninh mới, góp phần chủ động kiểm soát tình hình, thúc đẩy xu thế hòa bình, giải quyết tranh chấp bằng pháp luật.

Từ vấn đề đó, Bộ Tư lệnh quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối đối ngoại của Đảng, Nhà nước và chỉ đạo của Bộ Quốc phòng về hợp tác quốc tế trong tình hình mới; mở rộng hợp tác trong lĩnh vực quản lý, bảo vệ biển theo chức năng thực thi pháp luật của Lực lượng; đồng thời, có tư tuy đổi mới, phát triển phù hợp với tình hình. Thông qua tăng cường công tác đối ngoại, mở rộng hợp tác quốc tế để tận dụng các diễn đàn quốc tế và khu vực, tranh thủ sự ủng hộ của các nước trên thế giới, nhằm khẳng định và đấu tranh bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán quốc gia đối với các vùng biển đảo của Tổ quốc. Đây cũng là cách để Cảnh sát biển tích cực tham gia xây dựng và chấp hành luật pháp quốc tế cũng như thông lệ và thỏa thuận quốc tế, nhằm bảo vệ các giá trị chân chính của luật pháp, thông lệ và thỏa thuận.

Theo đó, Đảng ủy Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển đẩy mạnh giáo dục nâng cao nhận thức cho cán bộ, chiến sĩ về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của hợp tác quốc tế cũng như các quan điểm, đường lối, chính sách đối ngoại của Đảng, Nhà nước liên quan đến bảo vệ chủ quyền, giữ gìn an ninh trật tự trên các vùng biển đảo. Trong giáo dục, chú trọng bồi dưỡng về quan điểm, đường lối đối ngoại theo Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) về Chiến lược Bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Đồng thời, tích cực bồi dưỡng cho cán bộ, chiến sĩ những kiến thức cơ bản về Luật Biên giới quốc gia, Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển 1982, Luật Biển Việt Nam 2012 và các hiệp định, hiệp ước về biển đảo mà Việt Nam ký kết. Qua đó, tạo sự thống nhất cả trong nhận thức và tổ chức thực hiện nhiệm vụ quan hệ quốc tế của cán bộ, chiến sĩ. Một vấn đề được Đảng ủy, Bộ Tư lệnh quan tâm, coi trọng là nâng cao trình độ ngoại ngữ cho cán bộ, chiến sĩ, nhất là lực lượng trực tiếp làm nhiệm vụ trên biển, tham gia vào các hoạt động hợp tác quốc tế. Đảng ủy, Bộ Tư lệnh ra nghị quyết chuyên đề về tăng cường đào tạo ngoại ngữ trong lực lượng, nhằm tạo tiền đề để giao lưu, học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm, hợp tác với các lực lượng thực thi pháp luật trên biển của nước ngoài.

Những năm qua, lực lượng Cảnh sát biển được Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo và đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Thời gian tới, để hoàn thành tốt nhiệm vụ quản lý, bảo vệ chủ quyền, giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn biển đảo, góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Cảnh sát biển Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy những thành tích đã đạt được, không ngừng nâng cao bản lĩnh chính trị, năng lực, chất lượng, hiệu quả thực thi pháp luật trên biển.

Trung tướng, TS. NGUYỄN QUANG ĐẠM, Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam