Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+) lần thứ nhất với chủ đề “ADMM+: Hợp tác chiến lược vì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực” đã thành công tốt đẹp tại Hà Nội. Hội nghị đã bàn các biện pháp thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh, đánh dấu sự ra đời của một cấu trúc an ninh khu vực đầy triển vọng, mở ra một cơ chế hợp tác quốc phòng đa phương thiết thực và hiệu quả, góp phần quan trọng  tăng cường hòa bình, ổn định và phát triển của khu vực.

ADMM+ lần thứ nhất có sự tham dự của 18 nhà Lãnh đạo quốc phòng 10 nước ASEAN và 8 nước Đối tác Đối thoại. Trong đó có 15 Bộ trưởng Quốc phòng các nước: Cam-pu-chia, In-đô-nê-xi-a, Lào, Ma-lai-xi-a, Phi-líp-pin, Xin-ga-po, Thái Lan, Việt Nam, Trung Quốc, Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn  Quốc, Ô-xtrây-li-a, Niu Di-lân và 3 đại diện Bộ trưởng Quốc phòng các nước: Bru-nây, Mi-an-ma, Nga. Như vậy, kể từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương, ADMM+ lần thứ nhất là Hội nghị có số lượng Bộ trưởng Quốc phòng tham dự lớn nhất. Điều đó thể hiện rõ tầm quan trọng của Hội nghị cũng như sự mong muốn và kỳ vọng cao của các nước vào Hội nghị lần này.

Tại Hội nghị, Bộ trưởng Quốc phòng các nước thành viên đã có sự trao đổi cởi mở, thẳng thắn và hiệu quả về các vấn đề quan tâm, nhất trí và thống nhất được tất cả các nội dung văn bản của Hội nghị. Các Bộ trưởng đều cho rằng, để đối phó với các thách thức an ninh chung, đặc biệt là các thách thức an ninh phi truyền thống, như: thảm họa tự nhiên, an ninh biển, bệnh dịch, tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố, phổ biến vũ khí hủy diệt, tranh chấp chủ quyền lãnh thổ... của khu vực, thì ADMM+ cần phải thúc đẩy hợp tác hiệu quả trên thực tế. Đối với thách thức tranh chấp chủ quyền lãnh thổ; trong đó có tranh chấp trên Biển Đông, cần thực hiện bằng các biện pháp hòa bình, thông qua đàm phán, dựa trên Luật pháp Quốc tế được thừa nhận (trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982), tôn trọng và thực hiện DOC (Tuyên bố ứng xử của các bên liên quan tại Biển Đông) và hướng tới hình thành COC (Quy tắc ứng xử tại Biển Đông).

Mặc dù còn có sự khác biệt trong quan điểm đối với một số vấn đề, song các khác biệt đó lại được thể hiện một cách ôn hòa, đầy trách nhiệm, hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau. Không khí hòa hiếu, lắng nghe, cầu thị, có trách nhiệm trong thảo luận là một thành công ngoài dự kiến, tạo cho Hội nghị đi đến thống nhất với các nội dung chung và tạo ra một sự thoải mái, hài lòng của tất cả các Bộ trưởng sau Hội nghị. Tổng Thư ký ASEAN, Xu-rin Pit-xu-văn nhấn mạnh: "điểm chung nhất của Hội nghị là các đại biểu trong Hội nghị đã chia sẻ những quan điểm và mục tiêu thống nhất vì sự ổn định của khu vực. Tại Hội nghị, vấn đề Biển Đông không được đề cập như một điểm gây bất đồng ở khu vực, mà được đề cập như một ví dụ cho thấy cả khu vực sẽ hợp tác, sẽ tham vấn, đối thoại và thống nhất. Chúng ta sẽ chứng tỏ với cộng đồng quốc tế rằng, chúng ta với tư cách là một khu vực sẽ hợp tác, cùng nhau tăng cường các nguồn lực và có thể cùng nhau đối phó với các thách thức”.

ADMM+ lần đầu tiên đã thống nhất được những vấn đề cơ bản liên quan tới nguyên tắc, cơ chế vận hành, định hướng hợp tác của ADMM+: 1- Cùng nhau hợp tác vì hòa bình, an ninh và thịnh vượng chung trong khu vực. 2- ADMM+ sẽ do ASEAN đóng vai trò là trung tâm, hoạt động theo các nguyên tắc cơ bản của ASEAN là tôn trọng độc lập, chủ quyền, không can thiệp, tham vấn và đồng thuận, với nhịp độ thỏa mãn với tất cả các nước thành viên. 3- ADMM+ họp 3 năm một lần. 4- Nhất trí về việc thiết lập các cơ chế hỗ trợ, như Hội nghị quan chức quốc phòng cao cấp các nước ASEAN mở rộng (ADSOM+, cấp thứ trưởng), Hội nghị Nhóm công tác của ADSOM+ (cấp các cơ quan chính sách). Các cơ chế này sẽ họp hằng năm để duy trì động lực và triển khai hợp tác dựa trên các quyết định và thỏa thuận của Bộ trưởng. 5- Xác định 5 lĩnh vực ưu tiên hợp tác ban đầu, gồm: hỗ trợ nhân đạo, cứu trợ thảm họa; an ninh biển; quân y; chống khủng bố và hoạt động gìn giữ hòa bình. 6- Nhất trí sẽ thiết lập các Nhóm Chuyên gia (các chuyên gia quốc phòng, quân sự trong các lĩnh vực cụ thể) trong các lĩnh vực ưu tiên hợp tác trên để thúc đẩy và triển khai hợp tác cụ thể.  Đồng thời, Hội nghị đã thông qua các văn kiện, gồm: Tuyên bố chung, Tài liệu thảo luận "Tiềm năng, triển vọng và định hướng hợp tác thiết thực trong khuôn khổ ADMM+" và Tuyên bố của Chủ tịch Hội nghị.

Một thành công rất lớn của Hội nghị lần này là sự hài lòng của các nước thành viên ADMM+ đối với công tác tổ chức, đón tiếp và điều hành Hội nghị của nước chủ nhà Việt Nam. Theo đánh giá của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Lương Quang Liệt: “Hội nghị ADMM+ mang tầm vóc chiến lược với nội dung thảo luận hài hòa, chặt chẽ. Chủ tịch điều hành khéo léo và linh hoạt, công tác lễ tân đảm bảo chu đáo, tạo được không khí xây dựng hiểu biết và không để những vấn đề nhạy cảm trở thành chủ đề của Hội nghị”.

Có thể khẳng định, ADMM+ lần đầu tiên không chỉ là sự gặp gỡ để bàn thảo về các vấn đề đa phương của các Bộ trưởng Quốc phòng 10 nước ASEAN và 8 nước Đối tác Đối thoại, mà còn là cơ hội để các nước thúc đẩy quan hệ hợp tác song phương, tháo gỡ những căng thẳng, mâu thuẫn đang tồn tại. Bên lề Hội nghị, Bộ trưởng Quốc phòng các nước đã tiến hành các cuộc gặp gỡ song phương; trong đó, đáng chú ý là cuộc gặp song phương giữa Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ và Trung Quốc; Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc và Nhật Bản. Trả lời phỏng vấn các phóng viên báo chí, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Tô-si-mi Ki-ta-da-oa khẳng định: “Cơ chế đối thoại song phương cũng là một nội dung rất quan trọng và ADMM+ lần thứ nhất là sự khởi đầu quan trọng để chúng ta giải quyết khúc mắc giữa các bên”.

Thành công ngoài sự mong đợi của ADMM+ lần thứ nhất đã thể hiện rõ tình đoàn kết, đồng thuận cao của các nước ASEAN và sự ủng hộ nhiệt tình của các nước Đối tác Đối thoại. Sau 4 năm, kể từ khi có ý tưởng về việc thiết lập ADMM+, ASEAN đã có những bước tiến dài trong việc thúc đẩy hợp tác trong khối cũng như xây dựng các cơ sở pháp lý, xây dựng cơ chế hoạt động cho ADMM+. Tại Hội nghị ADMM-4, các Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN đã đoàn kết thống nhất đi đến đồng thuận cao về việc thiết lập ADMM+. Chương trình nghị sự của ADMM+ lần thứ nhất đã được Việt Nam và các nước ASEAN chuẩn bị rất chu đáo, từ cấp làm việc tới cấp Thứ trưởng và cấp Bộ trưởng Quốc phòng. Các lĩnh vực hợp tác ưu tiên mà ASEAN đưa ra cũng rất phù hợp với nhu cầu và khả năng hợp tác hiện nay, nên đã được các nước Đối tác Đối thoại ủng hộ mạnh mẽ.

Để ADMM+ sớm trở thành hiện thực thì quyết tâm và nỗ lực của chủ nhà Việt Nam trong vận động, tham vấn, tổ chức và điều hành Hội nghị đóng vai trò quan trọng. Tại ADMM hẹp (tháng 11 năm 2009, tại Băng Cốc - Thái Lan), Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam: Đại tướng Phùng Quang Thanh đã đề xuất nguyện vọng của Việt Nam là tổ chức ADMM mở rộng lần đầu tiên tại Hà Nội với 8 nước Đối tác Đối thoại. Sau khi đạt được sự đồng thuận của các thành viên ASEAN, Bộ Quốc phòng đã nhận được sự ủng hộ rất lớn của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và các cơ quan liên quan. Chúng ta đã tổ chức tham vấn nhiều lần tại các nước trong và ngoài ASEAN; đồng thời, tiến hành một khối lượng lớn công tác chuẩn bị để các tài liệu có chất lượng cao. Ngay sau khi được Chính phủ đồng ý cho tổ chức ADMM+, Bộ trưởng Quốc phòng đã lập các ban chỉ đạo Hội nghị, gồm các tiểu ban: Tiểu ban nội dung, Tiểu ban lễ tân, đối ngoại, Tiểu ban an ninh, Tiểu ban hậu cần, đảm bảo... Bên cạnh việc làm công tác tổ chức tại trong nước, Việt Nam còn làm công tác tham vấn các nước, tổ chức đào tạo cán bộ...

Có thể nói, thành công của ADMM+ lần thứ nhất có dấu ấn rất rõ nét của nước chủ nhà Việt Nam; thể hiện rõ uy tín và vai trò của Việt Nam trong năm Chủ tịch ADMM. Việt Nam thực sự đã tạo được sự gắn bó, đoàn kết trong ASEAN, khẳng định được vai trò chủ động của ASEAN trong tiến trình ADMM+ và đã thực hiện rất tốt công tác điều phối giữa các nước ASEAN và các nước Đối tác Đối thoại; đặc biệt, trong tạo đồng thuận đối với các nội dung của Hội nghị. Điều này đều được các nước trong và ngoài ASEAN thừa nhận. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Rôbớt Ghết đánh giá: “ADMM+ lần đầu tiên hết sức thành công, đạt được mục tiêu đề ra và quan trọng hơn cả là thỏa mãn được mục đích của tất cả các bên”. Bộ trưởng Quốc phòng In-đô-nê-xi-a Pu-nô-mô Y-gian-tô-rô cho rằng: “Tất cả các nội dung Hội nghị do Việt Nam đề xuất đều được đánh giá cao và được thông qua, chứng tỏ Việt Nam đã chuẩn bị rất kỳ công. In-đô-nê-xi-a cho rằng, một trong những nguyên nhân dẫn tới thành công là công tác tham vấn của Lãnh đạo Bộ Quốc phòng Việt Nam... Chúng tôi tự hào và cảm ơn Việt Nam...”. Đặc biệt, sau Hội nghị, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Lương Quang Liệt đã tặng Chủ tịch Hội nghị ADMM+ lần đầu tiên, Đại tướng Phùng Quang Thanh, 4 câu đúc kết: “Mục đích rõ ràng; Chuẩn bị chu đáo; Tầm nhìn chiến lược; Quan điểm hài hoà”.

 Hiện nay, ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương nói chung và Đông Nam Á nói riêng, có nhiều sự hợp tác về an ninh, nhiều cấu trúc an ninh, như Diễn đàn ARF, Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, các tiến trình ASEAN+, Đối thoại Shangri-La hay ADMM... Các cấu trúc an ninh này đã và đang phát huy tác dụng, tạo cho khu vực một bầu không khí hòa bình, hiểu biết lẫn nhau. Song, trong một khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang phát triển năng động với nhiều lợi ích và xung đột đan xen đòi hỏi phải có sự hợp tác giải quyết, thì rất cần có một cấu trúc an ninh mới mạnh hơn, hiệu quả hơn. Một cấu trúc an ninh mà từ trao đổi bàn bạc, xây dựng lòng tin, từ ngoại giao phòng ngừa đi đến hợp tác thiết thực trên thực tế. Đó chính là lý do khiến các nước trong khu vực ASEAN đã đi đến quyết định xây dựng một cấu trúc an ninh mới rộng lớn hơn, hiệu quả hơn và thiết thực hơn.

ADMM+ với sự tham dự của 10 nước ASEAN và 8 nước Đối tác Đối thoại chủ chốt, là cơ chế mà các nước đều nhìn nhận có vai trò quan trọng đối với hòa bình, ổn định của khu vực và sẽ là trung tâm trong một cấu trúc an ninh khu vực đang nổi lên hiện nay, bởi: Thứ nhất, có sự tham dự của các thành phần chủ chốt trong khu vực, không quá lớn, không quá nhỏ, vừa đủ để có thể hợp tác một cách thực chất và hiệu quả. Thứ hai, đây là cơ chế chính thức cấp Bộ trưởng Quốc phòng, do vậy có tính hiệu lực cao. Thứ ba, hoàn toàn khác với các diễn đàn khác, ADMM+ duy trì kênh đối thoại chiến lược giữa các Bộ trưởng, song trọng tâm là hướng vào hợp tác thiết thực, hợp tác cụ thể trên thực tế. Đối thoại, tham vấn là nhằm tăng cường lòng tin, sự tin cậy, hiểu biết lẫn nhau để làm nền tảng cho sự hợp tác thiết thực và thực chất. Thứ tư, ADMM+ sẽ đề cao khả năng kết hợp và chia sẻ nguồn lực để đối phó với các thách thức an ninh phi truyền thống trong khi vẫn duy trì đối thoại chiến lược về các vấn đề an ninh cả truyền thống và phi truyền thống ở cấp Bộ trưởng.

Có thể nói, ADMM+ là một bộ phận quan trọng của cấu trúc an ninh khu vực và bổ sung cho các diễn đàn khu vực hiện nay. ADMM+ đóng vai trò là nền tảng cho hợp tác trên thực tế và có ý nghĩa giữa ASEAN và các nước bên ngoài khu vực trong các lĩnh vực lợi ích an ninh chung. Đồng thời, thông qua ADMM+, các nước ASEAN có thể trao đổi các nguồn lực quốc phòng của mình với các Đối tác Đối thoại và tìm kiếm các cơ chế hợp tác trên cả bình diện chiến lược cũng như cấp hành động, làm cho các hoạt động hợp tác đạt hiệu quả cao.

Trong thời gian tới, ADMM+ sẽ duy trì kênh đối thoại chiến lược cấp Bộ trưởng nhằm trao đổi quan điểm về các vấn đề quốc phòng-an ninh, chia sẻ các chính sách quốc phòng của mỗi nước. Đây là kênh trao đổi hết sức cần thiết và quan trọng góp phần xây dựng lòng tin, tăng cường hiểu biết, sự minh bạch về chính sách quốc phòng, làm cơ sở tiến tới hợp tác thiết thực và cụ thể. Trong khi  đó, ADMM+ cũng sẽ quan tâm và thúc đẩy hợp tác theo 5 lĩnh vực ưu tiên đã được các Bộ trưởng thống nhất, cụ thể là sẽ triển khai các Nhóm Chuyên gia để thúc đẩy hợp tác thực chất và sẽ đi từ dễ đến khó, đặt cao đồng thuận, có thể bắt đầu từ chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn; huấn luyện, đào tạo, xây dựng năng lực; tiến tới diễn tập tìm kiếm cứu nạn, hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thảm họa để xây dựng khả năng phối hợp hoạt động chung, nâng cao khả năng của các nước.

ADMM+ lần đầu tiên đã thành công tốt đẹp, nhưng đó mới chỉ là thành công ban đầu. Điều quan trọng là triển khai các nội dung được thông qua và vận hành diễn đàn này như thế nào để những quyết tâm ngày hôm nay không bị sai lệch, không bị lãng quên. Điều này đòi hỏi quyết tâm của tất cả các nước tham gia, trong đó Việt Nam sẵn sàng tham gia một cách tích cực, có trách nhiệm và hiệu quả.

Với tiềm năng, triển vọng và định hướng trên, ADMM+ được đánh giá sẽ là cơ chế mạnh có khả năng đưa lại các kết quả trên thực tế và đóng vai trò trung tâm trong cấu trúc an ninh khu vực trong thời gian tới. Việc định hướng đúng, giữ vững vai trò trung tâm và các nguyên tắc cơ bản của ASEAN sẽ đưa cơ chế hợp tác mới mẻ này có những đóng góp thiết thực cho hòa bình, ổn định và phát triển của khu vực, đóng góp tích cực cho quá trình xây dựng thành công Cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN vào năm 2015.

Trung tướng NGUYỄN CHÍ VỊNH

Thứ trưởng Bộ Quốc phòng