Gần 20 năm qua, dưới ánh sáng của Cương lĩnh 1991, lĩnh vực quốc phòng nói chung, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân (QPTD) nói riêng đã đạt được kết quả quan trọng. Bổ sung, phát triển nội dung về xây dựng thế trận QPTD trong Cương lĩnh là vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu.

Xây dựng thế trận QPTD là nội dung cơ bản, trọng yếu trong xây dựng, củng cố nền QPTD, nhằm phát huy cao độ sức mạnh quốc phòng tổng hợp bảo vệ Tổ quốc. Thế trận đó, vừa góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh quốc phòng để phòng ngừa, ngăn chặn, đẩy lùi nguy cơ chiến tranh, giữ vững ổn định chính trị trong thời bình; vừa sẵn sàng chuyển hóa thành thế trận chiến tranh nhân dân để đánh thắng chiến tranh xâm lược của địch, nếu chúng liều lĩnh gây ra. Vì thế, xây dựng thế trận QPTD vững chắc là vấn đề chiến lược, nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cương lĩnh 1991 của Đảng đã xác định: “Không ngừng nâng cao giác ngộ và cảnh giác chính trị của nhân dân, xây dựng vững chắc thế trận QPTD, kết hợp chặt chẽ với thế trận an ninh nhân dân trong điều kiện mới, với những lực lượng nòng cốt tinh nhuệ”¹. Đây là cơ sở nền tảng cả về lý luận và thực tiễn; là phương hướng cơ bản để chúng ta tạo lập, gắn kết thế và lực của các lĩnh vực, các ngành, các lực lượng cả ở trong và ngoài nước theo ý định chiến lược thống nhất, tạo sức mạnh tổng hợp bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN.

Thực tiễn gần 20 năm qua cho thấy, nhiều nội dung của Cương lĩnh đã được triển khai sâu, rộng và đi vào cuộc sống, khẳng định trí tuệ, tầm nhìn chiến lược và định hướng đúng đắn, sáng tạo của Đảng ta trên tất cả các lĩnh vực; trong đó, xây dựng nền QPTD nói chung, thế trận QPTD nói riêng, đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Nổi bật là, việc xây dựng cơ sở chính trị- xã hội, “thế trận lòng dân” được quan tâm, củng cố ngày càng vững chắc; công tác giáo dục quốc phòng-an ninh (QP-AN) cho toàn dân được thường xuyên chăm lo và phát triển toàn diện; các khu vực phòng thủ (KVPT) tỉnh (thành phố) được chú trọng xây dựng, đi vào chiều sâu theo hướng thiết thực, hiệu quả; thế bố trí các lực lượng quốc phòng, mà nòng cốt là lực lượng vũ trang, đã được điều chỉnh phù hợp với điều kiện mới; việc quy hoạch phân vùng kinh tế đã gắn chặt với thế bố trí của QP-AN; các khu kinh tế-quốc phòng được triển khai ở các địa bàn chiến lược đã phát huy hiệu quả... Những kết quả đó đã góp phần quan trọng giữ vững ổn định chính trị, đẩy mạnh phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH), tạo lập môi trường quốc tế thuận lợi để mở rộng quan hệ đối ngoại, không ngừng tăng cường thế và lực của đất nước.

Trong thời gian tới, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta sẽ diễn ra trong điều kiện: nền kinh tế thị trường định hướng XHCN tiếp tục đi vào chiều sâu; nước ta hội nhập ngày càng sâu, rộng hơn vào nền kinh tế toàn cầu; đối tác, đối tượng có sự phát triển đa dạng, phức tạp, đan xen và chuyển hóa lẫn nhau... Tình hình đó đòi hỏi sự nghiên cứu, bổ sung, phát triển các nội dung của Cương lĩnh cho phù hợp; trong đó, có nội dung  xây dựng thế trận QPTD. Theo đó,  cần tập trung vào một số nội dung chủ yếu sau.

Một là, tiếp tục thực hiện tốt việc phân vùng chiến lược về quốc phòng kết hợp với phân vùng kinh tế theo nguyên tắc: xây dựng đi đôi với bảo vệ Tổ quốc. Đây là nội dung quan trọng hàng đầu, làm cơ sở để xác định, triển khai các nội dung khác trong xây dựng thế trận QPTD trên từng khu vực, địa bàn và cả nước. Đặc biệt, trong điều kiện địa hình nước ta dài và hẹp (có chỗ chỉ rộng khoảng 50 km); hệ thống giao thông huyết mạch đường bộ, đường sắt và các trung tâm kinh tế, chính trị-xã hội đều nằm sát biển, nên khi có tình huống về quốc phòng hoặc chiến tranh xảy ra dễ bị chia cắt về chiến lược. Vì vậy, thực hiện tốt phân vùng chiến lược về quốc phòng, kết hợp với phân vùng kinh tế, bảo đảm cho các khu vực, địa bàn vừa độc lập xử trí các tình huống xảy ra, vừa có thể hỗ trợ, chi viện cho nhau khi cần thiết là vấn đề có tầm quan trọng chiến lược trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Yêu cầu cao nhất của phân vùng chiến lược về quốc phòng là phải đi liền, đồng bộ và thống nhất với phân vùng kinh tế; đồng thời, phải có không gian đủ rộng để bao hàm trong đó những tiềm năng về kinh tế, chính trị-tinh thần, khoa học-công nghệ, quân sự, các địa bàn dân cư và địa hình tự nhiên..., phù hợp với yêu cầu phát triển KT-XH và ý định về quốc phòng trong thế phòng thủ chung của cả nước. Vùng chiến lược đó phải bảo đảm yêu cầu vừa khai thác triệt để các lợi thế, tiềm năng của từng vùng để đẩy mạnh phát triển KT-XH, vừa có thể độc lập, tự lực bảo vệ, tự giải quyết được các tình huống cả trong thời bình và thời chiến. Để thực hiện được các yêu cầu trên, trong nghiên cứu xây dựng vùng chiến lược về quốc phòng phải xác định rõ phạm vi, quy mô, nội dung và phương thức tiến hành cho phù hợp. Trong đó, vấn đề cốt lõi là tiếp tục xây dựng, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch, kế hoạch kết hợp KT-XH với QP-AN cho phù hợp với yêu cầu mới, nhất là quy hoạch các khu kinh tế, khu công nghiệp tập trung, các vùng chuyên canh, các KVPT, mục tiêu chiến lược phù hợp với ý định, nhiệm vụ QP-AN. Coi trọng bố trí không gian, phân bố đối tác theo hướng đan xen, “cân bằng lợi ích”, nhất là đối với các đối tác nước ngoài và các nước lớn trong xây dựng thế trận QPTD. Trên cơ sở đó, nghiên cứu việc tổ chức chiến trường, xây dựng căn cứ hậu phương chiến lược, căn cứ hậu cần-kỹ thuật trên từng hướng chiến lược, gắn với đầu tư xây dựng các công trình phòng thủ quốc gia...

Phân vùng chiến lược về quốc phòng và KT-XH không thể tách rời việc phân bố lại một số vùng dân cư; nếu không như vậy, cả KT-XH và QP-AN đều không có điều kiện xây dựng và phát triển. Do đó, cần tiếp tục nghiên cứu, thực hiện quy hoạch, điều chỉnh dân cư đến các vùng còn thưa dân, nhiều đất đai và tiềm năng chưa được khai thác, như: vùng sâu, vùng xa, biên giới, biển, đảo trên từng vùng chiến lược, nhất là các đảo xa bờ không có dân, tạo ra các điểm dân cư mới, hình thành thế trận QPTD vững chắc.

Hai là, xây dựng KVPT tỉnh (thành phố) đi vào chiều sâu, ngày càng vững chắc trong hệ thống phòng thủ chung của đất nước. Có thể khẳng định rằng, KVPT tỉnh (thành phố) là bộ phận hợp thành và là nền tảng của thế trận QPTD, thế trận an ninh nhân dân của cả nước, được xây dựng vững mạnh về mọi mặt theo kế hoạch chung, thống nhất ngay từ thời bình. Thực tiễn xây dựng mô hình này đã khẳng định ngày càng rõ hơn tính chất tổng hợp, toàn diện của một tổ chức phòng thủ. Thành công nổi bật của xây dựng KVPT là nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức lãnh đạo, điều hành, chỉ huy; huy động được sức mạnh của các tổ chức, các lực lượng và toàn dân; qua đó, thấy rõ vai trò của sức mạnh tổng hợp, sức mạnh tại chỗ, tính độc lập, tự lực, tự cường bảo vệ địa phương, cơ sở trong mọi tình huống. Tuy nhiên, việc xây dựng KVPT ở một số địa phương thời gian qua còn những bất cập, hạn chế: thiếu tính cơ bản, đồng bộ và chưa có một mô hình chuẩn để nhân rộng ra cả nước; thậm chí, ở một số nơi, việc xây dựng KVPT còn chưa tương xứng với kết quả phát triển KT-XH... Vì vậy, thời gian tới, việc xây dựng KVPT phải theo hướng cơ bản, đồng bộ và toàn diện, nhưng phải mạnh ở các trọng điểm trên cơ sở gắn kết chặt chẽ giữa phát triển KT-XH đi đôi với củng cố QP-AN, tạo nền tảng vững chắc cho thế trận QPTD trên từng địa bàn, nhất là trên các địa bàn chiến lược trọng điểm. Trước hết, cần nắm vững và vận dụng đúng đắn, sáng tạo Cơ chế lãnh đạo của Đảng đối với nhiệm vụ quốc phòng, quân sự và xây dựng, hoạt động của KVPT; trong đó, cần đổi mới và nâng cao năng lực làm tham mưu, tổ chức thực hiện nhiệm vụ của các ban, ngành, đoàn thể quần chúng ở địa phương; đồng thời, từng bước hoàn chỉnh cơ chế tham mưu, chỉ đạo của các bộ, ngành Trung ương đối với các sở, ngành, địa phương, tạo ra cơ chế hoàn chỉnh, thống nhất từ Trung ương đến cơ sở. Bên cạnh đó, cần tập trung xây dựng các tiềm lực cơ bản của KVPT: chính trị-tinh thần, KT-XH và QP-AN vững mạnh; trong đó, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh toàn diện là nội dung rất quan trọng. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, cần tiếp tục chăm lo, củng cố các tổ chức cơ sở đảng trong sạch vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ ở địa phương; xây dựng hệ thống chính quyền các cấp vững mạnh toàn diện, nhất là nâng cao năng lực quản lý, điều hành, tổ chức thực hiện nhiệm vụ kinh tế, văn hóa, xã hội và QP-AN. Cùng với đó, cần nâng cao chất lượng tổng hợp của lực lượng vũ trang địa phương gắn với quá trình hoàn chỉnh thế trận của KVPT. Trên cơ sở phương án phòng thủ của các cấp, tiếp tục nghiên cứu, điều chỉnh lực lượng gắn với bố trí dân cư trên từng địa bàn, vùng chiến lược và cả nước.

Ba là, chú trọng xây dựng hệ thống phòng thủ dân sự (PTDS) ở các cấp, coi đây là một bộ phận quan trọng của thế trận QPTD trong tình hình mới. Đây là vấn đề có ý nghĩa chiến lược, tác động trực tiếp đến tổ chức lực lượng và thế trận QPTD, bảo đảm cho từng khu vực, địa bàn có thể bảo vệ, bảo toàn lực lượng, phương tiện, vật chất kỹ thuật trong các tình huống khẩn cấp về quốc phòng và chiến tranh trong cả thời bình và thời chiến. Đặc biệt, trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra), không gian chiến tranh, mức độ ác liệt và tính chất hủy diệt sẽ tăng gấp nhiều lần so với các cuộc kháng chiến trước đây; ranh giới giữa hậu phương và tiền tuyến bị xóa nhòa; các mục tiêu chiến lược, trọng yếu, nằm sâu trong hậu phương ta có thể bị tiến công ngay từ ngày đầu chiến tranh. Vì vậy, tổ chức PTDS là một nội dung quan trọng trong xây dựng nền QPTD nói chung, thế trận QPTD nói riêng và cần được triển khai đồng thời, thống nhất, đồng bộ trên từng khu vực, địa bàn và cả nước ngay từ thời bình. Để thực hiện công tác này có hiệu quả, các cấp, các ngành, các địa phương cần tập trung nghiên cứu, xây dựng chương trình, kế hoạch PTDS và tổ chức lực lượng chuyên trách làm công tác này ở từng cấp, từ Trung ương đến các địa phương. Trước hết, ở từng địa phương (từ cấp tỉnh đến các làng, xã chiến đấu) đều phải xây dựng kế hoạch PTDS; trong đó, cần xác định rõ các biện pháp sơ tán, phòng tránh, cứu hộ, cứu nạn..., khi có tình huống xảy ra; trên cơ sở đó, tổ chức luyện tập, diễn tập thuần thục từ thời bình. Tùy theo đặc điểm, điều kiện của từng địa bàn và nhiệm vụ PTDS cụ thể, các địa phương cần tổ chức lực lượng chuyên trách với quy mô thích hợp, được huấn luyện tốt các kỹ năng xử lý tình huống, làm nòng cốt cho toàn dân thực hiện công tác PTDS một cách có nền nếp, đạt hiệu quả thiết thực. Đi đôi với chuẩn bị lực lượng, cần coi trọng xây dựng các công trình quốc phòng, công trình PTDS trên các địa bàn, nhất là trên các địa bàn trọng điểm về QP-AN. Trước mắt, cần tập trung xây dựng các công trình phòng thủ trên tuyến biên giới đất liền, vùng biển, đảo và các công trình quốc phòng, PTDS thiết yếu khác. Về lâu dài, cần kết hợp xây dựng các công trình quốc phòng, PTDS ngay trong quá trình xây dựng cơ sở hạ tầng trong một quy hoạch, kế hoạch thống nhất ở từng địa bàn, vùng chiến lược và phạm vi cả nước, bảo đảm sự vững chắc của thế trận QP-AN trong thế phòng thủ chung của đất nước.

Đại tá, TS. LÊ NGỌC SAN

Phó Chủ nhiệm Khoa Chiến lược

Học viện Quốc phòng

________

1- ĐCSVN- Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Nxb. ST, H. 1991, tr. 16-17.