Xây dựng và củng cố quốc phòng là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng của quốc gia; là tổng thể các hoạt động của Nhà nước và nhân dân nhằm tạo nên sức mạnh toàn diện, cân đối để phòng thủ đất nước, giữ vững hòa bình, ngăn chặn, đẩy lùi và sẵn sàng đánh thắng chiến tranh xâm lược của kẻ thù, góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc (BVTQ). Cương lĩnh 1991 đã xác định: “Củng cố quốc phòng, giữ vững an ninh quốc gia là nhiệm vụ trọng yếu thường xuyên của toàn dân và của Nhà nước”¹. Đây là định hướng cơ bản nhất, làm cơ sở đề ra những chủ trương, giải pháp quan trọng, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ quốc phòng trong thời kỳ quá độ lên CNXH. Trải qua gần 20 năm thực hiện Cương lĩnh, nhiệm vụ xây dựng và củng cố quốc phòng của nước ta đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Nổi bật và bao trùm nhất là: “Độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh chính trị được giữ vững, trật tự an toàn xã hội được bảo đảm. Quân đội nhân dân và Công an nhân dân có nhiều thành tích trong xây dựng lực lượng, nâng cao tinh thần chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu. Việc kết hợp phát triển kinh tế với quốc phòng ở một số địa bàn có hiệu quả. Thế trận quốc phòng toàn dân (QPTD) gắn với thế trận an ninh nhân dân (ANND) được củng cố”², góp phần giữ vững ổn định chính trị, môi trường hòa bình, tạo điều kiện thuận lợi cho công cuộc đổi mới, phát triển đất nước.

Tuy nhiên, trước yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp BVTQ, sức mạnh quốc phòng của quốc gia có mặt còn hạn chế. Trong một vài thập kỷ tới, sự nghiệp xây dựng và BVTQ của nhân dân ta sẽ diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có những diễn biến phức tạp, khó lường. Đất nước ta vừa đứng trước thời cơ, vận hội lớn, vừa phải đối mặt với những khó khăn, thách thức gay gắt trên các lĩnh vực: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng-an ninh (QP-AN) và đối ngoại... Trong nước, vẫn tiềm ẩn nhiều nhân tố có thể gây mất ổn định; các thế lực thù địch tiếp tục đẩy mạnh chiến lược “Diễn biến hòa bình”; nguy cơ tranh chấp chủ quyền biên giới, lãnh thổ vẫn tồn tại; lĩnh vực an ninh quốc gia ngày càng phức tạp, đa dạng, nhất là đối với an ninh phi truyền thống. Những nhân tố trên tác động thường xuyên, trực tiếp đến nhiệm vụ xây dựng và BVTQ, đòi hỏi chúng ta phải có phương thức và giải pháp thích hợp, có hiệu quả trong thời kỳ mới. Trong đó, việc bổ sung, phát triển tư duy về quốc phòng, theo chúng tôi, cần tập trung vào một số nội dung cơ bản sau.

Một là, cần tiếp tục đổi mới nhận thức về quốc phòng trong tình hình mới. Trong thời kỳ mới, mục tiêu của quốc phòng vẫn nhằm góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; bảo vệ chế độ XHCN, giữ vững ổn định về mọi mặt; đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, nhưng diễn ra trong điều kiện mới, với những nhân tố mới, nhất là khi đất nước ta hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế thế giới. Vì vậy, để đạt được mục tiêu trên, phải kết hợp chặt chẽ quốc phòng với an ninh; quốc phòng, an ninh với đối ngoại; quốc phòng, an ninh, đối ngoại với kinh tế, tạo sự thống nhất cao trong nhận thức và tổ chức thực hiện nhiệm vụ BVTQ; trong đó, đối ngoại ngày càng có vai trò quan trọng, trở thành nhân tố không thể thiếu đối với xây dựng và củng cố quốc phòng. Thông qua các hoạt động ngoại giao song phương và đa phương, trong đó có đấu tranh đối ngoại và thực hiện công tác biên giới, lãnh thổ..., đối ngoại đã góp phần quan trọng vào việc giữ vững môi trường hòa bình, ổn định và tạo thuận lợi cho xây dựng và phát triển đất nước. Hơn nữa, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, đối ngoại còn góp phần đẩy mạnh quan hệ giữa nước ta với các nước trên thế giới, nhất là với các nước láng giềng, các nước lớn, đi vào chiều sâu, ổn định, bền vững; vừa thúc đẩy quan hệ hiểu biết, đoàn kết, hữu nghị và nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, vừa củng cố, tăng cường nội lực cho QP-AN, thực hiện phương châm BVTQ từ xa, không để bị bất ngờ. Từ thực tiễn BVTQ thời gian qua cho thấy, trong đấu tranh bảo vệ độc lập, chủ quyền biên giới quốc gia trên bộ, trên biển, đảo; hoặc giải quyết các vấn đề có liên quan đến an ninh quốc gia, đều có sự kết hợp chặt chẽ giữa ba lĩnh vực: quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Mỗi lĩnh vực tuy có tính chất và yêu cầu hoạt động riêng, nhưng luôn gắn kết chặt chẽ với nhau thành “mặt trận” thống nhất trong quá trình BVTQ. Vì vậy, theo chúng tôi, vấn đề cần bổ sung phát triển trong Cương lĩnh 1991 là: Phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH) đất nước phải đi đôi với tăng cường tiềm lực QP-AN và đối ngoại; bảo vệ vững chắc Tổ quốc và chế độ XHCN phải trên cơ sở kết hợp chặt chẽ đấu tranh QP-AN với đối ngoại.

Mặt khác, để bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN trong thời kỳ mới, phải tạo ra được sức mạnh quốc phòng cần thiết của quốc gia. Đó là sức mạnh tổng hợp, được huy động từ nền QPTD, toàn diện, hiện đại; trong đó, việc tạo nguồn lực của đất nước là vấn đề rất quan trọng. Trong thời gian tới, nước ta tiếp tục thực hiện nền kinh tế thị trường, định hướng XHCN, bao gồm nhiều thành phần kinh tế khác nhau thì quan niệm về nguồn lực để tạo sức mạnh tổng hợp cũng cần được mở rộng. Theo đó, sức mạnh tổng hợp của quốc gia không chỉ từ động viên các thành phần kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể là chủ yếu, mà phải được huy động rộng rãi trong tất cả các thành phần kinh tế, nhất là kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài; không chỉ huy động nguồn lực của nhân dân trong nước mà còn động viên sự đóng góp của Kiều bào ta ở nước ngoài và sự giúp đỡ của bạn bè quốc tế. Đó là phát huy mọi nguồn lực trong nước (nội lực), kết hợp với tranh thủ các nguồn lực từ bên ngoài (ngoại lực); kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. Từ mở rộng quan niệm, nhận thức về tạo nguồn lực sẽ liên quan đến yêu cầu phải đổi mới cơ chế, chính sách để huy động và xây dựng sức mạnh tổng hợp của nền QPTD trong thời kỳ mới. Đó cũng là một nội dung quan trọng cần được bổ sung, phát triển trong Cương lĩnh 1991.

Hai là, đổi mới quan niệm về xây dựng thế trận QPTD. Cương lĩnh 1991 ra đời trong bối cảnh tình hình đất nước có nhiều khó khăn, nguy cơ chiến tranh xâm lược vẫn thường xuyên đe dọa. Quan niệm về xây dựng quốc phòng lúc đó, trước hết và chủ yếu là để đối phó với chiến tranh. Vì vậy, Cương lĩnh đã xác định: “Không ngừng nâng cao giác ngộ và cảnh giác chính trị của nhân dân, xây dựng vững chắc thế trận QPTD, kết hợp chặt chẽ với thế trận ANND trong điều kiện mới, với những lực lượng nòng cốt tinh nhuệ”³. Theo đó, thế trận QPTD được hình thành từ các khu vực phòng thủ tỉnh (thành phố) kết hợp với thế bố trí lực lượng bộ đội chủ lực và hệ thống các công trình quốc phòng cũng nhằm mục đích sẵn sàng đánh thắng chiến tranh xâm lược. Thực tế đó cho thấy, thế trận QPTD vẫn chủ yếu là tổ chức bố trí các lực lượng vũ trang (LLVT), trong đó Quân đội nhân dân là lực lượng nòng cốt, tinh nhuệ.

Trong thời kỳ mới, nội dung BVTQ đòi hỏi ngày càng sâu hơn, toàn diện hơn thì quan niệm về thế trận QPTD cần được mở rộng. Thế trận QPTD ngày nay không chỉ là việc tổ chức, bố trí LLVT mà còn bao gồm nhiều lực lượng khác; mục đích của quốc phòng không chỉ nhằm ngăn ngừa, đẩy lùi, và sẵn sàng đánh thắng chiến tranh xâm lược mà trước hết phải đối phó thắng lợi với mọi tình huống quốc phòng diễn ra trong thời bình. Do đó, cùng với tổ chức, bố trí LLVT theo ý định phòng thủ của đất nước thì vấn đề mới và khó ở đây là tổ chức, bố trí các lực lượng khác, như chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội…, có liên quan đến đấu tranh quốc phòng, bảo đảm vừa đáp ứng được yêu cầu BVTQ trong thời bình, vừa sẵn sàng đối phó thắng lợi khi có chiến tranh.

Những năm qua, việc tổ chức xây dựng thế trận QPTD theo yêu cầu mới đã được triển khai, nhưng thực tế còn nhiều khó khăn, vướng mắc cả về nhận thức và tổ chức thực hiện. Nội dung xây dựng thế trận QPTD đã tập trung chủ yếu vào việc: “Kết hợp chặt chẽ kinh tế với QP-AN, QP-AN với kinh tế trong các kế hoạch phát triển KT-XH”⁴. Nhưng kết quả kết hợp còn những hạn chế nhất định, do nhiều nguyên nhân, trong đó có sự nhận thức chưa đầy đủ khái niệm về thế trận QPTD trong điều kiện mới. Đáng lưu ý là, trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, các doanh nghiệp nước ngoài sẽ đầu tư vào Việt Nam ngày càng nhiều; lợi ích của các doanh nghiệp gắn với thị trường, lợi nhuận, quyền lợi chung và riêng luôn đan xen với nhau trong sự tồn tại và phát triển. Do vậy, khi xác định các quy hoạch, kế hoạch xây dựng cơ sở KT-XH kết hợp với triển khai bố trí thế trận QPTD thì sự đồng thuận thường chưa cao. Nếu vấn đề này không sớm được khắc phục sẽ là lực cản lớn đối với việc tổ chức bố trí thế trận QPTD ở nước ta. Đây là một nội dung lý luận quan trọng cần được xác định rõ trong bổ sung, phát triển Cương lĩnh 1991.

Ba là, bổ sung khái niệm về xây dựng lực lượng quốc phòng (LLQP). LLQP là một khái niệm mới, được hình thành từ khi Đảng ta xác định sự cần thiết phải xây dựng thế trận QPTD vững chắc. Về lý luận, thế trận và lực lượng luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau, muốn có thế trận QPTD thì tất yếu phải có LLQP. Nhưng nhận thức về LLQP (nhất là về thành phần lực lượng, cách thức tổ chức, xây dựng và hoạt động) vẫn đang có ý kiến khác nhau. Có quan niệm cho rằng, LLQP đồng nghĩa với lực lượng quân sự, thế trận QPTD là thế bố trí, triển khai LLVT nhằm ngăn ngừa, đối phó với chiến tranh. Đó là nhận thức hoàn toàn không phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng trong thời kỳ mới. Quốc phòng ngày nay không chỉ nhằm đối phó với chiến tranh mà trước hết phải đấu tranh giải quyết có hiệu quả các tình huống quốc phòng ngay trong thời bình. Vì thế, LLQP không chỉ có các LLVT mà còn bao gồm nhiều thành phần lực lượng khác nhau, hoạt động đa dạng và toàn diện. Đó là lực lượng tổng hợp, bao gồm cả LLVT và phi vũ trang thuộc lĩnh vực quân sự kết hợp với lực lượng các ngành có liên quan đến quốc phòng, như: an ninh, đối ngoại, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội… LLQP được sử dụng để xử lý các tình huống quốc phòng, nhưng tùy tính chất, yêu cầu nhiệm vụ cụ thể mà sử dụng cho phù hợp; trong đó, LLVT vẫn giữ vai trò nòng cốt.

Trong Cương lĩnh 1991, sau khi nhấn mạnh việc xây dựng thế trận QPTD vững chắc, kết hợp với thế trận ANND trong điều kiện mới, Đảng ta đã xác định phương hướng xây dựng lực lượng nòng cốt, tinh nhuệ; trong đó, có xây dựng các LLVT nhân dân và Công an nhân dân. Đây là chủ trương hoàn toàn chính xác, không chỉ phù hợp với bối cảnh đất nước lúc đó mà ngày nay vẫn còn nguyên giá trị. Tuy nhiên, trong tình hình mới, cùng với đó, cần coi trọng đúng mức lực lượng phi vũ trang thuộc các lĩnh vực, các ngành có liên quan đến quốc phòng, bởi sự phát triển ngày càng phong phú, đa dạng của nó. Trong đó, cần nghiên cứu phương thức sử dụng một cách linh hoạt, sáng tạo với nhiều biện pháp đấu tranh, diễn ra trong sự phối hợp, kết hợp, đan xen và chuyển hóa kịp thời giữa các hoạt động phi vũ trang và vũ trang trong các tình huống đấu tranh quốc phòng thời bình và thời chiến.

Như vậy, LLQP không những có vai trò quyết định trong tổ chức xây dựng thế trận QPTD, mà còn trực tiếp tác động đến hiệu quả hoạt động đấu tranh quốc phòng trong thời bình và sẵn sàng chuyển hóa thành thế trận chiến tranh nhân dân BVTQ. Thống nhất nhận thức, nắm vững đặc trưng, bản chất của LLQP là cơ sở để tổ chức xây dựng hợp lý, nâng cao chất lượng và phát huy sức mạnh tổng hợp của các lực lượng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng trong thời kỳ mới. Đó cũng là nội dung cần được nghiên cứu bổ sung, phát triển trong Cương lĩnh 1991.

Nhìn tổng thể, những vấn đề lý luận trong Cương lĩnh 1991 về xây dựng nền QPTD, thế trận QPTD gắn với nền ANND và thế trận ANND; kết hợp chặt chẽ phát triển KT-XH với QP-AN của nước ta…, vẫn cơ bản phù hợp. Tuy nhiên, trong thời kỳ mới, khi nhiệm vụ quốc phòng và an ninh của đất nước có những phát triển mới, sẽ nảy sinh nhiều vấn đề cả về lý luận và thực tiễn, cần được nghiên cứu, bổ sung, điều chỉnh.

PGS, TS. HOÀNG XUÂN LÂM

_______

1- ĐCSVN - Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Nxb ST, H. 1991, tr. 16.

2- ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, H. 2006, tr. 59.

3- ĐCSVN - Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Nxb ST, H. 1991, tr. 16-17.

4- Sđd, tr. 17.